تورەلەردىڭ زيراتى تابىلدى

اقتوبە. قازاقپارات - تاريحشىلار ءابىلعازى سۇلتاننىڭ نەمەرەسى احمەتقالي سۇلتاننىڭ قۇلپىتاسىن تاپتى. زيراتتا تورەلەر جەرلەنگەن. بۇل اقتوبە قالاسىنىڭ تاريحىن وزگەرتىپ، ورىستار قونىستانعا دەيىنگى كەزەڭنىڭ اقتاڭداقتارىن تولتىرۋعا سەپ بولادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

اقتوبە وبلىسىندا بيىل عۇن- سارمات داۋىرىنە باسىمدىق بەرىلگەن. الايدا، قالادا تاريحي جاڭالىق تىركەلدى. اقتوبەدە تورەلەردىڭ زيراتى تابىلىپ وتىر.

2022 - جىلدىڭ كۇزىندە ۇلكەن دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. جەرگىلىكتى اكىمدىك قالا تاريحى تۋرالى بىلەتىنىن، الايدا 1869 - جىلدارى ءومىر سۇرگەن ادامدار تۋرالى مالىمەت از ەكەنىن العا تارتتى. تاقىرىپ وتە قىزىقتى. قازاق تۇركولوگيا عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى وسى جۇمىسقا كىرىستى. بۇل - كولونياليزم كەزەڭىنىڭ الدىنداعى تاريح. وسى كوكتەمدە ارحەولوگيالىق ليتسەنزيا الىپ، عالىم مۇرات كالمەنوۆتى شاقىردىم. ماۋسىم ايىندا ارحەولوگيالىق تالداۋ جاسالىپ، ورىستار قونىستانعانعا دەيىن بولعان ءۇش اۋىل تابىلدى. ءبارى قالانىڭ اۋماعىندا. قاسىندا زيراتى بار. اۋىل ىزدەرى جاقسى ساقتالعان، جاقسى كورىنەدى. قارجى تابىلسا، كەلەسى جىلى قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى مۇمكىن، - دەدى قازاق تۇركىتانۋ جانە موڭعولتانۋ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تالعات جۇماعانبەتوۆ.

بۇل زيراتتارعا العاشقى زەرتتەۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلگەن. تاريحشىلار تورەلەر جەرلەنگەن جەردى قۇلپىتاستان انىقتادى.

ەڭ قۇندى دۇنيە مۇسىلمان زيراتىنان تابىلدى. قۇلپىتاستاردى فوتوعا تۇسىردىك. جازۋى وقىلدى. ول - اۋدارما ەمەس. قازاق تىلىندە جازىلعان، تەك اراب قارىپتەرى قولدانىلعان. بۇل جەردەگى قۇلپىتاستار تورەلەرگە تيەسىلى. جالپى، زيرات 17-18-عاسىرلارعا جاتادى. قۇلپىتاستار 18 -عاسىرلاردا پايدا بولا باستاعان. ءبىز ءتورت قۇلپىتاستاعى جازۋدى وقىدىق. ولار ⅩⅨ عاسىرعا جاتادى. ەڭ قىزىعى - احمەتقالي سۇلتاننىڭ قۇلپىتاسى. احمەتقالي سۇلتان - ءابىلعازى سۇلتاننىڭ نەمەرەسى. ءابىلعازى سۇلتان - كىشى ءجۇزدىڭ سوڭعى حانى ارىنعازىنىڭ اكەسى. احمەتقالي - ارىنعازىنىڭ ءىنىسىنىڭ ۇلى. ءابىلعازى حيۋا امىرلىگىندە حان بولعان.

ⅩⅨ عاسىردىڭ باسىندا ءابىلعازى ءۇشىنشى تۋرالى ايتىلادى. 19- عاسىردا حيۋالىقتار ونى قۋىپ جىبەرىپ، سودان كەيىن قازاق- حيۋا سوعىسى بولعان 1820-1821 - جىلدارى. سوعىس تۋرالى ساياحاتشى ەگور مەيەندورف جازادى. وندا قازاقتار ءبىرىنشى حيۋالىقتاردى جەڭگەنىن، شەكارادا حيۋالىقتار كۇش جيناپ، قازاقتارعا قارسى شابۋىل جاساپ، جەڭىسكە جەتكەنىن ايتقان. قازاقتار ەلەكتىڭ بويىنا كوشىپ كەتكەن. وسى جەردە ءابىلعازى سۇلتاننىڭ قالاشىعى بولعان. بۇل قالاشىق تۋرالى تاريحشىلار، ولكەتانۋشىلار بىلەدى. جاقىن ماڭدا سالىنعان لاگەر جەرىندە 50-60 - جىلدارعا دەيىن قالدىقتارى بولعان. بەكىنىستەر، سامان ۇيلەردى ايتۋعا بولادى. تاعى دا زەرتتەسە، تابىلىپ قالار دەپ ۇمىتتەنەمىز. احمەتقالي سۇلتاننىڭ جەرلەنگەن ۋاقىتى 1861 - جىل دەپ جازىلعان. تاعى بىرەۋى 1848 - جىلعى. قولىمىزداعى ايعاق - قۇلپىتاستاعى جازۋ. ول دالەل. ال ورىستار كەلگەن سوڭ ءبارىن ىسىرىپ تاستاپ، بەكىنىس سالعان. تاريحتى 1869 - جىلدان باستاعان. بۇل - قاتە. قۇلپىتاستاردى قاراپ، قالا زيراتى 18- عاسىردا بولعان دەپ ايتۋعا بولادى، - دەدى تالعات جۇماعانبەتوۆ.