ۆيزاسىز رەجىم: ءمانى مەن ماقساتى

استانا. قازاقپارات - مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قىتايعا ساپارى كەزىندە ەكى ەل ۇكىمەتى ۆيزالىق تالاپتاردى جەڭىلدەتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.

اتالعان قۇجاتتىڭ قانداي پايداسى بار؟ قۇجات ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى قانشالىقتى دامىتادى؟ وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەردى تالقىلاپ كورگەن ەدىك.

كەلىسىمگە سايكەس ەل ازاماتتارى جەكە ىستەر، تۋريزم، ەم قابىلداۋ، حالىقارالىق تاسىمالدار، ترانزيتتىك، سونداي- اق ىسكەرلىك ماقساتتاردى (كەلىسىم شارتتار جاساسۋ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ، كونسۋلتاتسيالىق قىزمەتتەر كورسەتۋ، باسقا دا ىسكەرلىك ماقساتتار) جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قىتاي اۋماعىنا 30 كۇننەن اسپايتىن مەرزىمگە ۆيزاسىز بارا الادى. سونداي-اق 180 كۇن ىشىندە قىتايدا بولعان كۇندەرىنىڭ جالپى سانى 90 كۇننەن اسپاۋعا ءتيىس.

سايكەسىنشە، قىتاي ازاماتتارىنىڭ قازاقستانعا كەلۋىنە دە ءدال وسىنداي شارتتار قولدانىلادى. ال قۇجاتتا كورسەتىلگەن مەرزىمنەن ارتتىعىراق قالعىسى كەلەتىن ادامدار ۆيزا راسىمدەۋى كەرەك.

ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس ساراپشىسى ءادىل كاۋكەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قىتايمەن ۆيزاسىز رەجىم ەنگىزۋ قازاقستان ءتولقۇجاتىنىڭ كۇشىن ارتتىرادى. وسىلايشا، شىعىس ازيانىڭ ەسىگى كەڭىرەك اشىلا ءتۇستى. ساراپشى كەلەشەكتە جاپونيا، ءۇندىستان، ەۋروپالىق وداق، ا ق ش سەكىلدى باسقا ءىرى مەملەكەتتەر دە وسى تىزىمگە قوسىلۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتادى.

«بۇعان قوسا، قىتاي قازاقستاننىڭ ەڭ ماڭىزدى ەكونوميكالىق سەرىكتەس ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەس الەمدەگى ەڭ ءىرى ەكونوميكاعا جاقىن ورنالاسۋىمىزدى پايدالانۋى قاجەت. بۇرىن قازاقستان مەن قىتاي شەكارالاس ورنالاسقانىمەن، ۆيزالىق شەكتەۋلەرگە بايلانىستى ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى اتالعان ەلگە ەركىن كىرە المايتىن. بۇل، ارينە، وتاندىق بيزنەستىڭ باسەكەگە قابىلەتىنە كەرى اسەرىن تيگىزىپ كەلدى»، دەدى ءا. كاۋكەنوۆ.

وسى ورايدا ايتا كەتكەن ءجون، بىلتىر قازاقستان تاراپى قىتاي باستاعان ءبىرقاتار مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىنا 14 كۇنگە ۆيزاسىز ەل اۋماعىنا كىرۋگە رۇقسات ەتكەن ەدى. الايدا بۇل ءبىرجاقتى كەلىسىم بولعاندىقتان، وتانداستارىمىز كورشىلەس مەملەكەتكە بارۋى ءۇشىن ۆيزاعا قۇجات تاپسىرىپ، اۋرە- سارساڭعا تۇسەتىن. ەندى مۇنىڭ بارىنە نۇكتە قويىلىپ وتىر.

شىعىس تانۋشى ولجاس بەيسەنباي مەدياعا بەرگەن سۇحباتىندا بۇل كەلىسىم ەشقانداي ەرەجەسىز، زاڭسىز جۇرە بەرۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيتىنىن العا تارتادى.

«بۇكىل رەگلامەنت ناقتى بەكىتىلگەن»، دەيدى ول. ونىڭ پايىمداۋىنشا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كىمنىڭ كىرىپ-شىققانىن ناقتى قاداعالاپ وتىرۋى قاجەت.

