ءۇش جۇزگە ساۋىن ايتقان سوڭعى اتاقتى اس - قىتايداعى سۇلەيمەننىڭ اسى - زەينوللا سانىك ۇلى
بىلگەن كىسىگە ءبىز ءبۇي دەسىپ قايتقان زەينوللا اقساقال - قاستەرلى دە قاسىرەتتى شەجىرەسىن ىشىنە بۇككەن انا زاماننىڭ ارتى، مىنا زاماننىڭ قارتى. انا زامان دەپ وتىرعانىمىز قازاقتىڭ كەشەگى كوشپەلى، كەرۋەندى ءومىرى.
ارعى بەتتەگى الاش بالاسى اتان تۇيەسىنە شاڭىراق ارتىپ، قوڭىراۋلى كوشتىڭ بۇيداسىن قولىنا ءىلىپ، قوتارىلا كوشىپ-قوناتىن سالتىنان بەرتىندە اجىراعان. «ات تاعالاپ، اتان قومداپ ەرجەتكەن» زەكەڭ ءىلىم ىزدەپ، بەيجىڭ بارىپ، كەيىن قىتايداعى «مادەنيەت زور توڭكەرىسىندە» تەپەرىشكە الىنعانى دا تاڭدى تاڭعا جالعايتىن قيلى حيكايا... كونەنىڭ كوزىن، ەسكىنىڭ ءسوزىن ساعىناتىن جايىمىز بار ەمەس پە؟!..
- اعا، ءبىراز جاسقا كەلىپ، ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن تاتتىڭىز. نە ءبىلدىڭىز، نە سەزدىڭىز؟..
- ءيا. جەتپىس سەگىز دەگەنىڭىز وڭاي جاس ەمەس. قىتايدا ءومىر سۇردىك. باياعى كوشپەلى قازاقتى كوردىك. اۋىل قازاعىن كوردىك. كەشەگى قىتايداعى «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» كەزىندە «حالىق جاۋى» سانالىپ، موينىمىزعا تاقتاي اسىلىپ، جيىرما جىلداي سونىڭ ازابىن تارتتىق. وسىنىڭ ءبارىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ وتىرسام، باسىمنان نە ءبىر تاريحي ءداۋىر اۋناپتى. ءتىپتى اتا-بابادان قالعان تابيعي قۇبىلىستارعا، جاراتىلىستىق دۇنيەلەرگە، جەر-سۋ اتاۋلارىنا بايلانىستى دۇنيەلەردى ءبىز ءبىلىپ، كەيىنگىلەر مۇلدە تۇسىنبەيتىندەي دە زامان جەتىپتى. ماسەلەن، جەر تۇزىلىسىنە بايلانىستى ايتىلاتىن سالماۋ دەگەن ءسوز بار. قازىرگىلەر بىلە مە سونى؟ ارينە، بىلمەيدى. تاۋ قىرقالارى جايداقتالىپ بارىپ، جازىق دالاعا ۇلاساتىن تۇسىن سالماۋ دەپ اتاعان اتا-بابامىز. ساناي بەرسەك مۇنداي بىزگە ءمالىم، كەيىنگىلەرگە بەيمالىم سوزدەر وتە كوپ...
- سۇلەيمەن بي تۋرالى كىتاپ جازدىڭىز عوي...
- كوپ جىلدار ويعا العان كىتابىم ەدى، اللا ساتىن ءسالدى. 1859 - جىلدان 1866 - جىل ارالىعىندا تارباعاتايدا ۇلكەن دۇربەلەڭ - اتاقتى بايجىگىت كوتەرىلىسى بولعان. قازاقتار مانچيڭدەرمەن (چين يمپەرياسى) سوعىسىپ، ولاردى قۇتىبي، ماناسقا دەيىن تىقسىرادى. ول ۋاقىتتا شىنجاڭ ءۇش-تورتكە ءبولىنىپ كەتكەن كەز. سوسىن بۇل كوتەرىلىستى جانىشتاۋعا ىشكى قىتايدان 200 مىڭ اسكەر شىعادى. سول قىرعىننان قاشقان حالىق ابدەن تۇرالاپ، قىرىلىپ سەمەيگە جاربۇلاق وڭىرىنە جەتكىزگەن، ەلگە پانا، اقىلشى بولعان ادام - وسى سۇلەيمەن بي. اتاجۇرتقا قالاي جەتتىڭدەر دەپ سۇراعان جۇرتقا: «شوك دەپ بارىپ، وك دەپ كەلدىك (تۇيەلى كوشتەن ايىرىلىپ، وگىزبەن كەلدىك). ايداپ بارىپ، ارقانداپ قايتتىق (باياعى ايداپ بارعان مىڭعىرعان مالدان ايىرىلىپ، جالعىز، جاداۋ اتتى ارقانداپ قايتتىق). كەرەگەگە قوش ايتتىق، بەس ۋىقتى شوشايتتىق (باياعى اق وردا قالدى، قوسپەن كەلدىك)»، - دەيدى ەكەن. مىنە، قازاقتىڭ دانالىعى. قازىر مۇنداي استارلى، كوركەم سويلەيتىن جان بار ما؟..
