ماۋ زىدۇڭعا قوبىز سىيلاعان قازاق شەبەرى - شەتەلدەگى قازاق باسپا ءسوزى

ماۋ ز ى دۇڭعا قوبىز، نازاربايەۆقا دومبىرا سىيلاعان قازاق شەبەرى - «ىلە اقپارات تورابى»
قىتاي ەلىنىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قۇلجا قالاسىندا دومبىرا جاساۋدان مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ماراپات العان ءادىلقان ابدوللا ۇلى اتتى مۋزىكالىق اسپاپتار جاساۋدىڭ قاس شەبەرى تۇرادى.
بۇل تۋرالى قىتايدىڭ «ىلە اقپارات تورابى» حابارلايدى.
اتالعان ب ا ق-تىڭ دەرەگىنشە، ۇلتتىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىن جاساۋدا الدىنا جان سالماعان شەبەر بيىل 83 جاسقا كەلگەن. قارت شەبەر جاسى ەگدەلەپ قالسادا، ءالى كۇنگە دەيىن ءوز كاسىبىن جالعاستىرۋدى توقتاتپاعان.
تىلشىلەر امانداسا بارعاندا، ءا. ابدوللا ۇلى ءوز شەبەرحاناسىندا وبلىستىق فيلارمونيانىڭ كەزەكتى كولەمدى كونتسەرتىنە قاجەتتى دومبىرالاردى جاساۋمەن قاربالاس ەكەن. قىتايلىق باسىلىمنىڭ دەرەگىنشە، ونىڭ شەبەرحاناسىندا ەسىكتەن تورگە دەيىن ءتۇرلى ۇلگىدەگى مۋزىكالىق اسپاپتارعا تولعان. تورگە تاياۋ جەرگە جالعىز ىڭعايلى ورىندىق، شاعىن ۇستەل قويىلىپتى. شەبەرگە بارعان تىلشىلەردى تاڭعالدىرعانى 35 گرادۋستىق شىجىعان كۇندە پەشكە وت جاعىلعان. سول پەش ۇستىندە جىبىتىلگەن جەلىم مەن دومبىرا شاناقتارى قويىلىپتى، سول جەردە شاناقتى وتقا ۇستاپ يىۋگە ىڭعايلاۋمەن ءادىلقان قاريا ءجۇر...
جاسى ەگدەلەسە دە شەبەردىڭ ارەكەتى شيراق، ءسوزى سەرگەك.
ايتا كەتەرلىگى، شەبەرحاناداعى قابىرعاعا ىلىنگەن ەكى ۇلكەن تاريحي سۋرەت تۇر. سونىڭ ءبىرى شەبەردىڭ 1965 -جىلى بەيجىڭگە بارىپ ماو تسزەدۋنعا قوبىز ۇسىنعان كەزدەگى سۋرەتى ەكەن. ال ەندى ءبىرى - 2018 -جىلى جەرگىلىكتى وبلىس باسشىلارىنىڭ ءادىلقاننىڭ قولىنان شىققان دومبىرانى قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆقا تارتۋ ەتكەندەگى سۋرەتى. ونىڭ شەبەرحاناسى سول سەكىلدى كوپتەگەن قۇندى كارتينالارعا تولى ەكەنىن جازادى قىتايلىق باسىلىم.
قىتايلىق ب ا ق-تىڭ دەرەگىنشە، مەملەكەت دەڭگەيىنە دەيىن داڭقى جەتكەن قاس شەبەر 1940 -جىلى ىلە ايماعى قورعاس اۋدانىنىڭ ساربۇلاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءادىلقان كىشكەنتايىنان اكەسىنىڭ ىقپالىمەن ونەرگە قۇمار بولىپ، 1959 -جىلى ىلە 1-شى پەداگوگيكا مەكتەبىن تامامداپ، مادەنيەت ۇيىرمەسىنە ءبيشى بولىپ قابىلدانادى.
ءبىر جىلدان كەيىن ول ۇيىمنىڭ ۇيعارىمىمەن مۋزىكا اسپابىن جاساۋ بولىمىنە اۋىسالى. ءسويتىپ، ول ءتۇرلى ۇلتتان قۇرالعان ۇستازدارىنىڭ اسەرىنەن، قازاقتىڭ حالىقتىق مۋزىكا اسپاپتارىن جاساۋمەن بىرگە، ۇيعۇر، قىرعىز، سىبە، موڭعول، تاتار، ورىس سياقتى ۇلتتاردىڭ دا حالىقتىق مۋزىكا اسپاپتارىن جاساي باستايدى. 1980 -جىلدان 1982 -جىلعا دەيىن باسشىلىقتىڭ تاپسىرماسىمەن شاڭحايعا بارىپ مۋزىكا اسپابىن جاساۋ ونەرىن تەرەڭدەپ ۇيرەنەدى. سودان كەيىن ءادىلقان ابدوللا ۇلى قازاقتىڭ سوقپالى، ۇرلەمەلى، شەرتپەلى مۋزىكا اسپاپتارىن قامتىعان 21 ءتۇرلى ۇلتتىق مۋزىكا اسپابىن قايتالاي جاڭعىرتىپ جاساپ، حالىقپەن بەت كورىستىرىپ، ساحناعا شىعارادى. ول جالپى قازاقتىڭ مۋزىكا اسپابىنان دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى، شەرتەر، سىرناي(قامىس سىرناي، ءمۇيىز سىرناي، سازسىرناي)، ءمۇيىز تاقىلداق، تايتۇياق، ۇسكىرىك، دابىل، داۋىلپاز، شىڭداۋىل، داڭعارا، شاڭقوبىز، كەرناي، اساتاياق سياقتى 40 تۇردەن استامىن جاساۋمەن بىرگە، ۇيعۇر ۇلتىنىڭ دۋتتارى، تامبىرى، داپ، ھيجەسى، سىبەنىڭ دومبىرى، قىرعىزدىڭ، موڭعولدىڭ ۇلتتق مۋزىكا اسپاپتارىن جاساي الادى ەكەن.
2008 -جىلى ق ح ر-نىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسى قازاقتىڭ دومبىرا ونەرىن 2-شى توپتاعى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانىڭ قاتارىنا ەنگىزگەن. سول جىلى ءادىلقان ابدوللا ۇلى شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى ولكەلىك مادەنيەت باسقارماسى جاعىنان اۆتونوميالى ولكە دارەجەلى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا قازاقتىڭ دومبىرا اسپابىنىڭ مۇراگەرى دەگەن اتاققا يە بولعان. سونىمەن قاتار، ءا. ابدوللا ۇلى 2009 -جىلى قىتايدىڭ مادەنيەت مينيسترلىگى جاعىنان مەملەكەت دارەجەلى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا نىسانى - قازاق ۇلتىنىڭ دومبىرا اسپابىنىڭ مۇراگەرى بولىپ بەكىتىلگەن. ال، 2022 -جىلى مەملەكەت دارەجەلى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالاردىڭ مۇراگەرلەرىن باعالاۋدا ءادىلقان ۇزدىكتەر قاتارىنان ورىن العان.
ءادىلقان ابدوللا ۇلى قولىنان شىققان مۋزىكا اسپاپتارى كاسبي ونەرپازداردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋمەن بىرگە، ءارتۇرلى مۇراجايلاردا، ارحيۆ قورلارىندا ساقتاۋلى تۇر. بۇدان سىرت قازاقستان، جاپونيا، كورەيا سياقتى ەلدەردەن تاپسىرىس بەرۋشىلەر ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلەدى.
ءادىلقان ابدوللا ۇلى ونەرىن ارتىنداعى ۇرپاققا قالدىرۋ ماقساتىندا دومبىرا ورىنداۋ شەبەرلىگى جانە جاسالۋى جونىندە، باسقادا تاقىرىپتاردا ءتۇرلى گازەت- جۋرنالداردا كوپتەگەن عىلمي ماقالا جاريالاعان. سونداي-اق، 2009 -جىلى «قازاقتىڭ مۋزىكا اسپاپتارى جانە ونىڭ جاسالۋى» دەگەن كىتابىن جازىپ باسپادان شىعاردى.
اتالعان كىتاپتىڭ 2013 -جىلى ەكىنشى باسىلىمى جارىق كورگەن. ەندىگى كەزەكتە ءادىلقان قاريا وزىندەگى بار ونەرىن كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرۋ ماقساتىندا 2-شى كىتابىن قولعا الىپ، جىل سوڭىنا دەيىن جازىپ ءبىتىرۋدى جوسپارلاۋدا. بۇل كىتاپتا قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكا اسپاپتارى، جاسالۋ جولدارى ەگجەي-تەگجەيلى تانىستىرىلماق.