«بۇل قۇجاتقا قاراساق، ءبارى انىق جازىلىپ تۇر. ياعني ەكى ەل ازاماتتارى ءبىر-بىرىنە جۇمىس ىستەۋ ماقساتىندا، نە اقىلى قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن بارا المايدى. وسى كەلىسىمنىڭ 6 جانە 8-پۋنكتتەرىندە قانداي دا ءبىر قاۋىپسىزدىك جاعدايى، پاندەميا جانە ەرەكشە سيتۋاتسيا بولعاندا بۇل شەشىمدى ۋاقىتشا نەمەسە ءىشىنارا توقتاتا تۇرۋعا بولادى. بۇل ەكىجاقتى كەلىسىم ارقىلى جۇزەگە اسادى. ەكىنشىدەن، ازاماتتار شەكارادان وتەر كەزدە ەكىنشى تاراپ سەبەبىن تۇسىندىرمەستەن باس تارتۋعا دا قۇقىلى. سوندىقتان بۇل جەردە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە ناقتى دەن قويىلعان»، دەيدى و. بەيسەنباي.

وتكەن جىلى قىتايلىقتارعا بەرىلگەن ەكى اپتالىق ۆيزاسىز رەجىم ءوز ناتيجەسىن بەرگەن ەكەن. ماسەلەن، «Kazakh Tourism» دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، 2022 -جىلى ەلىمىزگە كەلگەن قىتايلىق تۋريستەردەن تۇسكەن تابىس 16 ميلليون دوللارعا جەتكەن. بۇل 2021 -جىلمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە كوپ. سونداي-اق ەلگە كەلگەن ءاربىر قىتايلىق تۋريست شامامەن 1 مىڭ دوللاردان جۇمساعان. ال قىتايدىڭ «People's Daily Online» گازەتى وتكەن جىلى قابىلدانعان ۆيزاسىز رەجىم تۋريستەردى قىزىقتىراتىنىن العا تارتادى. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قازاقستاندى تۋريستىك جانە ترانزيتتىك ايماق رەتىندە قارايتىن قىتايلىقتار قاتارى كوبەيگەن.

بىرنەشە جىل قىتايدا ءبىلىم العان بلوگەر ەرتاي ءنۇسىپجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، «قىتاي قاپتايدى» دەپ ۇرەيلەنۋگە نەگىز جوق. ويتكەنى ەلگە كىمنىڭ كىرىپ-شىققانى، ۋاقىتى بازادا كورىنىپ تۇر. باقىلاۋ تولىقتاي جاسالعان.

«ولاردىڭ دا قازاقستاندا قالۋعا قۇلقى جوق. ال زاڭ بۇزاتىندارى بۇرىننان ۆيزالىق شەكتەۋگە قاراماستان بۇزىپ جاتىر. قىتايلار ۇلكەن بازارلاردا، قويمالاردا وتىر. قالاعان ۋاقىتىندا كىرىپ- شىعۋدى اقشامەن شەشەدى. ال تۋريست رەتىندە كەلەتىندەردەن ەكونوميكاعا پايداسى بولماسا، زيانى جوق. الەمدە قىتايمەن ۆيزاسىز رەجىم ەنگىزگەن ەلدەر از ەمەس. ءبىزدىڭ بيلىك تە سولاردىڭ تاجىريبەسىن پايدالانۋدى كوزدەيتىنى انىق. ويتكەنى قىتاي تۋريستەرىنىڭ تۇتىنۋ پوتەنتسيالى وتە جوعارى. قىتاي نارقى الەمدىك مىقتى برەندتەرگە جابىق بولعان سوڭ حالقى ولاردى شەتەلدەن الۋعا تىرىسادى. بۇل تۇرعىدان قاراعاندا، ارينە، بىزگە ءتيىمدى. سونداي-اق قىتايمەن قانداي دا ءبىر جوبا جاساعىسى كەلگەن، ساۋدامەن اينالىسىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇشىن دە بۇل وتە ءتيىمدى»، دەيدى ە. ءنۇسىپجانوۆ.

ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى، ساياساتتانۋشى قازبەك مايگەلدينوۆ قىتايمەن ۆيزاسىز رەجىم ورناتۋدان ەش قاۋىپ كورمەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ازاماتتارىنا، ىسكەرلىك قاۋىمىنا قوسىمشا پايدا اكەلەدى.

«قىتاي - الەمنىڭ جەتەكشى ەكونوميكاسىنىڭ ءبىرى. قازىرگى تاڭدا تەحنولوگيا، ءوندىرىس تۇرعىسىنان دا، جالپى نارىقتىق ەكونوميكا باعىتى بويىنشا قارىشتاپ دامىپ كەلەدى. ەندەشە، مۇنداي كەلىسىم بيزنەس جوبالار، يدەيالار، ەكىجاقتى ىسكەرلىك قاتىناستى وركەندەتۋگە ۇلەس قوسادى. وسى ورايدا، ۆيزاسىز رەجىم 30 كۇنگە عانا بەرىلەتىنىن ەسكەرگەن ءجون. ياعني تۋريستىك، ىسكەرلىك باعىتتا عانا. الايدا اقىلى جۇمىس ىستەۋگە تىيىم سالىنادى. الدا-جالدا قىتاي ازاماتى قازاقستاندا جۇمىس ىستەگىسى كەلسە، ەڭبەك ۆيزاسىنا تاپسىرۋعا ءتيىس»، دەيدى ق. مايگەلدينوۆ.

ساراپشى ءسوزىنىڭ جانى بار. ماسەلەن، قازاقستاندا 15 مىڭعا جۋىق شەتەل ازاماتى جۇمىس ىستەيدى.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كەلتىرگەن مالىمەتكە سۇيەنسەك، ولاردىڭ 3500-گە جۋىعى عانا قىتاي ازاماتى. سونداي-اق بىلتىر وتكەن جىلى ەلىمىزگە 17425 ادام كوشىپ كەلگەن، ونىڭ 416 سى عانا قىتايدان كەلگەن.

ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس ساراپشىسى ءا. كاۋكەنوۆ ۆيزاسىز رەجىم حالىقارالىق ءتۇرلى ءىس-شارا، كورمە، كەزدەسۋ، كونفەرەنتسيا جانە باسقا دا فورماتتاعى كەزدەسۋلەردى ەلدە وتكىزۋگە جول اشادى. ياعني شەتەلدىك كاسىپكەرلەر ەش قيىندىقسىز قازاقستانعا كەلە الادى.

«نەگىزى، قىتاي ازاماتتارىنا ۆيزاسىز رەجىم 2017 -جىلدان بەرى ەنگىزىلگەن. ءبىراق ۆيزانى الىپ تاستاۋ قىتايلىق تۋريستەردى ءالى تولىققاندى قىزىقتىرا المادى. 2017 -جىلدان بەرى تۋريستەر اعىنى كوبەيگەن جوق. قازاقستانعا كەلگەن ءىسساپارلار سانى عانا ارتتى. سوندىقتان قازاقستاننىڭ تۋريزم سالاسى كورشى ەلدەن كەلەتىن قوناقتاردى قابىل الۋعا دايىن بولۋعا ءتيىس»، دەيدى ءا. كاۋكەنوۆ.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ايگۇل قۇسپاننىڭ ايتۋىنشا، كەلىسىمگە قول قويىلعانىمەن قۇجات بىردەن قولدانىسقا ەنبەيدى. ول ءۇشىن اۋەلى «ميگراتسيالىق اقپاراتتىڭ الماسۋى تۋرالى» زاڭ جوباسى دايارلانىپ، ونى پارلامەنت راتيفيكاتسيالاۋ قاجەت.

