ەكى مىڭ جىل بۇرىنعى سىرماق
بۇل جادىگەر 1924 -جىلى قازىرگى ۇلانباتىر قالاسىنان تۇستىك جەر نوين-ۋلا تاۋىنان تابىلعان ەكەن. قازىر بۇل بۇيىم «عۇن سىرماعى» («گۋننسكايا كوۆەر») دەگەن اتپەن پەتەربورداعى ەرميتاجدا تۇر.
تاڭدانارلىق جاعداي - ەكى مىڭ جىل بۇرىنعى سىرماقتىڭ بەدەرى، جاسالۋ ءتاسىلى، ويۋ-ورنەگى ءتىپتى جيەك سىرماسىنا دەيىن ءدال قازىر اۋىلدىق جەرلەردە قولدانىلىپ جۇرگەن قازاق سىرماقتاردان اۋمايدى. ورتاسىنداعى شەڭبەرلى ءيىر ءمۇيىز ويۋلار مەن سىرتقى جيەگىنىڭ ىشىندەگى جانۋارلار بەينەسى ازيالىق كوشپەندى بابالارىمىزدىڭ قولدانبالى ونەر تۋىندىسى ەكەنى انىق.
بۇل سىرماق قالاي تابىلعانى جايلى ايتار بولساق، 1912 -جىلى ۇلتى بۋريات رەسەيلىك ا. باللود دەگەن قاڭعىباس وسى نويان تاۋدىڭ قولات- قويناۋىن تىمىسكىلەپ، التىن ىزدەپ شارق ۇرىپ ءجۇرىپ، عۇن قورىمدارىنداعى جادىگەرلەردى بايقاپ قالعان. دەرەۋ ونى پەتەربورداعى ورىس گەوگرافيا قوعامىنا حابارلاعان. ولار دا ەلەڭ ەتىپ، اتقا قونعانىمەن ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىپ كەتىپ، ءىس اياقسىز قالعان.
ارادا ءبىر مۇشەل ۋاقىت وتكەندە، ياعني 1924-1925 -جىلدارى ورىس عالىمى پ. ك. كوزلوۆ باسقارعان توپ نويان تاۋىنا ەكسپەديتسيالىق بارلاۋ جاساپ، تاۋدىڭ اڭعارىندا 200 گە تارتا كونە قورىم بارىن انىقتاپ، «بۇلار عۇن داۋىرىنە ءتان» دەگەن عىلىمي تۇجىرىم جاساپتى.
وسىنداعى التىنشى قورىمدى قازعاندا ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سىرماق سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلگەن. جەر استىندا 2000 -جىل جاتسا دا بۇلىنبەي ساقتالعان بۇل بۇيىمدى ارحەولوگ-عالىمدار ءبىراۋىزدان «الەم ارحەولوگياسىنىڭ ⅩⅩ عاسىرداعى كەرەمەت جاڭالىعى» دەپ باعالادى.
مۇنداي قۇندى دۇنيەنى ساقتاپ، قورعاۋعا ەرميتاجدى لايىق دەپ تاپقان ورىستار جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ كەلىسىمىن الىپ، جادىگەردى پەتەربورعا جونەلتكەن. سودان بەرى بابالار مۇراسى وسىندا تۇر.
سىرماقتىڭ سيپاتىنا كەلەر بولساق: ۇزىندىعى - 2,6 م، ەنى - 1,95 م، قالىڭدىعى - 5 س م. تولىق يلەنىپ، سۋى قانعان اپپاق كيىزدەن جاسالعان.
سىرماقتىڭ ءدال ورتاسىندا قوشقار ءمۇيىز ءيىر ويۋلى 24 دوعال- دوڭگەلەك بەينەنىڭ سىرما-سۇلباسى ورنالاسقان. سىرمانىڭ سىرتى ورنەكتى جىڭىشكە بەلبەۋ-بەدەرمەن قورشالعان. جادىگەردىڭ شەتتەرىن اينالدىرا ارپالىسىپ جاتقان 9 قوس جانۋاردىڭ بەينەسى سالىنعان. ونىڭ 5 ەۋى بۇقا باستى بارىسقا ۇقساسا، 4 ەۋى قاشىپ، قۇتىلۋعا اسىققان بۇعى-بۇلان بەينەلى مۇسىندەر. بۇلاردان باسقا 9 ءتۇرلى وسىمدىك جاپىراقتارى كەستەلەنگەن.
بەكەن قايرات ۇلى