سۇلەيمەن ءبيدىڭ اكەسى ادىلبەك باتىر وتىنشى ءبيدىڭ باس ساردارى بولعان. وتىنشى مەن ارعىننىڭ الشىنباي ءبيى بولە ەكەن. قىتاي اسىپ، ماناسقا بارىپ، قايتادان بۇرىنعى مەكەنى الاكولگە كەلگەن وتىنشىنى ورىس ۇكىمەتى «قىتايعا ساتىلدى» دەپ جالا جاۋىپ، تۇرمەگە قامايدى. تۇرمەدە وتىرعان بولەسىنە كەلگەن الشىنباي: «اسسالاۋماعالايكۋم! ايدارلى قارا تۇرىگىم، امان-ساۋ ءجۇرمىسىڭ؟»، - دەپ وتىنشىعا سالەم بەرەدى. «ارعى بەتكە اۋىپ، مانچيڭگە باعىندىڭ» دەگەن وكپە-نازى بولسا كەرەك، سوندا وتىنشى دا سالەمىن الىپ: «ۋاعالايكۋماسسالام! ساداقتى سارى بۇرىگىم، ءوزىڭ دە ەسەن ءجۇرمىسىڭ؟»، - دەپ، ورىندى ازىلمەن، قازاقتىڭ ايانىشتى حالىن ەكى اۋىز سوزگە سىيدىرىپتى...
- سول كىتابىڭىزدا سۇلەيمەن ءبيدىڭ اسىن سوڭعى اس دەپسىز...
- اس تۋرالى كوپ زەرتتەگەن اداممىن. «ماناس» جىرىندا دا اس تۋرالى كوپتەگەن دەرەكتەرگە ۇشىراسامىز. تاريحتا قىتاي ءبيدىڭ اسى دەگەن اس بولعان. تولەگەتايدان قىتاي، قىتايدان قاراكەرەي، ءدورتۋىل، سادىر، ماتاي تارايدى. سول قىتاي بي 37 جاسقا كەلگەندە ءوز بۇركىتى وزىنە ءتۇسىپ، قايتىس بولادى. بۇل كىسىنىڭ ايەلى انار دەگەن كىشى ءجۇز قىزى. سول قىزدى ۇزاتقاندا توركىنى ورالدىڭ وراۋىزى دەگەن قۇستى قىزىنىڭ جاساۋىنا قوسىپ بەرەدى. ول قۇستىڭ بابىن انار اپامىز جاقسى بىلەدى. ءبىر كۇنى ارعىن التاي باتىر قىتاي بيگە كەلىپ: «ۇلىتاۋعا بارىپ، سالبۋرىن قۇرىپ قايتايىق»، - دەسە، انار اپامىز: «مىنا قۇس بۇگىن باسقاشا، كوزىنەن بايقاپ تۇرمىن. باسقا كۇنى شىقساڭدار قايتەدى»، - دەيدى.
