باس ءمۇفتي: مال ساتۋشى ادام دا شالىنعان قۇرباندىقتىڭ ساۋابىنا سەرىك بولا الادى
مارال يشان كەنەسارى حاننىڭ كەڭەسشىسى بولعان
- ءمۇفتي مىرزا، تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ ايگىلى مارال يشاننىڭ كەنەسارى حانعا تارتۋ ەتكەن قۇران كىتابى تابىلعانىن جاريا ەتتى. بۇل قۇران تۋرالى قانشالىقتى حاباردارسىز؟ اسىل دۇنيە قايدا ساقتالادى جانە قاراپايىم حالىق ونى كورىپ، كوزايىم بولا الا ما؟
- ءبىز دە بۇل حاباردى قۇرىلتايدا وتىرىپ ەستىگەن كەزدە ەرەكشە قۋانىپ، ورنىمىزدان تۇرىپ كەتتىك. ويتكەنى بۇل بابامىز كەنەسارىنىڭ، كەزىندە ەلىن قورعاعان، جەرىن قورعاعان باتىر بابالارىمىزدىڭ قاسيەتتى قۇران كىتابىنىڭ ەلگە ورالۋى ءبىز ءۇشىن ەرەكشە قۋانىش. مارال يشان بابامىز كەنەسارى حاننىڭ ءدىني كەڭەسشىسى بولعانىن بىلەمىز.
قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى ول كىتاپتىڭ قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا بەرىلەتىنىن ايتتى. ءبىز ول كىتاپتى العاننان كەيىن ازىرەت سۇلتان مۇراجايىنا تابىستايمىز دەگەن نيەتىمىز بار. سەبەبى ول قاسيەتتى كىتاپتى سوندا بارعان حالىق كورۋى كەرەك دەپ ويلادىق.
- ەندىگى اڭگىمەمىزدى ءدىني احۋالعا باعىتتاساق، قازىر كوپتەگەن ءدىني ۇستازدار ءدىن مەن پسيحولوگيانى بايلانىستىرىپ ءدارىس بەرىپ ءجۇر. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟
- ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان زامانىمىز اقپاراتتىڭ اشىق ۋاقىتى عوي. كەز كەلگەن ادام قولىنداعى سمارتفونمەن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قانداي اقپارات جاريالايمىن دەسە دە، ءوز ەركى. دەگەنمەن، ءار ءىستىڭ، ءار ماماندىقتىڭ وزىنە ساي جاۋاپكەرشىلىگى بار. مىسالى، دىنگە كەلسەك، ول - اللانىڭ اماناتى. كەز كەلگەن ازامات ءدىن جونىندە سويلەگىسى كەلسە، ايتار ءسوزىنىڭ دىندە تولىققاندى ايتىلعانىنا ناقتى كوز جەتكىزۋ كەرەك. ەرتەڭ ول ءبىلىپ نەمەسە بىلمەي قاتەلەسسە، ءدۇيىم جۇرتتى قاتەگە باستاپ قويۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءدىن ماسەلەسىندە سويلەپ جۇرگەن ازاماتتار وسى جاعىن بايقاسا دەگىم كەلەدى.
مۇحاممەد پايعامبار (س. ع. س. ) عالىم، عۇلامالار پايعامبارلاردىڭ ءىزباسارى ەكەنىن ايتقان. ولار ىزىنەن دينار، ديحرام ەمەس، ءىلىم- ءبىلىم تاستايتىنى ايتىلعان. ياعني، ءبىز ءدىننىڭ اماناتىن، ءدىن ناسيحاتىن، ءدىننىڭ بىزگە بۇيىرعان ىستەرىن، تىيعان تىيىمدارىن عالىمداردان العانىمىز ءجون. اللا تاعالا قاسيەتتى قۇران كارىمدە ايتادى: «بىلمەيتىندەرىڭ بولسا، ءبىلىم، عىلىم يەلەرىنەن سۇراڭدار»، - دەيدى.
