اعاشقا دا، اڭ-قۇسقا دا باي: كاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركىندە تۋريزم قالاي دامىپ كەلەدى

ونىڭ جالپى اۋدانى 643 مىڭ گەكتاردان اسادى، ال اۋماعى ءتۇرلى فلورا مەن فاۋناعا باي، قىزىل كىتاپقا ەنگەن اڭ-قۇس پەن سانالۋان وسىمدىك تە كەزدەسەدى. تاياۋدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ قولداۋىمەن ىشكى جانە سىرتقى تۋريستىك اعىننىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەتىن جاڭارتىلعان «ورمان جولدارى» تۋريستىك مارشرۋتى اشىلعان بولاتىن. وسى ماقالادا سول جولدىڭ ەرەكشەلىكتەرى جايلى تارقاتپاقپىز.
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ىشكى تۋريزمگە دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتا ءتۇستى. ونىڭ ىشىندە اسىرەسە ۇلتتىق ساياباقتارعا بارۋعا قۇلشىناتىندار كوپ. بۇنىڭ ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى دامىتۋعا زور سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. ەل اۋماعىندا بارلىعى 14 ۇلتتىق ساياباق ورنالاسقان. ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا سوڭعى ءبىر جىلدا ۇلتتىق ساياباقتارعا ەكى ميلليونعا جۋىق تۋريست كەلگەن. بۇل كورسەتكىش 2021 -جىلمەن سالىستىرعاندا 25 پايىزعا ارتىق.
كاتونقاراعاي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى 2001 -جىلى قۇرىلعان. مۇندا كوككول سارقىراماسى، «راحمان قاينارلارى» جىلۋ كوزدەرى، بەرەل قورعاندارى، ۇلى جىبەك جولىنىڭ سولتۇستىك تارماعى جانە اسەم تابيعات اۋماعىندا شوعىرلانعان باسقا دا كوپتەگەن كورىكتى جەر بار. قۇستاردىڭ 300-دەي ءتۇرى، وسىمدىكتەردىڭ مىڭ ءتۇرى، سۇتقورەكتىلەردىڭ 68 ءتۇرى، بالىقتىڭ 17 ءتۇرى، ومىرتقاسىزداردىڭ 10 مىڭنان استام ءتۇرى مەكەندەيدى.
«جىل سايىن ۇلتتىق پارككە كەلەتىن تۋريستەر لەگى تولاستامايدى. وتكەن جىلى بىزگە 7 مىڭنان استام تۋريست تابان تىرەسە، بيىل كەلۋشىلەردىڭ سانى ودان سايىن ارتا ءتۇستى. جالپى، پاركتىڭ تۋريستىك ماۋسىمى قىسقا، نەگىزگى اعىن شىلدەنىڭ ەكىنشى ونكۇندىگىنەن تامىز ايىنا دەيىن جۇرەدى»، - دەيدى كاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى راۋشان قىرىقبايەۆا.
تابيعي پارك ءتورت مەملەكەتتىڭ، اتاپ ايتقاندا قازاقستان، رەسەي، موڭعوليا جانە قىتايدىڭ تۇيىسكەن جەرىندە ورنالاسقان.
جەدەل باسقارۋعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن پارك اۋماعى بەس فيليالعا بولىنگەن. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا ەكى ورمان شارۋاشىلىعىنان بار. العا قويىلعان ماقساتتار مەن مىندەتتەردى ورىندايتىن التى ءبولىم قۇرىلعان. بولىمدەردە بارلىعى 354 ادام جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار ماۋسىمدىق جۇمىستارعا بايلانىستى 120-عا جۋىق شتاتتان تىس جۇمىسشى تارتىلادى.
كاتونقاراعاي پاركى 2017 -جىلدان باستاپ يۋنەسكو- نىڭ دۇنيەجۇزىلىك بيوسفەرالىق رەزەرۆاتتار جەلىسىنە قازاقستان- رەسەي ترانسشەكارالىق بيوسفەرالىق رەزەرۆات رەتىندە ەنگىزىلگەن. ۇلتتىق پارك اۋماعىندا جالپى ۇزىندىعى 680 شاقىرىمنان اساتىن 10 تۋريستىك مارشرۋت پەن ءتورت سوقپاق بار.