قۇستىڭ جەلىگى، سەرىنىڭ سەرىلىگى وڭاي دەيسىڭ بە، جىگىتتەر كەڭ دالانى بەتكە الادى. قوڭىر اڭى قويداي ورگەن ساحارا توسىندە قىراننىڭ توماعاسى الىنعان زامات، ءزاۋ كوككە ءسىڭىپ، عايىپ بولادى. ءبارى اڭتارىلىپ اسپانعا قاراپ تۇرعاندا كەنەت ورالدىڭ وراۋىزى قۇيعىتىپ كەلىپ، قىتاي بيگە تۇسەدى. بي ولەدى. ۇلكەن اس وسى كىسىگە بەرىلەدى... قازاقتا اڭىزعا اينالعان استار كوپ. ماسەلەن، ابىلايدىڭ اسى، وسكەنبايدىڭ اسى، ساعىنايدىڭ اسى دەگەن سەكىلدى. اس بەرىلەتىن ۋاقىت جىل بۇرىن حابارلاندىرىلىپ، ءار ەلدىڭ ادامدارى كۇنى بۇرىن دايىندىق جاساپ، جارىسقا قوساتىن ساڭلاقتارىن ۇكىلەپ، بالۋاندارىن، مەرگەندەرىن، ءانشى-كۇيشى، اقىندارىن سۇرىپتايدى. مارقۇم امانجان جاقىپ ۇلىنىڭ استى «قازاق دالاسىنىڭ وليمپياداسى» دەۋى وتە ورىندى ايتىلعان ءسوز. ابىلاي حاننىڭ اسىنان كەيىن ءۇش جۇزگە ساۋىن ايتقان اتاقتى اس - سۇلەيمەننىڭ اسى. استا ءۇش ءجۇز ات الامانعا ءتۇسىپ، قىرىق اتقا بايگە بەرىلگەن. بۇل ءدۇبىرلى شاراعا ورىستىڭ ويازى، قىتايدىڭ دۋتىڭى دا قاتىسادى. وسى استا 12-13 جاسقا كەلگەن، قازاقتىڭ ءدۇلدۇل اقىنى ءىلياس جانسۇگىروۆ اتقا شابادى.
ءىلياس قالامىنان تۋعان «قۇلاگەر» پوەماسىنىڭ وتە ءساتتى شىعۋىنا وسى استىڭ ىقپالى بولعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. قازاقتا وسىدان كەيىن (1908 - جىلدارى بولعان) مۇنداي اس بولعان جوق. سوڭعى اس دەپ وتىرعانىم- سول. وسىنىڭ ءبارى قاعاز بەتىنە تۇسسە ەكەن دەگەن نيەتپەن «سۇلەيمەن بي» اتتى كىتاپتى قولعا الدىم.
- باشباي باي دەگەن كىسىنى دە ايتىپ جۇرەسىز. باشباي جارىقتىقتى بۇل جاقتا بىرەۋ بىلەدى، بىرەۋ بىلمەيدى...
- جانى ءجانناتتا بولسىن، باشباي ۇلى تۇلعا، اتىمتاي جومارت. فاشيزمگە قارسى سوعىس كەزىندە سوۆەت ۇكىمەتىنە بەس ءجۇز اتتى ەر-تۇرمانىمەن جىبەرگەن. كەزىندە شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ اكىمى بولعان قالدىباي دەگەن اقساقال (قازىر توقسان ۇشتە) سول اتتاردى جيناۋدى ءوز مىندەتىنە العانىن ايتىپ وتىرادى. جاقىندا سول قالدەكەڭ: «ەي، زەينوللا! لەنينگرادتاعى ءبىر مۇراجايدا باشباي تۋرالى قۇجاتتار بار. سونىڭ سۋرەتتەرىن الدىرساڭشى»، - دەپ ءوتىنىش ايتىپ ەدى... قىتايدىڭ لياۋنىڭ ولكەسىندە كورەيامەن شەكارالاس گاندۇڭ دەگەن قالا بار. سول قالادا باشبايدىڭ ۇلكەن سۋرەتى قويىلعان. سۋرەتتىڭ اياق جاعىنا «كورەياعا سوعىس ۇشاعىن سىيلاعان قازاقتىڭ ۇلكەن بايى باشباي شولاق ۇلى» دەپ جازىلىپتى.
باشباي كورەياعا سوعىس ۇشاعىن سىيلايتىن كەزدە، ۇشاق دەگەن نارسەنى ءوزى كوزىمەن كورمەكشى بولىپ اۋەجايعا كەلگەن سوڭ: «اتتەگەن-اي، مىناداي ەكەنىن بىلگەندە ەكەۋىن سىيلاسام بولعانداي ەكەن، قوس اققۋداي بىرگە ۇشىپ، بىرگە قوناتىن»، - دەپتى. شاريعاتتا «وتكەلسىز جەرگە كوپىر سالسا، سۋسىز جەردەن قۇدىق قازدىرسا، مەكتەپسىز جەردە مەكتەپ اشسا ۇلكەن ساۋاپ بولادى» دەپ ايتىلعان دەيدى. باشباي وسىنىڭ ۇشەۋىن دە ىستەگەن ادام.
