ءبىز بىلەتىن عابەڭ
سونداي ءبىر كەلىسىندە قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى عافۋ قايىربەكوۆ پەن اۋدارماشى الەكسەي بەليالينوۆتى جولسەرىك ەتىپتى. ويتكەنى، ءالى جازىلىپ بىتپەگەن «ۇلپان» رومانىنىڭ كەيىپكەرلەرى ءومىر سۇرگەن ءوڭىردى اۋدارماشىعا كورسەتۋ ويىندا بولسا كەرەك. ءار كەلگەن سايىن وبلىستىق «لەنين تۋى» /قازىر «سولتۇستىك قازاقستان»/ گازەتىنىڭ باسشىلىعى مەنى ءارى اۋىلداسى، ءارى قالامداس ءىنىسى رەتىندە قوسىپ بەرەتىن. وسىنداي جانعا شۋاقتى جىلىشىرايلى جول ساپارلار كەزىندە تاماشا ءسوز زەرگەرىنىڭ قايسارلىعىن، جەر سىلكىنسە دە قوزعالمايتىن، داۋسىن كوتەرمەي-اق جايلاپ قانا ايتىپ، ساناڭا جەتكىزەتىن، قاباق شىتپاي-اق رەنىشىن بىلدىرەتىن مىنەزىنە تالاي رەت كۋا بولعانىم بار.
عابەڭ كوبىنە جاڭاجولدا تۇراتىن ءىنىسى ءاشىمنىڭ شاڭىراعىنا تۇسەتىن. وسى جولى دا شىمنان سالىنعان ءۇيىنىڭ الدىنا كوكشەتاۋدان ادەيى اكەلىنگەن جىلجىمالى دالا قوسى ورناتىلىپتى. عابەڭنىڭ كىرپيازدىعى، تازالىعى مۇقيات ەسكەرىلگەنگە ۇقسايدى. جاتىن بولمەلەر تازا. جۋىناتىن ورىن جەكە. قوناقتار ءتۇن ورتاسى اۋعانشا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىستى. ەرتەڭىنە قوس جانىندا عافۋ قايىربەكوۆ، ءمۇتاللاپ قانعوجين ۇشەۋمىز ءجۇر ەدىك. جاسۇلان قادىروۆ دەگەن ازامات كەلىپ، عابەڭدى سۇرادى. وسى اۋىلدىڭ تۋماسى ەكەنىن، شەتتە مەكتەپ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقاراتىنىن بىلەتىنمىن.
- كلاسسيك ءالى ۇيىقتاپ جاتىر، ال جارتى كلاسسيك ۇيقىلى-وياۋ، - دەپ بارىمىزدەن بۇرىن عافۋ اعامىز جاۋاپ بەردى. جارتى كلاسسيگى - الەكسەي بەليالينوۆ.
- عابەڭدى وياتىپ جىبەرسەڭ، اماندىق، - دەپ اۋىلداسى رەتىندە ماعان قولقا سالدى. - اسىعىس ەدىك، ۇيگە قايتىپ بارا جاتىرمىز، سالەم بەرە كەتەيىك.