وزبەكتەر باكۋدە 1 توننا پالاۋ دايىنداماق - «ءوز ا»
1-4-تامىز ارالىعىندا ءازىربايجاننىڭ باكۋ قالاسىندا «وزبەكستاننىڭ مادەنيەت كۇندەرى» وتەتىن ءىس- شارالار باعدارلاماسى اياسىندا ءبىرقاتار مادەني- ادەبي شارالار ۇيىمداستىرىلادى، دەپ حابارلايدى «ءوز ا» اقپاراتتىق اگەنتتىگى.
وزبەكستاندىق ب ا ق-تىڭ مالىمەتىنشە، اتالعان ءىس- شاراعا وراي 3-تامىزدا باكۋدەگى «بۋلۆار ساياباعىندا» وزبەك ۇلتتىق اسپازدىق جانە قولونەر كورمەسى اشىلادى. وندا وزبەك ۇلتتىق تاعامى جانە بىلىكتى قولونەر شەبەرلەرىنىڭ الەۋەتى كورسەتىلەدى. كورمە اياسىندا 1 توننا وزبەك پالاۋى دايىندالىپ، قاتىسۋشىلارعا تاراتىلماق.
سونداي-اق، شارالار بارىسىندا وزبەكستاننان كەلگەن قوناقتار ءازىربايجاننىڭ قىزىقتى جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىسادى، دەپ جازادى «ءوز ا».
سونداي- اق، وسى اپتادا «ءوز ا» اگەنتتىندە «سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە قازاقستان ەلشىسىمەن كەزدەسۋ ءوتتى» دەگەن تاقىرىپتاعى اقپارات جاريالاندى.
تولىعىراق ايتار بولساق، 2023 -جىل 1-تامىزدا وزبەكستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بوبۋر ۋسمانوۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بەيبىت اتامقۇلوۆپەن كەزدەسكەن.
«ءوز ا» - نىڭ مالىمەتىنشە، تاراپتار جوعارى دەڭگەيدە قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەردىڭ ورىندالۋىن قاراستىردى.
«جوسپارلانعان بىرلەسكەن ءىس- شارالاردىڭ كەستەسى، ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە مازمۇندىق اسپەكتىلەرى تالقىلاندى. ساۋدا- ەكونوميكالىق، ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق پەن مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى»، دەلىنگەن دەپ تۇيىندەيدى وزبەكتساندىق باسىلىم.
حاينانداعى تيبەتتىك ەرەكشە كەستە ونەرى - «حالىق» گازەتى
تيبەتتىك كەستە ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ IX عاسىرىندا پايدا بولدى، Thang-ga جانە قۇراق كەستەمەن بىرگە تيبەت ءبۋدديزمىنىڭ ءۇش نەگىزگى ونەرى رەتىندە بەلگىلى. بۇل قىتايلىق ەتنيكالىق ازشىلىقتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىندەگى ەڭ ەرەكشە كەستە مەكتەپتەرىنىڭ ءبىرى، دەپ جازعان «حالىق» گازەتى.
اتالعان باسىلىمنىڭ مالىمەتىنشە، تيبەتتىك كەستەنى ونىڭ كوركەمدىك كورىنىسىنىڭ فورمالارى مەن ادىستەرىنە، ايماقتىق ايىرماشىلىقتارعا جانە ت. ب. بايلانىستى ءارتۇرلى فراكتسيالارعا بولۋگە بولادى. سونىڭ ىشىندە «حاينان تيبەت كەستەسى» نەگىزىنەن تسينحاي ولكەسىندەگى حاينان تيبەت اۆتونوميالىق ولكەسىنىڭ گۋينان وڭىرىندە جانە گۋنحە ويپاتىنىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ايماقتارىندا كەڭ تارالعان. سۋرەتتەگى كەستەشىلەر تيبەتتىك كەستەدەردى تىگىپ جاتىر جازىعان.
شىڭجاڭنىڭ «باقتى» شەكارا وتكەلىنىڭ ساياحاتى جانداندى - «Harajorga»
جازعى تۋريستىك ماۋسىمنىڭ شىلدە ايىنىڭ كەلۋىمەن شىڭجاڭنىڭ شاۋەشەك قالاسىنداعى قازاقستانعا باعىتتالعان «باقتى» كەدەن بەكەتىندەگى شەكارالىق تۋريزم دامىپ، تۋريستەر سانى ارتىپ كەلەدى، دەپ حابارلايدى «Harajorga».