«ورمان جولدارى» - پاركتەگى 10 مارشرۋتتىڭ ءبىرى. ونىڭ ۇزىندىعى 20 شاقىرىمنان اسادى جانە ونى ەڭسەرۋ ءۇشىن جاياۋ جانە اتپەن ءبىر-ەكى كۇن ءجۇرۋ قاجەت. مۇندا ۇلتتىق پاركتىڭ بيولوگيالىق ارتۇرلىلىگى تۋرالى اقپارات جازىلعان كىرەبەرىس، ارت- نىساندار، ناۆيگاتسيالىق بەلگىلەر جانە اقپاراتتىق ستەندتەر ورناتىلعان. ولاردىڭ بارلىعى جەرگىلىكتى تابيعي لاندشافتقا جانە مارشرۋتتىڭ سەمانتيكالىق كونتسەپتسياسىنا مۇمكىندىگىنشە سايكەس كەلەتىن ەكوماتەريالداردان جاسالعان.
«جاڭا «ورمان جولدارى» باعىتىنىڭ اشىلۋى قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، ورتالىق ازيا ءۇشىن ماڭىزعا ءيا. جوبا بيوارتۇرلىلىكتى ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان. سوڭعى جىلدارى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دامۋ باعدارلاماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، 11 ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردى يگەرۋگە جانە اشۋعا اتسالىستى. ارينە، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ ەڭ ماڭىزدى باعىتى - ەكوجۇيە مەن بيوارتۇرلىلىكتىڭ وسى اۋماقتا تۇراتىن ادامدارمەن ۇيلەسىمدى دامۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋ»، - دەيدى قازاقستانداعى بۇۇ دامۋ باعدارلاماسى تۇراقتى وكىلىنىڭ ورىنباسارى سۋحروب حودجيماتوۆ.
ءوز سوزىندە ول نە سەبەپتى ءدال وسى «ورمان جولدارى» باعىتىنىڭ جاسالعانىن ايتىپ بەردى.
«كاتونقاراعايدا تۋريستەر اراسىندا كەڭ تانىمال بىرنەشە باعىت بار. اتاپ ايتقاندا، اۆستريالىقتار سالعان جول، راحمان قاينارلارىنا اپارار جول جانە مۇزتاۋ شىڭىنا جەتكىزەتىن جول. ال «ورمان جولدارى» باعىتى بۇرىن- سوڭدى ەش پايدالانىلماعان ەكەن. ءبىز بۇل جەردە جاپپاي ءتۋريزمدى ەمەس، تۋريستەرگە ۇلتتىق پاركتىڭ بارلىق بۇرىشىن ارالاي الاتىنداي ينفراقۇرىلىم جاساعىمىز كەلەدى. «ورمان جولدارىنىڭ» تابيعاتى ەرەكشە، جاپىراعى جايقالعان جاسىل جەلەكتى ورمانعا باي. قالىڭ قاراعاي اراسىندا ءجۇرىپ، كەرەمەت كۇيگە بولەنەسىڭ»، - دەيدى س. حودجيماتوۆ.
بۇل باعىتتى اباتتاندىرۋ جۇمىستارى وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا باستالدى. الدىمەن تومەنگى نۇكتەلەر، سودان كەيىن جوعارعى نۇكتەلەر جاسالدى. ماماندار نەگىزىنەن ورمانعا باسا نازار اۋداردى. ورمان ءوز تاريحى، ەرەجەلەرى مەن بولمىس فيلوسوفياسى بار كوپ قىرلى ءتىرى مەحانيزم رەتىندە ۇسىنىلعان.
«ۇلتتىق ساياباقتاردا تۋريستىك مارشرۋتتاردى دامىتۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبانى باستاماس بۇرىن ءبىز حالىقارالىق تاجىريبەنى زەرتتەدىك. كانادا، نورۆەگيا، شۆەيتساريا، رەسەي، قىتاي ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى زەردەلەپ، وندا سوقپاقتاردىڭ قالاي سالىنىپ جاتقانىن قارادىق. قازاقستاننىڭ تاجىريبەسىمەن تانىسىپ، مۇندا مارشرۋتقا جالپى تالاپتاردىڭ جوقتىعىن انىقتادىق. بارلىعىن ۇلتتىق پاركتەر ءوز كۇشىمەن جاسايدى ەكەن. سوندىقتان ءبىز تابيعاتتىڭ تىنىس- تىرشىلىگىنە مينيمالدى تۇردە عانا ارالاساتىنداي جوبا ازىرلەدىك. ياعني، تابيعات باستى لاندشافت پەن وبەكت بولىپ تابىلاتىن ميميكا ءپرينتسيپىن قولداندىق» ، - دەيدى بۇۇدب ساراپشىسى اقمارال اعاجايەۆا.
بۇل باعىت بويىنشا جۇرەمىز دەگەن تۋريستەر كەيبىر قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋى كەرەك. ولار رۇقسات ەتىلگەن جەرلەردە عانا وت جاعا الادى جانە ورمانعا ەش زالال تيگىزبەۋى ءتيىس.