وياتۋعا تۋرا كەلدى. عابەڭ جاسۇلان اعايمەن جانە ونىڭ شەشەسى زەيتىنمەن شۇيىركەلەسە اڭگىمەلەستى. ولار «ينتەرناسيونال» كەڭشارىنا سوعىپ، قوناق بولىپ كەتۋىن ءوتىنىپ ەدى، كەلىسىم بەرمەدى. سالەمشىلەر كەتكەننەن كەيىن عابەڭ ماعان:
- اماندىق، مەن جاقسى دەم الىپ جاتىر ەدىم. سالەم بەرە كەلگەندەردىڭ بارىنە وياتا بەرمەگەنىڭ دۇرىس، - دەپ اقىرىن عانا ەسكەرتتى. وسى ساتتە عابەڭنىڭ باستى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى - يگىلىككە بەرگەن مىنەزدەمەسى ەسىمە ءتۇستى. «قاستارى قيعاش-قيعاش بىتكەن قاپا كىسى پاڭ دا، تاكاپپار دا ەمەس. داۋىسىن كوتەرە سويلەگەنىن، ءبىر ادامعا سۋىق ءجۇز كورسەتىپ، قاباق شىتقانىن ەشكىم كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەس. الا كوزىن ءبىر توڭكەرىپ، قالىڭ قاباعىن ءبىر ءتۇيىپ قالسا، بۇل ماڭايداعى ەلدەر باسىنا قارا جامىلعانداي بولار ەدى. ءبىراق كۇش بەلگىسىن كورسەتۋدى ول ۇمىتقان ادام سياقتى. ايبار بارىن ءوزى دە جاقسى بىلەتىن بولعاندىقتان قۇدىرەت تىزگىنىن قاڭتارىپ ۇستايدى. بۇيىرعانى - وتىنگەندەي عانا، كەلىسىم ايتقانى - ءبىتىم ايتقانداي عانا...»
بۇل عابەڭنىڭ ءدال ءوزى ەمەس پە؟ اقىرىن بولسا دا قاتتى باتىرىپ ايتقان سوزدەن قاتتى ۇيالدىم. اعات كەتكەنىمدى اڭعاردىم.
قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە سىرتتان وقىعان جىلدارى ەمتيحان تاپسىرۋ سەسسياسىنا، الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىنە ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىنا بارىپ جۇرگەندە عابەڭە اۋىلدىڭ اماندىعىن جەتكىزىپ، سالەم بەرىپ ءجۇردىم. ءبىر بارعانىمدا ەسىكتى عازيزا جەڭگەي اشتى. عابەڭ ۇيدە ەكەن. اۋىل-ايماقتى بايىپپەن عانا سۇراپ، سىزدىقتاي سىر تارتتى. شىلىمدى كوپ تارتاتىنىن بايقادىم. مۇشتىكتى جايلاپ بۇراپ ەكىگە ءبولىپ، ىشىنە اق بىردەمە سالادى. سودان كەيىن بۇراپ، جاۋىپ، ۇشىنا ءبىزدىڭ سول كەزدەگى سيگارەتتەردەن ۇزىنشالاۋ ءارى جىڭىشكەلەۋ شىلىمدى كيگىزەدى. سوسىن سىرىڭكەمەن تۇتاتىپ، جايلاپ قانا سورادى. مەنىڭ ءارى شۇقشيا، ءارى تاڭدانا قاراپ وتىرعانىمدى بايقاپ قالعان بولۋ كەرەك.
- بۇل سيگارەتتى امەريكادان دوسىم جىبەرىپ تۇرادى. ال ىشىنە سالاتىن زات نيكوتيندى وتكىزبەيدى، - دەدى.
جۇمىس بولمەسى قانشا كەڭ دەسەم دە، كىتاپ تولى سورەلەر تۇتاس قابىرعانى جاۋىپ تۇرعاندىقتان تارىلتىپ تۇرعانداي اسەر ەتتى. قۇراننىڭ ورىسشا نۇسقاسىن وسىندا العاش كوردىم. كۇننىڭ جارىعى تەرەزەگە مولىنان ءتۇسىپ، جارىقتاندىرىپ تۇر. ستول ۇستىندە نەشەءتۇرلى قالىڭ قاتىرما قاعازدار، قارىنداشتار، رەزەڭكە وشىرگىشتەر جاتىر. شىعارماسىن اق قاعازعا ەمەس، داپتەردىكى سياقتى توركوز بەتتەرگە جازاتىن كورىنەدى. اڭگىمە اراسىندا ءبىر ءسوزدى وشىرگىشپەن ءوشىرىپ تاستاپ، ورنىنا باسقاسىن جازدى. ءبىز سياقتى جولدىڭ ءۇستىن نە جيەگىن پايدالانبايدى ەكەن.