«باقتىداعى» جىبەك جولى مادەني تاۋارلىق قالادا ساۋدا جانە تۋريزم ءۇشىن شەكاراعا كەلەتىن ادامداردىڭ ءۇزىلىسسىز اعىنى بار ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. سونداي-اق، «باقتى» كەدەن بەكەتىندەگى جىبەك جولى مادەني تاۋار قالاشىعىندا قازاقستاننان يمپورتتىق بال، كامپيت، الكوگول، شوكولاد، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتار جانە باسقا دا تاۋارلاردىڭ كەڭ اسسورتيمەنتى بار جانە تاۋارلار جەتكىلىكتى.
ايتا كەتەيىك، «باقتى» وتكەلى قىتايدىڭ شاۋەشەك قالاسىنان سولتۇستىك- باتىسقا قاراي 12 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. ونىڭ قۇرلىق كەلىسىم پورتى رەتىندە ۇزاق تاريحى بار. بۇل بۇرىن قىتاي جانە شەتەلدىك كاسىپكەرلەر جينالاتىن ورىن جانە سىرتقى ساۋدا ءۇشىن ماڭىزدى ساۋدا ورتالىعى بولعان.
قىتايلىق باسىلىمنىڭ مالىمەتىنشە، جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنان بەرى «باقتى» كەدەن بەكەتى ءارتۇرلى تۋرلارمەن اينالىسىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، «الاكولگە» باعىتتالعان ترانسشەكارالىق 3 كۇندىك تۋرلار بار.
شەتەلدەن كەلگەن قازاق بالالارى اراسىنداعى بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى انىقتالدى- «Kaznews»
«ۇزدىك جاس موبيلوگراف» بايقاۋى ءوز مارەسىنە جەتتى. بۇل تۋرالى وتانداستار قورىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ «Kaznews» حابارلادى.
اتالعان ب ا ق-تىڭ دەرەگىنشە، بايقاۋعا بارلىعى 54 وقۋشى قاتىسقان. بالالاردىڭ وزىندىك ءستيلى، تىڭ يدەيالارى مەن زور تالعامدارىنا بارىنشا ەرىك بەرىلدى. «ەكى اپتا بويى لاگەردەن نە ءتۇيدىم، نە كوردىم، نە ءبىلدىم؟»، - دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى جەكە كوزقاراستارىن ادەمى ۆيدەوروليكتەر ارقىلى جەتكىزگەن.
ايتا كەتۋ كەرەك، «ۇزدىك جاس موبيلوگراف» بايقاۋىنىڭ جۇلدەلى I ورىن يەگەرى - اسقار قىزى جانسايا (موڭعوليا، بايان - ولگي). «ۇزدىك جاس موبيلوگراف» بايقاۋىنىڭ جۇلدەلى II ورىن يەگەرى - ىڭكار سەرىكجان (قىتاي، قۇلجا).
ەسكە سالا كەتەيىك، «وتانداستار قورىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن قازاقستاندا ەكى اپتاعا جالعاسقان لاگەرگە الەمنىڭ 8 ەلىنەن قازاق بالالارى كەلگەن بولاتىن. اتاپ ايتساق، ا ق ش، يران، بەلارۋس، قىتاي، قىرعىزستان، وزبەكستان، موڭعوليا جانە رەسەي قاتارلى ەلدەردەن ەكى جۇزگە جۋىق ەتنيكالىق قازاق بالالارى قاتىسقان ەدى.
يران قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن كورمەسىنە قاتىسادى - «Parstoday»
يراننىڭ گەولوگيا جانە بارلاۋ ۇيىمى وزىنە تيەسىلى ءبىر كومپانيانىڭ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق تاۋ- كەن كورمەسىنە قاتىساتىنىن مالىمدەدى.
«Parstoday» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ يراننىڭ گەولوگيا جانە بارلاۋ ۇيىمىنا سىلتەمە جاساپ حابارلاۋىنشا، يران قازاقستاننىڭ الماتى قالاسىندا وتەتىن 28-شى حالىقارالىق تاۋ- كەن كورمەسىنىڭ بارلاۋ، ءوندىرۋ جانە ءتيىستى تەحنيكا مەن قۇرال-جابدىقتار بولىمىنە قاتىسادى.
بۇل كورمە بيىل 20-22-قىركۇيەكتە ساۋدا جانە كورمەگە قاتىستى ءىس-شارالاردى دامىتۋ كومپانياسى تاراپىنان يراننىڭ تاۋ-كەن ءۇيى جانە يراننىڭ تاۋ- كەن ينجەنەرلىك جۇيەسى ۇيىمىنىڭ قولداۋىمەن وتەدى.
اۆتور:
بەيسەن سۇلتان