قازىرگى تاڭدا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ەلىمىزدە 3 مىڭعا جۋىق مەشىت بار، مەدرەسەلەرىمىز بار. نۇر- مۇباراك اتتى جوعارى ءبىلىم وردامىز بار، قاريلار دايىندايتىن ورتالىقتارىمىز بار، قايىرىمدىلىق مەكەمەلەرىمىز بار. وسى ورىنداردىڭ بارىندە ءدىني ءىلىمدى، ناسيحاتتى جۇرگىزىپ وتىرمىز. سونداي- اق، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ Munara.tv دەيتىن ءتول تەلەارناسى، muftyat.kz دەيتىن سايتى بار. كوپتەگەن وڭىردە ءبىزدىڭ ارنايى سايتتارىمىز ىستەپ تۇر. سول سەبەپتى حالقىمىز ءدىني ۋاعىزداردى تەك ءدىن ماماندارىنان تىڭداسا دەپ ايتار ەدىك. وسى ەفيردى پايدالانىپ تا سونى ايتقىم كەلەدى. قازاق «شىمشىق سويسا دا، قاساپشى سويسىن»، - دەيدى. وتكەن جىلدارى الەمدى ىندەت جايلاعان كەزدە اركىم ارنەنى ايتىپ، سوڭىنان ەلدى دۇرلىكتىرىپ، حالىقتى اداستىرىپ جاتتى. سول كەزدە دە ءبىز شاريعاتقا سۇيەنىپ، ارنايى دارىگەرلەرگە، سول سالانىڭ كاسىبي ماماندارىنا قۇلاق اسۋ كەرەكتىگىن ايتقان بولاتىنبىز. سول سياقتى دىندە دە سالانىڭ ماماندارىن تىڭداپ، سولاردان اقپارات الساق، اداسپايمىز.
- دىنمەن بايلانىستى سۇراعى بار ادام كاسىبي ماماننان كەڭەس الۋ ءۇشىن كىمگە حابارلاسۋ كەرەك؟
- ءبىز قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا حابارلاسۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن بارىنشا جان- جاقتى ەتىپ قويدىق. رەسمي سايتتارىمىزعا سۇراق جولداۋ ارقىلى مالىمەت الۋعا بولادى. سونداي- اق، call-ورتالىعىمىز بار. سول ورتالىقتىڭ نومىرلەرىنە ەكى تىلدە، 24 ساعات بويى تەگىن حابارلاسۋعا بولادى. كەز كەلگەن مەشىتكە بارىپ نەمەسە مەشىت تەلەفونىنا حابارلاسۋ ارقىلى تىكەلەي كەڭەس الۋعا بولادى.
- ءدىن ۇيرەنەمىز دەگەن وتانداستارىمىزعا مەشىت، مەدرەسەلەرگە بارىپ وقۋ مىندەت پە، الدە قازىرگىدەي ۋاقىت تاپشى زاماندا ونلاين كۋرستان وقۋ جەتكىلىكتى بولا ما؟
- قازىرگى تاڭدا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا قاراستى ۋنيۆەرسيتەتىمىز، مەدرەسەلەرىمىز بار. بۇل جۇيەدە قاشىقتان وقۋ مۇمكىندىگى جاسالماعان. ويتكەنى شاريعات ءىلىمى - امانات. ءدىن ءىلىمىن شاكىرت ۇستاز الدىنا بارىپ، مەدرەسەلەرگە نەمەسە مەشىتكە بارىپ، ارنايى ۇيرەنگەنى ابزال. ال جەكەلەگەن سۇراقتار بويىنشا، كەيبىر تۇسىنبەي قالعان ماسەلەلەردى، ارينە، قاشىقتان سۇراق قويىپ، جاۋابىن الۋعا بولادى.
ورامال تاققان قىز- كەلىنشەكتەرگە قۇرمەتپەن قاراۋىمىز كەرەك
- قازىر مەشىت قۇرىلىسىنا، مەدرەسە سالۋعا، وزگە دە قايىرىمدىلىق شارالارعا ساداقا بەرۋگە ۇندەيتىن جارنامالار تولىپ ءجۇر. جالپى جۇرتتىڭ بەرىپ جاتقان ساداقاسى دىتتەگەن جەرىنە جەتىپ جاتىر ما؟
- ساداقانىڭ ءوزى قاسيەتتى تۇسىنىك، ساۋابى ۇلكەن امال. بەس پارىزدىڭ ءبىرى زەكەت ەكەنىن جاقسى بىلەسىزدەر. جاعدايى كەلگەن، دۇنيەسىنىڭ نىسابى تولعان ازاماتتارعا جىلىنا ءبىر رەت زەكەت بەرۋ - اللا بۇيىرعان پارىز. جالپاق تىلمەن ايتقاندا، باي كىسىلەردىڭ مۇقتاج جاندارعا زەكەت بەرۋى پارىز. زەكەتتەن بولەك تە ساداقالار بار. زەكەت نىسابىنا مال- دۇنيەسى جەتپەسە دە، كەز كەلگەن ادام مۇقتاج جاندارعا كومەك بەرە الادى.
ال ساداقا جيناۋشى ادام ۇلكەن اماناتتى موينىنا الادى. شاريعاتتا ساداقا امانات يەسىنە تولىق تاپسىرىلۋى كەرەكتىگى ايتىلعان. ياعني، ءبىر كىسى مۇقتاج جانعا كومەكتەسسە، ورتادا دانەكەر بولعان ادام سەنىپ تاپسىرىلعان كومەكتى مۇقتاج جانعا تولىق كولەمدە جەتكىزۋ كەرەك.
الەۋمەتتىك جەلىدە ۋاعىز ايتىپ، ساداقانىڭ ساۋابىن ايتۋ ارقىلى ساداقالار جينالىپ جاتاتىنىن بىلەمىز. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا قاراستى «زەكەت جانە قايىرىمدىلىق» قورى بار. ول جەردىڭ قامقورشىلارى بار. تۇسكەن تابىستى قاراپ، ونىڭ قايدا جۇمسالعانىن تەكسەرەتىن ۇلكەن كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى. تۇسكەن قاراجات تۇگەل شاريعات بەكىتكەن 8 باعىتقا جۇمسالادى. سول سياقتى بىزدە «ۋاقىپ» قايىرىمدىلىق قورى بار. بەرىلگەن امانات يەلەرىنە تولىقتاي تابىستالادى.
وكىنىشكە قاراي، ءبىز دە ءار ءتۇرلى جاعدايلاردى ەستىپ جاتامىز. سوندىقتان سەنىمدى جەرگە، بەلگىلى ادامدار ارقىلى كومەكتەسكەنىمىز ابزال. ەلىمىزدەگى يسلام ءدىنىنىڭ رەسمي بىرلەستىگى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان شاريعات اياسىنداعى، يسلام دىنىنە ساي دۇنيەلەردى، ساۋاپتى ىستەردى ءمۇفتيات ارقىلى، جەر- جەردەگى مەشىتتەر ارقىلى ىسكە اسىرسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولادى. ويتكەنى كەي كەزدە، وكىنىشكە قاراي، يسلام ءدىنىن جامىلىپ، تەرىس اعىم سياقتى ءتۇرلى باعىتقا جۇمساپ جاتقاندار دا كەزدەسەدى. كەزىندە سىرتتاعى ءدىني اعىمداردى قارجىلاندىردى دەگەن ايىپپەن سوتتالعان كىسىلەر دە بولدى. سوندىقتان ساداقانىڭ ءوزىن ماقساتى ايقىن ەمەس ادامدار ارقىلى بەرىپ، قاتالەسىپ قالۋدان ساقتانۋىمىز كەرەك.
- قازىر دىنگە بەت بۇرىپ، نامازعا كەلگەن، حيدجاپ كيگەن ونەر ادامدارى، اقىندار، قوعام بەلسەندىلەرى ارنايى ءدىني ءبىلىمى بولماسا دا بلوگەر بولىپ، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى كوپ ەلگە اقىل ايتىپ ءجۇر. ءتىپتى ءداستۇرلى دىنگە جات ءپاتۋالار، تۇجىرىمدار دا ايتىلىپ قالىپ جاتادى. وسىعان ءبىر باقىلاۋ بار ما؟ ارنايى ۇيىمدار قاداعالاي ما؟
- جالپى ءپاتۋا بەرۋ - جاۋاپكەرشىلىگى وتە جوعارى دۇنيە. سوندىقتان ءپاتۋا بەرۋدە ادام وتە ساق بولۋ كەرەك. كەز كەلگەن ادامنىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە شىعىپ، «مىناۋ بولادى»، «مىناۋ بولمايدى» دەپ سويلەۋى وتە قيىن ماسەلە. ارينە، ءدىندار ادامدار كىتاپقا سۇيەنەدى. «ەكى مولدا تالاسسا، داۋدى كىتاپ شەشەدى»، - دەگەن كەرەمەت ءسوز بار قازاقتا. ياعني، ءپاتۋا شاريعي نەگىزدە بەرىلۋ كەرەك. يسلام دىنىندەگى سۇراققا جاۋاپ بەرۋشى كەز كەلگەن ادام قۇرانمەن، نەمەسە پايعامبار اياتىمەن، عالىمداردىڭ بەرگەن ءپاتۋاسى ارقىلى جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ونداي سىلتەمەلەردى بىلمەسە، ەسىندە ساقتاعانى ارقىلى ءپاتۋا ايتۋدان ساق بولعانى كەرەك. ەستە ساقتاعان دۇنيەنىڭ ءبىر جەرى ۇمىتىلىپ قالسا، كەلەسى جەرى بۇرمالانىپ كەتۋى مۇمكىن.
ءسىز حيدجاپ دەپ قالدىڭىز، بۇنىڭ قازاقشاسى ورامال عوي. ءبىز ايەل بالاسىنىڭ باس كيىمىن ورامال دەپ ايتامىز. قازاق حالقىندا كەلىن تۇسكەندە باسىنا ورامال سالاتىن سالتى بار. وسى ورامالعا قاتىستى ايتساق، مۇسىلمان دىنىندە ايەل بالاسىنىڭ ورامالمەن ءجۇرۋى شارتتاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان ورامال تاققان كەز كەلگەن قىزدى سىيلايمىز، قادىرلەيمىز. كەيبىر ورامال كيگەن قىزداردىڭ قاتەلىگىن بۇكىل ورامال كيگەن قاۋىمعا جابۋعا بولمايدى. انالارىمىز ءارقاشان ورامالىن باسىنان تاستاماعان. قازىر دە ونداي انالار جەتەرلىك. ورامال تۋرالى ايتقان كەزدە وسى جاعىن ەسكەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
- قازاق قوعامىندا اس بەرۋ، زيرات كوتەرۋ، ناۋقان وتكەرۋ سياقتى ءدىني جورالعىلاردى ورىنداۋدىڭ وزىندە باسەكەلەستىك بار سەكىلدى. وسى ماسەلەگە قاتىستى قانداي ءپاتۋالار بار؟
- قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى بۇل باعىتتا بىرنەشە قۇجات قابىلدادى. رەسپۋبليكالىق يمامدار فورۋمىندا اس بەرۋ مادەنيەتىنىڭ قۇجاتى، زيرات جانە زيارات قۇجاتى قابىلداندى. اس بەرۋ مادەنيەتىنە كەلسەك، قازىر كوپتەگەن وڭىردە اس مازىرىنە ساناۋلى عانا، اسىرەسە، ۇلتتىق تاعامدار قويىلىپ ءجۇر.
زيرات جانە زيارات مادەنيەتى قۇجاتىندا ءدىني زيارات جاساۋدىڭ، بابالاردىڭ باسىندا وتەتىن شارالاردىڭ ءتارتىبى بەكىتىلدى. مۇنىڭ ءبارى دىنگە جات يشارالار جاسالماۋى ءۇشىن ماڭىزدى.
ادام قايتىس بولعاننان كەيىن قۇلپىتاس قويۋ، زيراتىن كوتەرۋ باعىتىندا دا ۇلكەن جوبانى ىسكە اسىردىق. بىرنەشە وڭىردە قولعا الىندى. جاقسى كورسەتكىشتەر بار. ءبىز قولىمىزدان كەلگەن زيارات مادەنيەتى بار مۇسىلمان ەلدەردىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن ەسكەرىپ وتىرمىز. ءبارى بىركەلكى، تەك اتى- ءجونى عانا جازىلاتىن قۇلپىتاس قويىلعان، ماڭايى كوگالداندىرىلعان زيراتتار بار. وسى باعىتتا «قامقور- شاراپات» سالت قىزمەتىن اشتىق. وسى ورتالىق ءقازىر قايتىس بولعان كىسىلەرگە قىزمەت ۇسىنادى. «ادام جەرلەۋگە ارنايى بولىنگەن اۋماقتىڭ جەرىنە مىنانداي مىندەتتەمەلەر بويىنشا عانا ادام جەرلەۋگە بولادى. قوسىمشا قۇرىلىس ورناتۋعا بولمايدى» دەيتىن تالاپ قويىپ وتىرمىز. وسى شارتقا كونگەن ادامدار ءبىز بەلگىلەگەن جەرگە مارقۇمداردى جەرلەي باستادى. وندايلاردىڭ سانى كوپ. مۇنىڭ ءبارى - ۇلكەن مادەنيەت. ەلدىڭ ءبارى وسىلاي ىستەپ جاتىر دەپ ايتا المايمىز. دەگەنمەن كوپشىلىكتىڭ نازارى اۋىپ وتىر.