- عازيزا جەڭگەڭ ارابشا دا، لاتىنشا دا، قازىرگى ورىس عارپىمەن جازعاندى دا جاقسى ايىرادى. ءارى تەز باسادى. ماعان اراپشا جازعان الدەقايدا جەڭىل، - دەدى اڭگىمە اراسىندا عابەڭ.
تاعى بىردە جولىم ءتۇسىپ الماتىعا بارعانىمدا قالىپتاسقان ءداستۇرىمدى بۇزباي عابەڭە سالەم بەرىپ شىعۋدى ۇيعاردىم.
- اڭگىمەمىزدى دالادا جالعاستىرايىق. شاشىمدى قىرىقتىرۋعا دايىندالىپ جاتىرمىن، - دەدى.
ءسويتتى دە بولمەنىڭ بۇرىشىندا تۇرعان اينانىڭ الدىنا وتىرا كەتىپ بەتىنە وپا جاعا باستادى. سودان كەيىن ۇستىنە ءيىسماي شاشتى. اسىقپاعان كۇيى كوپ جينالدى. ونسىز دا اجىمسىز بەتى ودان سايىن تەگىستەلىپ، ءتىپتى جاسارىپ كەتكەندەي بولدى. مەن بۇرىن وسى اينانىڭ الدىندا قاپتاعان وپا مەن ءيىسمايدى جەڭگەيدىكى شىعار دەپ ويلايتىنمىن. ەر ادامنىڭ ءوزىن وسىلاي كۇتكەنىن ءبىرىنشى كورۋىم.
سىرتقا شىعىپ، عابەڭ تۇراتىن ۇيدەن تاياق تاستام جەردەگى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى ورنالاسقان عيمارات ماڭىنداعى گۇلزار ىشىندە ءبىراز اڭگىمەلەستىك. سودان كەيىن اقىرىن باسىپ، عيمارات ىشىنە ەندى. شاشىن وسىنداعى شاشتارازدا قىرىقتىراتىن كورىنەدى.
ءبىر اڭعارعانىم، عابەڭ ەۋروپانىڭ عانا ەمەس باسقا دا ەلدەردىڭ داستۇرلەرىن بويىنا كوپ سىڭىرگەن سىڭايلى. بۇلاي دەيتىنىم، الماتىعا بارعان كەزەكتى ساپارىمدا پاتەرىنە تەلەفون شالسام، عابەڭ مەن عازيزا جەڭگەمىز تاۋ جاقتاعى دەمالىس ۇيىندە ەكەن. تەلەفونىن سۇراپ الىپ، عابەڭمەن حابارلاستىم دا، قاي ۋاقىتتا كەلەتىنىمدى ايتتىم. ۋاعدالاسقان ۋاقىتتا بارسام، عابەڭ ءبىرىنشى قاباتتاعى دالىزدە توسىپ ءجۇر ەكەن. ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدىك. ءبىر بولمەدە جالعىز. از عانا اڭگىمەدەن كەيىن تەلەفوندى الىپ، قوڭىراۋ شالا باستادى.
- عازيزا، شايىڭ دايىن با؟ اماندىق كەلدى، - دەدى.
- دايىن، - دەگەن جەڭگەمىزدىڭ ءسوزى ەستىلدى.
باسقا ءبىر عيماراتقا باراتىن شىعارمىز دەپ ويلاعانمىن. ولاي بولمادى. ءبىر بولمەدەن شىقتىق تا، كورشى بولمەگە ەندىك. جەڭگەي جىلى شىرايلى قارسى الىپ، قويۋ شايىن، كونياگىن قۇيىپ جاتىر. ءبىراز وتىرىپ، اڭگىمەلەسىپ، قوشتاستىم. ەرلى-زايىپتى ادامداردىڭ دەمالىس ۇيىندە بولەك بولمەلەردە تۇرىپ جاتقانىنا تاڭ قالدىم.