«گەوساياسي تۇرعىدان العاندا، ءبىزدىڭ بۇل قۇجات ءۇشىن ەش الاڭدايتىن رەتىمىز جوق. وسى رەتتە ەڭ قاسيەتتى ءارى قاستەرلى قۇندىلىعىمىز، ەڭ باستى بايلىعىمىز - تاۋەلسىزدىكتى، ەگەمەندىگىمىزدى جانە اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزدى ساقتاۋدا قىتاي باسشىلىعىنان كەپىلدىك الدىق. شي جينپيڭ مىرزا استاناعا رەسمي ساپارى كەزىندە «حالىقارالىق كونيۋنكتۋرا قانشالىقتى وزگەرسە دە، ءبىز قازاقستاندى ءوز تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن جانە اۋماقتىق تۇتاستىتىعىن قورعاۋدا بەرىك قولدايتىن بولامىز» دەپ بۇكىل الەم الدىندا جاۋاپتى تۇردە مالىمدەدى. بۇل قازىرگى كەزەڭدە ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قولداۋ مەن ساياسي دەمەۋ ەكەنى ءسوزسىز.

ۇلكەن ماسەلە - تۋريزم. بۇل اسا ماڭىزدى سالا. بىزدە تۋريزم ەندى عانا دامىپ كەلەدى. سوندىقتان تۋريزمگە دە مۇمكىندىگىنشە جول اشۋىمىز كەرەك. ونى تۇسىنەتىن ۋاقىت كەلدى. ءتۋريزمنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا قانداي پايدالى ەكەنىن باۋىرلاس تۇركيا كورسەتىپ وتىر. اتالعان ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا ءتۇسىپ جاتقان ميللياردتاعان قارجى تۋريزمنەن كەلەدى. ەندەشە، قازاقستاندا دا ينفراقۇرىلىمدى بىرتىندەپ دامىتا بەرەمىز. ەلىمىزدە كورسەتۋگە تۇرارلىق جەرلەر بار. سوندىقتان تۋريزمگە دە جاعداي جاساۋىمىز كەرەك»، دەيدى ا. قۇسپان.

راسىندا، قىتاي كورىنگەن ەلمەن ۆيزاسىز رەجىم ەنگىزە بەرمەيدى. اسىرەسە ءبىر ايلىق مەرزىمگە ەلدە قالۋعا ساناۋلى مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىنا عانا رۇقسات ەتكەن. ماسەلەن، شىعىستاعى كورشىمىز 30 كۇن بويى ەركىن ءجۇرىپ- تۇرۋىنا بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، ارمەنيا، بوسنيا جانە گەرتسوگوۆينا، سەربيا سەكىلدى ەلدەرگە، سونىمەن قاتار ءبىرقاتار ارال مەملەكەت ازاماتتارىنا رۇقسات ەتكەن.

ال جاپونيا، برۋنەي جانە سينگاپۋر تۇرعىندارى تەك 15 كۇن عانا ۆيزاسىز ەل اۋماعىنا كىرە الادى. سونىمەن قاتار 144 ساعاتتىق ۆيزاسىز ترانزيتتىك رەجىم بار. بۇل تىزىمگە الەمنىڭ 51 مەملەكەتى ەنگەن. نەگىزىنەن حاينان سەكىلدى تۋريستىك مەكەندەرگە كەلىپ، ءۇشىنشى ەلگە وتەتىن جاعدايدا عانا رۇقسات ەتىلەدى.

جالپى، «Henley Passport Index» دەپ اتالاتىن ءتولقۇجات رەيتينگىن ساراپتايتىن ورتالىق بار. سونىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، جەر-جاھاندا پاسپورتى ەڭ مىقتى مەملەكەت - سينگاپۋر سانالادى. اتالعان ەلدىڭ ازاماتتارى 194 مەملەكەتكە ەمىن- ەركىن كىرە الادى. بۇدان كەيىن جاپونيا (193 مەملەكەت)، گەرمانيا (192)، يتاليا (192)، وڭتۇستىك كورەيا (192) جانە يسپانيا (192) تۇر. قازاقستان اتالعان ءتىزىمنىڭ 66-ساتىسىنا جايعاسقان. ەل ازاماتتارى 76 مەملەكەتكە ۆيزاسىز نە جەڭىلدەتىلگەن ۆيزا تارتىبىمەن بارا الادى.

اباي اسانكەلدى ۇلى

egemen.kz