باشبايدىڭ قىزى وسى جاقتا بولاتىن، قايتىس بولدى، جارىقتىق! سول قىزى 1986 - جىلى قىتايعا بارعاندا باشباي زيراتىنىڭ «مادەنيەت توڭكەرىسىندە» «كۇرەسكە الىنىپ»، قاتتى توزىپ كەتكەنىن كوزىمەن كورىپ قايتادى. كەلە سالىسىمەن سوۆەت ۇكىمەتى ارقىلى، قىتاي ۇكىمەتىنە حات جازادى. كەشىكپەي دىڭ شياۋپيڭنەن «باشباي حالىقارالىق ۇلكەن تۇلعا. باشباي زيراتىن قاراۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. قايتا جوندەۋگە تاپسىرىس بەرەمىن» دەگەن حات الادى...
باشبايدىڭ بايلىعى سونشا كەرەمەت، لىقسىپ، تاسىعان بايلىق ەمەس، قاتارداعى كوپ بايلارمەن قارايلاس. جيىرما مىڭ قويى، 6-7 ءجۇز جىلقى، ءۇش جۇزدەي تۇيەسى، مىڭداي سيىرى بولعان. ونداي مالى بار قازاقتار ول كەزدە كوپ قوي، تەك اللا- تاعالا باشبايعا بايلىعىنىڭ بەرەكەتىن بەرگەن. ايتپەسە، شاۋەشەكتە باشبايدى نەشە وراپ كەتەتىن بايلار بولعان. قازىر دە بار. ءبىراق ەل ءۇشىن، جۇرت ءۇشىن يگىلىكتى جۇمىس ىستەيتىن، يماندى ازاماتتى قۇداي تاعالا ءوزى جاراتادى. باشەكەڭ كورەياعا ۇشاق اتايتىن كەزىندە ۇكىمەت ءبىراز اۋقاتتى ادامداردى جيناسا كەرەك، ءبارى تومەن قاراپ، مىڭگىرلەپ وتىرسا، باشباي: «ەي، جاراندار! جيعان مال-دۇنيەڭدى و دۇنيەگە بىرگە الىپ كەتپەيسىڭ. ولسەڭ ەرتەڭ ارتىڭدا قالادى. ۇشاققا شامالارىڭ جەتپەسە، اناۋ جەردە جۇگىرەتىن قوڭىز سياقتىسى بار عوي (تانكىنى ايتسا كەرەك)، سودان اتاساڭدارشى»، - دەپتى. باشباي - شىن مانىندەگى قازاق ۇلتىن الەمگە تانىتقان ۇلتتىق بۋرجۋازيانىڭ وكىلى. قازاق قويىن ارقارمەن بۋدانداستىرىپ، باشباي قويى اتالاتىن ساپالى تۇقىمدى جەتىلدىرگەن مىقتى مامان. باشەكەڭ تارباعاتايدىڭ اكىمى بولىپ تۇرعان كەزدە ءبىر قازاق جىگىتى ورىستىڭ قىزىنا بارىپ قويسا كەرەك، مۇنى ەستىگەن ورىستار (شاۋەشەكتە ورىس كوپ بولعان) كوتەرىلىپ، انا جىگىتتى «اتامىز، شابامىز» دەپ شۋ كوتەرەدى. مۇنى ەستىگەن باشەكەڭ انا جىگىتكە قىزىعىپ: «ماعان سول جىگىتتى شاقىرىڭدارشى»، - دەيدى. جىگىت كەلەدى. تومەنشىكتەپ، باشەكەڭنەن كەشىرىم سۇرايدى. قولىمەن ىستەگەنىن، موينىنا الادى. باشەكەڭ ريزا بولىپ: «ورىسقا ەسەمىز كەتكەن ەل ەدىك، جارايسىڭ! كەگىمىزدى قايتارىپسىڭ. بارا بەر»، - دەپ ءىستى جاپتىرىپ تاستايدى. تاعى بىردە ەمىل وزەنىنە كوپىر سالدىرماقشى بولعاندا ورىس پەن قىتاي: «سەن كوپىر سالا المايسىڭ. قازاقتىڭ قولىنان كەلمەيدى ول شارۋا. ورىستار سالسىن»، - دەيدى. اشۋعا مىنگەن باشەكەڭ: «ورىس ىستەگەندى قازاق ىستەي الماي ما ەكەن! كوپىردى قازاقتاردىڭ قالاي سالاتىنىن كورسەتەيىن سەندەرگە»، - دەپ، قازاقستاننان ءبىر قازاق، ءبىر تاتار ماماندى شاقىرتىپ، ەمىلدىڭ قۇمداۋىت جەرىنەن كوپىر سالادى... باشباي ۇلتجاندى، نامىسىن جىبەرمەيتىن تۇلعا بولعان.
- باشەكەڭنىڭ كورەياعا اتاعان ۇشاعىنا قانشا مالى كەتتى ەكەن؟
- سولتۇستىك كورەياعا كومەككە اتاعان ۇشاققا كەتكەن مالدىڭ ءتىزىمى ساقتالعان. ۇمىتپاسام، 4 مىڭ قوي، 100 جىلقى، 100 سيىر، 100 تۇيە، 100 سارى التىن اتاعان. نەگىزگى بايلىعىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن بەرىپ جىبەرگەن. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى - ءۇش جىلدىڭ ىشىندە سول بايلىعىنىڭ ورىنى قايتا تولىپتى. قۇداي بەرەكەت بەرگەن ادام دەپ وتىرعانىم سول عوي. باشبايدىڭ ارتىنا قالدىرعان كەرەمەت سوزدەرى دە بار. «بەرەگەننىڭ قولىنا بەرەكە ۇيىرىلەدى» دەيدى، جارىقتىق! باشباي تۋرالى جازعان رومانىم، وچەركتەرىم بار. سوندا شامامشا ءبارىن جازدىم...
- قىتاي اقىنى ليباي تۋرالى داۋ-دامايدى بىلەسىز. «ليبايدى تۇركى تۇقىمى دەگەنىمىز دۇرىس ەمەس» دەپ ءبىر تاريحشىلار ءۋاج ايتادى. بۇل تاقىرىپتا دا ىزدەنىپ جۇرگەن عالىمسىز، نە ايتار ەدىڭىز؟
- قازىر قىتاي عالىمدارى وتە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەن. ءبىز ءالى ۇيقىدامىز. نەگىزى، باتىسقا دا، شىعىسقا دا مادەنيەتتى تاراتقان تۇركىلەر. كوشپەلىلەر مادەنيەتىنىڭ ادامزاتتىڭ دامۋ تاريحىنداعى اسا ۇلكەن ماڭىزى تۋرالى جازىلعان ەكى ۇلكەن قۇندى ەڭبەكتى كوز مايىمدى تاۋسىپ، استىن سىزىپ وتىرىپ كورىپ شىقتىم. ونىڭ ءبىرى - عالىم مىڭ شۆيدىڭ (ارعى تەگى موڭعول اقسۇيەگى) «دالا مادەنيەتى جانە ادامزات تاريحى» اتتى ەكى تومدىق كىتابى. 1999 - جىلى بەيجىڭدەگى حالىقارالىق مادەنيەت باسپاسى جاعىنان، قىتاي تىلىندە جارىق كورگەن. بۇل ۇلكەن ەڭبەك الىس-جاقىن شەتەل وقىمىستىلارىنىڭ تاڭدايىن قاقتىرىپ، نازارىن اۋدارعان ەدى. وسى كىتاپتا كوشپەلىلەردىڭ وزىق مادەنيەتى تاسقا باسىلعان. كىتاپ اۆتورى 14 جىل ۋاقىتىن جۇمساپ، ادامزات مادەنيەتىنىڭ بۇگىنگى بيىك ورەگە جەتۋىندەگى التىن تۇعىر - كوشپەلىلەر مادەنيەتى ەكەندىگىن بۇلتارتپاس دالەلدەرمەن كورسەتەدى. وسى كىتاپتا ليباي تۋرالى «تاڭ پاتشالىعى داۋىرىندەگى ەڭ ۇلى تالانت يەسى، سونداي-اق، ءوز بويىنداعى دالا مادەنيەتىنىڭ تولىق قانىن كورسەتە بىلگەن ءدانىشپان. تاريحي كىتاپتارداعى سۋرەتتەۋلەرگە قاراعاندا، ونىڭ سىرتقى تۇلعاسىنان تۇركى تەكتى ەكەندىگى مەنمۇندالاپ تۇرادى. ونىڭ سوياف شاهارىندا دۇنيەگە كەلگەندىگىن گومورو دا دالەلدەپ، ليبايدىڭ ات جالىندا وسكەن حالىقتىڭ پەرزەنتى ەكەندىگىن ايتقان...». بۇنداي دالەل مەن دايەك بۇل كىتاپتا جەتەرلىك. ال، ەكىنشى ءبىر ۇلكەن امەريكالىق عالىم، جيىرماعا