«ءبىز بۇل باعىت ارقىلى ورماننىڭ قۇر اعاشتان عانا تۇرمايتىنىن كورسەتكىمىز كەلدى. ونىڭ ءوز تاريحى، ءوز سيپاتى، ءوز فيلوسوفياسى بار. ورمان سونداي كۇردەلى، جاندى، كوپ قىرلى ورگانيزم. ءتىپتى ءبىر قۇمىرسقانى الىپ تاستاساڭىز، بۇكىل ەكوجۇيە بۇزىلادى»، - دەيدى ا. اعاجايەۆا.
ب ۇ ۇ- نىڭ دامۋ باعدارلاماسى كوپ جىلدار بويى قازاقستانعا ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى دامىتۋدا قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. تابيعي ايماقتارداعى تۋريستىك مارشرۋتتار مەن سوقپاقتاردى جاقسارتۋ ساياحاتشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرادى جانە رەكرەاتسيالىق جۇكتەمەنى بىركەلكى بولۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
كاتونقاراعاي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ ديرەكتورى جانبولات تىنىبەكوۆ جاڭارتىلعان باعىت دەمالۋشىلاردى قىزىقتىراتىن جاڭا ورىنعا اينالادى دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى مۇندا بىرنەشە ساناتوريي مەن پانتوەمحانا بار. التاي تاۋىنىڭ وڭتۇستىك بولىگىندە ورنالاسقان جول بۇركىتاۋىل تاۋىنا اپارادى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە ۇلتتىق پاركتەگى مارشرۋتتار 80-90 پايىزعا جابدىقتالعان.
شىعىس قازاقستان وبلىسى كاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ اكىمى ءدىلدار قاليقان تۋريزمدى دامىتۋ ماقساتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتقانىن ايتىپ بەردى.
«سوڭعى ۋاقىتتا اۋداندا ىشكى تۋريزم قارقىندى دامىپ كەلەدى. وتكەن جىلى اۋدانىمىزعا 100 مىڭنان استام ادام كەلسە، بيىل ولاردىڭ سانى 150 مىڭنان اسادى دەپ وتىرمىز. وسى جىلى ۇلكەن نارىن اۋىلىندا تۋريستىك اقپارات ورتالىعى اشىلدى. جازدىڭ اياعىنا دەيىن كوپسالالى تۋريستىك ساۋدا كەشەنىن اشۋ جوسپارلانعان. تۋريستەر اراسىندا ەڭ تانىمال باعىتتاردىڭ ءبىرى - كاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركى ەكەندىگى ءسوزسىز. قازاقستانداعى ەڭ ۇلكەن ساياباقتا 14 مارشرۋت بار، ولاردىڭ ءارقايسىسى ەرەكشە. ب ۇ ۇ دامۋ باعدارلاماسىنا ءبىزدىڭ ساياباققا كوپتەگەن جىلدار بويى كومەكتەسكەنى ءۇشىن العىس ايتقىم كەلەدى»، - دەيدى اكىم.
كاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركىنىڭ ەكولوگيالىق اعارتۋ جانە تۋريزم ءبولىمىنىڭ باسشىسى سامات ەلەمەسوۆتىڭ ايتۋىنشا، بىلتىر مۇندا تمد ەلدەرىنەن 116 جانە الىس- جاقىن شەتەلدەن 34 تۋريست كەلگەن.
«ءبىزدىڭ باستى مىندەت - تابيعاتتى، ۇلتتىق پاركتىڭ اسەمدىگىن ساقتاۋ. تۋريستەردىڭ سانىن كوبەيتۋدى ەمەس، رەكرەاتسيالىق جۇكتەمەنى رەتتەۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. پاركتەگى 14 باعىتتىڭ ءارقايسىسىندا رەكرەاتسيالىق جۇكتەمە بار. اي سايىن ءبىز وندا باراتىن تۋريستەردى تەڭەستىرەمىز، سەگمەنتاتسيا جۇرگىزەمىز جانە ءبارىن ەسەپكە الامىز. دەمالۋشىلارعا اركەز قوقىس تاستاماي، تابيعاتىمىزدى ايالاڭىزدار دەپ ەسكەرتەمىز»، - دەيدى ول.
پارك اۋماعىندا ءورت تە شىعىپ تۇرادى. بيىل جازدا 2 رەت ءورت بولعان ەكەن. ابىروي بولعاندا، ءتىلسىز جاۋ جىلدام اۋىزدىقتالعان.
جالپى شىعىس قازاقستان ەلىمىزدەگى ورماندى ايماقتاردىڭ ءبىرى. وبلىستىڭ ورمان قورىنىڭ اۋدانى 2,9 ميلليون گەكتاردى قۇرايدى.
اۆتور:
تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى