جاهانعا سىرىن بۇككەن جۇمباق كارتا
راس، ەكى ساياحاتشى دا امەريكا قۇرلىعىنا ەۋروپادان بارىپ العاش قادام باسىپ، قازىعىن قاداعان جاندار. دەگەنمەن ءار- ءار جەردە «امەريكاعا العاش بولىپ تابان تىرەگەن ولار ەمەس، تۇڭعىش رەت ميلليونداعان ءۇندىستىڭ قانىنا بويالعان ايماققا بارعاندار ۆيكينگتەر مەن كەلتتەر دەگەن» اڭگىمە ايتىلىپ قالادى. ءتىپتى بۇلتارتپاس دەرەكتەر دە جوق ەمەس. ول قۇرلىققا قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن كەزدە تابىلعان تۇرمىستىق قۇرالدار مەن بۇيىمداردىڭ ەجەلگى كەلتتەردىكى ەكەنى تالاي مارتە ايعاقتالدى دا. ءبىراق تاريح قايتا جازىلمايدى. امەريكانى العاش اشقان كولۋمب، ال قۇرلىقتىڭ اتى امەرينگو ۆەسپۋچيدىڭ قۇرمەتىنە امەريكا بولىپ اتالىپ قالا بەردى. دەگەنمەن امەريكانى اشقان ولار ەمەس، وزگەلەر ەدى ...
1957 - جىلى بارسەلونادا ءبىر كونە كارتا ساتىلىمعا قويىلدى. يەسى جاي عانا كىتاپ ساتۋمەن اينالىساتىن جان ەدى. الگى كارتا ونىڭ قولىنا قايدان ءتۇستى، ونى ءالى كۇنگە ەشكىم بىلمەيدى. جەر شارىنىڭ ءتۇرلى سىزبالارى بار كونە كارتا 3500 دوللارعا ساتىلدى. ساتىپ الۋشى امەريكالىق لورەنسوم ۋيتتەن دەگەن ازامات. ول 1959 - جىلى كارتانى كەرى ساتۋعا شىعاردى. بەلگىسىز ساتىپ الۋشى وعان 250 مىڭ دوللار تولەيدى. سول ۋاقىتتىڭ نارقىمەن ەسەپتەسەك، بۇل وتە ۇلكەن قارجى ەدى. كەيىننەن بەلگىلى بولعانداي، كارتانى ساتىپ الۋشى ونەر دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن، كونە جادىگەرلەردى جيناۋمەن اينالىساتىن اتاقتى بيزنەسمەن، پول مەللون ەدى. مۇنداي سيرەك كەزدەسەتىن جۇمباق كارتانىڭ باعاسىن ول بىلسە كەرەك، بىردەن 25 ميلليون دوللارعا ساقتاندىرعان. ماماندار كونە كارتانىڭ ءتۇپنۇسقا ەكەنىن ءتۇرلى ساراپتار جاساي وتىرىپ قول جەتكىزگەن.
ولاردىڭ ايتۋىنشا، كارتا كولۋمب امەريكانى اشۋىنان بەس ءجۇز جىل بۇرىن جاسالعان. سونىمەن، امەريكاعا العاش بارىپ، ءجۇرىپ وتكەن جولدارىن كارتاعا بەدەرلەگەن كىم؟ كارتانىڭ ۇلكەندىگى 28 x41 س م. وندا قاسيەتتى لاۆرەتيا جانە گۋدزون دەگەن ەكى شىعاناعى بار سولتۇستىك امەريكا جاعالاۋى كورسەتىلگەن. سونداي- اق افريكا، ازيا جانە ەۋروپانىڭ سۇلبالارى سالىنعان. ەۋروپانىڭ سولتۇستىكتەگى بولىكتەرى گرەنلانديا، يسلانديا جانە ۆيلاندا دا كارتادان ورىن تەپكەن. كارتادا «ۆيلاند ارالىن اشقان ساياحاتشى بيارني مەن لەيفە» دەگەن جازۋلار بار. بۇدان وزگە كارتانىڭ جوعارى جاعىندا لاتىن ارپىنە ۇقساس تاڭبامەن جول- ساپاردىڭ ءمانى- ماقساتى تۇسىندىرىلگەن. ولار ۇزاق تا قيىن ساپاردان كەيىن جاڭا جەر تاپقاندارىن ايتادى. ونى ۆينلاند دەپ اتاعاندارىن دا جازىپ قالدىرعان. مىنە، كارتانىڭ بارلىق سىرى وسى.
مامانداردىڭ ساراپتاماسى كارتا ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ 999 - جىلى جاسالعانىن انىقتاپ بەردى. ال ولاردان، ياعني 493 - جىلدان كەيىن كولۋمب ول ەكەۋى اشقان جەرگە بارعان. دەمەك، جاڭا قۇرلىققا تۇڭعىش بولىپ تابان تىرەگەندەر سكانديناۆيالىق تەڭىز ساياحاتشىلارى لەيف پەن بيارني ەكەنى وسى كارتا ارقىلى بۇگىنگە بەلگىلى بولىپ وتىر. كىم ءبىلسىن، حريستوفور كولۋمب مەن امەرينگو ۆەسپۋچيلەر وسى كارتانى پايدالانىپ، وندا كورسەتىلگەن تەڭىز جولدارى ارقىلى امەريكاعا بارعان شىعار. مۇمكىن...
سەيسەن امىربەك ۇلى
دەرەككوز: «ايقىن» گازەتى 2012