عابەڭ سوزگە ساراڭ بولعانىمەن، ويلانىپ-تولعانىپ، توق ەتەرىن تۇيىندەپ ءبىر-اق ايتۋشى ەدى. سونداي-اق قالجىڭعا دا كەت ءارى ەمەس ەكەندىگىن كوردىم. بىردە اۋىلعا پارتيزان-جازۋشى قاسىم قايسەنوۆتى ەرتە كەلگەن. قوناقتاردى جاڭاجولدا عابەڭنىڭ تۋعان اعاسى حاميتتىڭ ۇلكەن بالاسى ەكپىننىڭ اتا-ەنەسى سەرالى مەن ءاسيا دا قارسى الىپ، وزدەرى تۇراتىن سۋاتكولگە قوناققا شاقىرعان بولاتىن.
عابەڭ سەرگەيەۆكا قالاسى ماڭىنداعى حالىق «تىڭ تەڭىزى» اتاپ كەتكەن سۋ قويماسىن كورسەم دەگەن ويىن يشارالادى. كەلەسى كۇنى سۋ قويماسىنا بارار جولدا سۋاتكولگە ات ۇستىنەن سوعا كەتىپ، ءتۇن ۋاعىندا ءبىر-اق ورالدىق. ەسىك الدىندا قاسەكەڭە ءبىر كەلىنشەكتىڭ جابىسپاسى بار ما. «باۋىرىم، امانسىڭ با؟ قانداي قۋانىشتىمىن، اعا! دەپ موينىنا جارماستى. قاسەكەڭ اڭ-تاڭ.
- اعا، ۇيىرىنەن اداسقان قاز سياقتىمىن مەن.
- ءيا، سوندا قالاي؟
- مەنىڭ ەلىم - نايمان. اكە-شەشەدەن ەرتە جەتىم قالىپ، بالالار ۇيىندە ءوستىم. ءدام جازىپ وسى جاققا تۇرمىسقا شىقتىم. ءسىزدى ەستىگەن سوڭ ادەيى ىزدەپ كەلدىم، - دەي سايراي جونەلدى الگى ايەل.
- قاسىم، تۋىسىڭدى تاپتىڭ با، قالاي؟ - دەپ قويادى عابەڭ بايىپپەن.
- اينالايىن بەرى كەل، جانىما وتىرشى، - دەپ قاسەكەڭ كەلىنشەكتىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، تۇرمىسىن، بالا-شاعاسىن سۇراپ جاتىر. جينالعان جۇرتتى كۇلكى بۋىپ بارادى.
- قاراشى، انە، «قاسقىردى قانشا اسىراساڭ دا ورمانعا قاراپ ۇليدى» دەگەن وسى. تۋىسى كەلىپ ەدى، ءبىزدى مەنسىنبەي كەتتى، - دەپ قويادى بىرەۋلەر. وسىنىڭ ءبارىنىڭ قالجىڭ ەكەنىن باتىر پارتيزان ارتىنان عانا ءبىلدى. ونى ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن عابەڭ. سۋاتكولدەن سەرگەيەۆكاعا اتتانار كەزدە قاسەكەڭ ۇيدەن ءبىرىنشى بولىپ شىعىپ كەتكەن. وسى كەزدە عابەڭ اۋىل ادامدارىنا:
- ءبىز قايتىپ ورالعانشا ءبىر وتكىر ايەلدى دايىنداپ قويىڭدار. قاسىم - شىعىس قازاقستان وبلىسىنان، رۋى - نايمان. ول ايەل سول جاقتىكىمىن دەپ قاسىمعا جابىسسىن، نە قىلار ەكەن، كورەيىك. ءبىر كۇلكى بولسىن، - دەپ تاپسىرىپ كەتكەن. «ءازىلىڭ جاراسسا - اتاڭمەن وينا»، - دەگەن وسى-اۋ، ءسىرا.
مىنە، ءبىز بىلەتىن عابەڭ وسىنداي ادام بولاتىن.
اماندىق جانتەمىروۆ،
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جۋرناليسى.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى.