تاياۋ ەسكىسى بار، جاڭاسى بار، كوپ ءتىل مەڭگەرگەن - شەفي. «سامارحاننىڭ التىن شاپتولى» اتتى 19 تاراۋدان تۇراتىن ۇلكەن عىلىمي ەڭبەك جازعان. بۇنى قىتايلار «تاڭ داۋىرىندەگى شەتتەن كەلگەن مادەنيەت» دەگەن اتپەن قىتاي تىلىنە اۋدارعان. بۇل كىتاپتى پاراقتاساڭىز دا تۇركىلەردىڭ مادەنيەتىن قىتايلارعا اپارعان جالعىز ليباي ەمەستىگىنە كوزىڭىز جەتەدى. ليبايدى قويىپ، كونفۋسيدىڭ ءوزىن قىتاي عالىمدارىندا «تۇركىلەردىڭ ۇرپاعى» دەۋشىلەر كەزدەسىپ جاتادى. قاراپ وتىرساڭىز، ءىرى ۇلتتار ادامزات الىپتارىن وزىنە تەلىپ الادى. ءبىز سەكىلدى ۇساق ۇلتتار ودان قاشادى. «ليباي تۇركىلەردىڭ ۇرپاعى ەمەس، ويباي، بالەسىنەن اۋلاق» دەپ جۇرگەن ءالجۋاز تاريحشىلار. تاريح - ول سەنىڭ وتىرىگىڭدى، جالعان ۇلتشىلدىعىڭدى كەشىرمەيدى. تاريح - ارمەن سۋارىلىپ، ادالدىقپەن عانا جازىلاتىن نازىك عىلىم. «ليباي ورتا ازياداعى شۋ وزەنى بويىندا تۋعان. ونىڭ ارعى تەگى تۇركى حالقىنان» دەگەن ماسەلەنى ورتاعا ەڭ العاش رەت قىتاي عالىمدارى كوتەرگەن بولاتىن. ول تۋرالى سوڭعى نۇكتەنى دە سولار قويۋى كەرەك. بۇل ماسەلە 1964 - جىلى شاڭحايدا شىعاتىن «ۆىن حۋي باۋ» ادەبي گازەتىندە جاريالانعان. وسىعان بايلانىستى سول كەزدە ءبىرقىدىرۋ ماقالالار جاريالاندى...
- قازىر قانداي شارۋالارمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟
- قاراپ وتىرساڭىز، ءبىز كونەنىڭ ارتى، جاڭانىڭ قارتى بولىپپىز. سول ءۇشىن قازىرگە دەيىن جيعان-تەرگەندەرىمدى قۇراستىرىپ جاتىرمىن. «قازاق ەتنوگرافياسى» دەگەن 23 تاراۋدان تۇراتىن كىتابىمدى باسپاعا بەرىپ قويدىم. بەيجىڭدەگى «ۇلتتار باسپاسىنان» شىعادى. بۇل كىتاپقا قازاق تۇرمىس-سالتىنا بايلانىستى دۇنيەلەردىڭ دەنى كىردى دەسەم بولادى. مىسالى، قازاقتىڭ ۇلتتىق ولشەمدەرىن (ءبىر شىمشىم، ءبىر شوكىم، ءبىر كەز، ءبىر قادام، ءبىر قۇلاش، ارقان بويى، قوزىكوش، باتپان، مىسقال، ءزىل، ءزىلماۋىر، ت.ب.) عىلىمي جۇيەگە كەلتىردىك. ءوزىمىز اۋىلدا وستىك، كونەكوز قاريالارمەن كوپ جولداس بولدىق. سولاردان بىزگە قالعان دۇنيەلەردى كەيىنگى ۇرپاققا اماناتتاۋ - بورىشىم دەپ بىلەم. كەزىندە قىتايدا دا وسى سالا توڭىرەگىندە كوپ جۇمىستار ىستەدىم. قازاق ەرتەگىلەرىن، قازاق بالالار ەرتەگىلەرىن، كوپتەگەن حالىق جىرلارىن جيناپ، تەرىپ حالىقتىڭ كادەسىنە جاراتتىم. وسى ەڭبەكتەرىم ءۇشىن قىتاي مەملەكەتتىك سىيلىعىن دا الدىم.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ىرىسبەك دابەي
دەرەككوز: «قازاق ادەبيەتى» گازەتى. 2012-جىل
