اتالارىمىز قازانى قالاي ەستىرتكەن؟
ءبىز بۇل ماقالامىزدا اتالارىمىزدىڭ قايتىس بولعان ادامنىڭ تۋىستارىنا قازانى ەستىرتۋى جايىن از كەم ءسوز قىلماقپىز.
قازاق قايتىس بولعان كىسىنىڭ قازاسىن ونىڭ ءۇي-ىشىنە، تۋىس-تۋعاندارىنا تىكە ايتپايدى، ەستىرتۋ جولىمەن جەتكىزەدى. بىرەۋدىڭ تۋىسى قايتىس بولعاندا، ءبىر شاڭىراقتىڭ ادامى الىستا ءجۇرىپ ومىردەن وزعاندا ماڭايىنداعى ۇلكەندەرگە حابار بەرەدى. اۋىل ۇلكەندەرى باس قوسىپ، ادامى قايتىس بولعان ۇيگە بارادى، ورنىعىپ وتىرادى. سوسىن بارىپ ءار نەدەن سەزىكتەنىپ وتىرعان الگى ۇيدەگى كىسىلەرگە ارالارىنان سىيلى، شەشەن بىرەۋى ءسوز باستايدى. «ءيا، قاراقتارىم، وتپەيتىن ءومىر، سىنبايتىن تەمىر جوق»، «تۋماق بار دا، ولمەك بار»، «ادامنىڭ ءوزى مىڭ جاسامايدى، ۇرپاعى مىڭ جاسايدى»، «اجالعا اراشاشى جوق»، «اللانىڭ جازۋىنان ءبىز تۇگىلى پاتشا دا اسا المايدى»، «ءولىم حاق بولماسا بابالارىمىز قايدا كەتتى» دەگەن سەكىلدى سوزدەردى تىركەمەلەي ايتىپ كەلىپ «سەندەردىڭ عانا ەمەس، ءبارىمىزدىڭ قابىرعامىزعا باتىپ وتىر. سەندەردىڭ عانا ەمەس ءبارىمىزدىڭ قايعىمىز. پالەنبەيدان ايىرىلدىق، دۇعا قىلىڭىزدار!» دەيدى ەكەن. قازانى وسىلاي ەستىرتىپ بولعان سوڭ «ەندى سابىر قىلىڭىزدار، بەرىك بولىڭدار، جىلاماڭدار، اللا راحىمىنا السىن دەپ دۇعا تىلەيمىز» دەپ جۇباتاتىن بولعان. مۇنى قازاق «ەستىرتۋ» دەيدى. وسىلاي سالت بولىپ كەتكەن. ودان ارى قازانى ەستىگەن ەر ادامنىڭ ءبارى ول ادامدى تانىسا دا، تانىماسا دا جانازاعا بارعان. جينالىپ قابىر قازىپ (بۇگىنگىدەي اقشا الىپ ارنايى قازاتىندار بولماعان) توپىراعىن تومپايتىپ بارىپ تاراسقان.
ءار ءوڭىردىڭ قازا ەستىرتۋىندە بەلگىلى ايىرماشىلىقتار بار دەگەنمەن نەگىزى وسىلاي. كەيدە ەستىرتۋشى ادام تۇسپالداپ قارا سوزبەن دە، ولەڭ تۇرىندەگى تىركەمەلى سوزدەرمەن دە ەستىرتەدى. مىسالى، جاندوس قالدىبەك ۇلى شوقان قازاسىن شىڭعىسقا ەستىرتكەندە بىلاي دەگەن ەكەن:
- ۇلى قايتپاعان رۋدا جوق،
قىزى قايتپاعان قىرىمدا جوق،
قاتىنى قايتپاعان حالىقتا جوق،
اعاسى قايتپاعان ايماقتا جوق،
ءىنىسى قايتپاعان ەلدە جوق،
اكەسى قايتاپاعان الەمدە جوق،
شەشەسى قايتپاعان پەندە جوق،
اققۋ ۇشىپ كولگە كەتتى،
دۋاداق ۇشىپ شولگە كەتتى،
قۇداي بىزگە ءبىر گاۋهار تاس بەرىپ ەدى،
ونى يەسى ءوزى اكەتتى،
شوقان دەگەن ۇلىڭىز،
ءبارىمىز باراتىن جەرگە كەتتى. - دەپ ەستىرتكەن ەكەن.
ال قازاقتىڭ اتاقتى بوگەنباي باتىرىنىڭ قازاسىن ۇمبەتاي جىراۋ
ابىلايحانعا ەستىرتۋى دە وسى نەگىزدەس. الدىمەن بوگەنبايدىڭ سوعىستا سالعان سويقاندارىن، ەلدى قورعاۋداعى ەرلىكتەرىن، ابىلايدىڭ ايدىنىن اسىرىپ اينالاسىندا جۇرگەندەگى ايبىنىن، ءبارىن ءبارىن ايتا كەلىپ:
- ەي، ابىلاي، ابىلاي،
ءسوزىمدى تىڭدا تاعى دا-اي!
وزىڭنەن ءبىراز جاسى ۇلكەن،
دومپەش تاۋداي باسى ۇلكەن،
جاسىڭدا بولعان سىرلاسىڭ،
ۇلكەن دە بولسا قۇرداسىڭ،
سەكسەننەن اسا بەرگەندە،
قايرىلماس قازا كەلگەندە،
باتىرىڭ ءولدى - بوگەنباي!
يمانىن ايتىپ ولەردە،
يەككە جانى كەلگەندە،
سالەم ايتتى ءۇش قايتا،
كەتتىم دەپ ءسىزدى كورە الماي.
باتىردى قولدان وتكىزدىم،
سالەمىن مىنە جەتكىزدىم.
جىلاماي تىڭدا، ابىلاي!
جاراعا جاقسى قاسقارار،
ويبايلاپ جامان باس سالار.
كورىسپەي ايتتى دەمەڭىز،
وسى ەدى ءبىزدىڭ كەلگەن جاي.
كوزىڭنىڭ جاسىن تىيا كور،
جاقسىلىق دۇعا قىلا كور.
تاعى دا تالاي باق بەرسىن،
بالاڭا التىن تاق بەرسىن،
بوگەنبايداي جاس بەرسىن،
ولشەۋسىز مال مەن باس بەرسىن!
بوگەنباي سىندى باتىردىڭ
بەرەكە بەرسىن ارتىنا-اي،
سابىر بەرسىن حالقىنا-اي.
جاساعان يە جار بولىپ،
بەيىشتە نۇرى شالقىعاي! -دەپ توقتاعان ەكەن.
اتالارىمىزدىڭ «بۇرىنعى وتكەن زاماندا، ءدىن مۇسىلمان اماندا» دەپ سويلەۋى اللانىڭ قاعيداسىنا ساي، وسىنداي ادامي بولمىسىمىز بۇزىلماعان قالپىمىزدى ايتادى ەكەن عوي. وسىنىڭ ءبارى ەلدىكتىڭ، يماندىلىقتىڭ، كىسىلىكتىڭ، مۇسىلماندىقتىڭ ارقاسى ەمەي نە؟ تەك بوگەنبايدى عانا ەمەس، باسقا دا قاراپايىم ادامداردى ولەڭدەتپەسە دە جوعارىدا ايتقانىمىزداي جىلى سوزبەن ەستىرتىپ، كوڭىلىنە مەدەۋ بولعان.
ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى
