گەپارد نەگە جىلدام جۇگىرەدى؟

استانا. قازاقپارات - عالىمدار جەلدەي ەسكەن گەپاردتىڭ جىلدامدىعىنىڭ قىر-سىرىنا ءۇڭىلىپ الەك. ال مۇنىڭ سىرى نەدە؟

جاپونيانىڭ ياماگۋتي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى مۇنىڭ سىرىن زەرتتەي كەلە ونىڭ سىرى جولبارىستىڭ بۇلشىق ەتتەرىندە ەكەنىن ايتىپ وتىر. جاپون عالىمدارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، گەپاردتىڭ شاپشاڭدىعىن ورنىنان وتالىپ، جىلدام قوزعالاتىن كولىككە تەڭەۋگە بولادى. مىسالى، گازدى باسقان سايىن كولىك ەركىن جۇيتكيدى. گەپارد تا سولاي.

الايدا ولاردىڭ دا ءار ءتۇرى بولادى. ءبىر ەرەكشەلىگى، گەپارد جاي جۇرگەن ساتتە ولاردىڭ بۇلشىق ەتتەرىنىڭ بارلىعى دا ىسكە قوسىلمايدى. ال جەمتىگىنىڭ سوڭىنان قۋعان ساتتە بۇلشىق ەتتەردىڭ بارلىعى دا ىسكە قوسىلادى دا، ونىڭ جىلدامدىعى بارعان سايىن ارتادى.

جالپى، گەپاردتى كولىكپەن سالىستىرۋدىڭ ءجونى بار. پروفەسسور ناومي ۆادانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، گەپاردتىڭ بۇلشىق ەتىنىڭ ءبىرىنشى ءتيپى الدىڭعى اياق بۋىندارىندا ورنالاسقان، ال ەكىنشى ءتيپى ارتقى اياقتارىندا.

-«كولىكتە دە سولاي ەمەس پە؟، - دەيدى پروفەسسور. - جىلدامدىق تەتىگىن باسقان سايىن «تەمىر تۇلپار» ەركىن كوسىلىپ، قاتتى جۇرەدى. گەپاردتىڭ قيمىلى دا وسىعان ۇقساس. ول قاتتى جۇگىرگەندە الدىڭعىعا قوسا، ارتقى اياقتىڭ بۇلشىق ەتتەرى قىزىپ، ىسكە قوسىلادى دا، قاتتى جۇگىرەدى».

اقيقاتىندا اڭگىمە گەپاردتىڭ بۇلشىق ەتىندە عانا ەمەس سياقتى. زەرتتەۋ جۇرگىزگەن عالىمداردىڭ جازۋىنا قاراعاندا، شاپشاڭدىق ولاردىڭ قاڭقا سۇيەكتەرى مەن ومىرتقاسىنا دا قاتىستى ەكەن. اسىرەسە، ولاردىڭ ومىرتقاسى يىلگىش، جۇگىرۋگە وتە ىڭعايلى كورىنەدى. گەپارد جۇگىرگەن ساتتە ومىرتقا ەركىن ءيىلىپ، جازىلادى دا، ولاردىڭ سەكىرىسى 6-8 مەترگە دەيىن جەتەدى. مىنە، ولاردىڭ شاپشاڭ جۇگىرۋىندە وسىنداي سىر جاتقان سەكىلدى.

ولار كوبىنە قاراقۇيرىق پەن بوكەن بۇزاۋلارىنا، سونىمەن قاتار قوياندارعا شابۋىل جاسايدى. بۇل اڭ كوبىنە تاڭ ەرتەسىمەن جانە كەشقۇرىم كەزدەردە اۋلاۋعا شىعادى ەكەن. جەمتىگىن كورىپ ەمەس، يىسىمەن تاباتىن گەپاردتىڭ ەڭ كەرەمەت قاسيەتى - جىلدامدىعى.

جەمتىگىنە 10 مەتردەي ارالىق قالعان ساتتە ول قىسقا عانا قاشىقتىقتىڭ ىشىندە اۋلاپ الۋعا تىرىسادى. ءدال وسى پروتسەسستە گەپارد ساعاتىنا 110-115 شاقىرىم جىلدامدىقتى كورسەتەدى ەكەن. عالىمدار جىرتقىشتىڭ ساعاتىنا 70 شاقىرىم جىلدامدىقتى 2-اق سەكۋندتىڭ ىشىندە باعىندىراتىنىن انىقتاعان.

اڭدى قۋۋ بارىسىندا سيراقتارى جەرگە تيمەيدى ەكەن دە، ال باسىن ءبىر قالىپتا ۇستايدى. گەپاردتىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى - ونىڭ وتە ۇلكەن جىلدامدىقتا باعىت وزگەرتە الۋى بولىپ وتىر. بۇل مۇمكىندىككە ول اسا كۇشتى تىرناقتارى مەن مايىسقاق ومىرتقاسىنىڭ ارقاسىندا يە. ال ەڭ پايدالى دەنە مۇشەسى - جۋان قۇيرىعى سانالادى.

جەمتىگىن قۋىپ جەتكەن سوڭ گەپارد ونى الدىڭعى سيراعىمەن ۇرىپ قۇلاتادى دا، مويىنعا جابىسىپ، تۇنشىقتىرىپ ولتىرەدى. جىرتقىش الاتىن ۇلكەن جىلدامدىق ونىڭ سوققى كۇشىن ارتتىرىپ، وزىنەن ۇلكەن اڭداردى قۇلاتۋعا مۇمكىندىك جاسايدى.

ەڭ ءالسىز تۇسىنا كەلەر بولساق، گەپارد مۇنداي جىلدامدىقتى كوپ ۋاقىت ۇستاپ تۇرا المايدى. ونىڭ ەڭ كوپ دەگەندە جۇگىرۋ ۋاقىتى 20 سەكۋند. ودان ارى اسا المايدى. ەگەر وسى ۋاقىتتا جەمتىك ۇستاتپاسا جىرتقىش شابۋىلدى لەزدە دوعارادى. سەبەبى ونىڭ وكپەسىنە جينالعان شامادان تىس قىسىم ميعا بىردەن اسەر ەتىپ، جۇرەك تالماسىنا ۇشىراۋى ابدەن مۇمكىن.

جىرتقىشتار قاتارىندا تەك جىلدامدىعىمەن عانا كوش باستاعان جىرتقىش اڭداردىڭ ىشىندە ەڭ ءالسىزى بولىپ سانالادى. ونىڭ جەمتىگىن ءتىپتى قورقاۋ قاسقىرلار مەن شيبورىلەر دە تارتىپ الۋى مۇمكىن. ءبىراق تا، اڭ اتاۋلىلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جىلدامى وسى گەپارد بولىپ قالا بەرمەك.