بيىل 4000 قازاقستاندىق قاجى اتانادى
- قۇربان ايت كەزىندە مال باعاسىنىڭ اسپانداپ شىعا كەلەتىنى نەمەن بايلانىستى؟
- قۇربان ايت - مۇسىلماننىڭ ەڭ ۇلىق مەرەكەسى. بىزگە اللا تاعالا ەكى ۇلىق مەرەكە بەردى. ونىڭ ءبىرى - قۇربان ايت، ەكىنشىسى - ورازا ايت. بۇكىل جۇرتىمىزدى، جاماعاتىمىزدى وسى ۇلىق مەرەكەمەن ءوز اتىمنان، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ اتىنان، بۇكىل يمامدار اتىنان شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. ەلىمىزدىڭ ايتتان ايتقا امان جەتە بەرۋىن ءناسىپ ەتسىن.
قۇرباندىق - بۇل مەرەكە. بۇل كۇنى ادام جاقسى كوڭىل كۇيدە ءجۇرۋ كەرەك. قۇربان مالىن شالۋ - ادامداردىڭ كوڭىلىنە قۋانىش ۇيالاتۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. ءقازىر ەلدىڭ ءبارى كەرەمەت بەرەكەتتى ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن جوق. بىرەۋدىڭ قولى جەتكەن ەتكە بىرەۋدىڭ قولى جەتپەي ءجۇرۋى مۇمكىن. وسىنداي ادامدارعا شالعان قۇرباندىعىنىڭ ءبىر بولىگىن بەرۋ ارقىلى مۇقتاج جاندى قۋانتۋعا بولادى. بۇل جەردە قۇرباندىق بەرگەن ادام دا، ونى العان ادام دا قۋانادى. سوندىقتان بۇل قۋانىش سىيلايتىن، قۋانىشقا كەنەلەتىن كەز. ءبىز وسىنى سەزە ءبىلۋىمىز كەرەك.
قۇربان ايت كۇنى مالدى ساتۋشى ادام دا الۋشىعا قيىندىق جاساماي، بارىنشا قولداۋ بىلدىرسە، ونىڭ بەرەكەسى بولادى. سوندىقتان قۇرباندىق كەزىندە مال ساۋداسىندا جۇرگەن ادامدارعا بارىنشا ساۋاپ الىپ قالۋعا تىرىسىڭىزدار دەپ ايتار ەدىم. ساتۋشى ادام دا شالىنعان قۇرباندىقتىڭ ساۋابىنا سەرىك بولا الادى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى وسى جىلدى يسلام جانە ىزگى قوعام جىلى دەپ جاريالادى. سوندىقتان ءبارىمىز ءوزىمىزدى ىزگىلىككە تاربيەلەسەك دەر ەدىم. مال ساتۋشى ادام، مالدى ساتىپ الۋشى ادام، قۇربان شالۋشى ادام، قۇرباندىققا ەتىن بەرەتىن ادام، ءتىپتى ەتتى قۇرباندىقتان الاتىن ادامدار دا ىزگىلىكتى ۇستانسا ءجون.
- بيىل ەلىمىزدەن قانشا ادام قاجىلىققا بارعالى وتىر؟
- بيىل، 4000 وتانداسىمىز قاجىلىق ساپارعا اتتاندى. ءوزىم دە، اللا قالاسا، قاجىلىققا بارۋعا نيەت قىلىپ وتىرمىن. 18 تۋريستىك فيرما وسى ىسپەن اينالىسىپ جاتىر. وسى 4000 وتانداسىمىزدىڭ قاجىلىققا امان بارىپ، امان ورالۋىن ءناسىپ ەتسىن!
- ەمەن- جارقىن سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت. قاجىلىق ساپارىڭىز ءساتتى بولسىن!
اۆتور:
ەسىمجان ناقتىباي
