بالا كەزىمنەن ابايدىڭ ولەڭدەرىن وقيمىن - ەلەنا رىبينا

قىزىلوردا. قازاقپارات - قىزىلوردالىق ارىپتەسىمىز ەلەنا رىبينا قازاق تىلىندە جەتىك سويلەيدى. قىزمەت بارىسىندا ماتىندەر مەن باسپا ءسوز رەليزىن مەملەكەتتىك تىلدە دايىندايدى.

بالا كەزىنەن قازاقشا جەتىك بىلەتىن ول بۇگىندە نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە قىزمەت ەتەدى. قازاقپارات ءتىلشىسى ەلەنامەن اڭگىمە بارىسىندا قىزمەت بارىسى، ۇلتتار دوستىعى جونىندە وي ءبولىستى.

- ءسوز باسىندا الدىمەن ءوزىڭ، وتباسىڭ جايىندا وي بولىسە كەتكەنىڭ ارتىق بولماس. اتا-اناڭ قىزىلوردا جەرىنە قاشان كەلگەن؟

- اتا-انامنىڭ قازاق توپىراعىنا قادام باسقانىنا بيىل تۇپ- تۋرا 40 جىل تولىپ وتىر. 1983 -جىلى رەسەيدىڭ سامارا قالاسىنان سىر وڭىرىنە قۇرىلىسشىلار پويىزىمەن بەت تۇزەگەن ەكەن. سودان بەرى قىزىلوردا قالاسىندا تۇرادى. قازىر بەلكول كەنتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ول كىسىلەر قىزىلوردادا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار قۇرىلىس نىساندارىن سالۋعا اتسالىستى. كەيىن كەڭەس وداعى تاراعان تۇستا وزگە تۋىستارىمىز قايتادان تاريحي وتانىمىزعا بەت الدى. اتا- انام ەشقايدا كەتكەن جوق. وزدەرى ۇيرەنگەن، باۋىر باسقان قىزىلوردادا قالىپ قويدى.

اكەم - ۆلاديمير، انام - گالينا، اعام - الەكساندر، بارلىعى قازاقشا جاقسى تۇسىنەدى. اۋىزەكى تىلدە جاقسى سويلەيدى. قازىر ءوزىم وتباسىلىمىن، جولداسىم دا قازاقشا بىلەدى. بالام دا قازاقشا تۇسىنەدى جانە سويلەي الادى.

مەن بەلكول كەنتىندەگى سول كەزدە ارالاس ءبىلىم بەرەتىن №189-مەكتەپتە وقىدىم. كەنتتە نەگىزىنەن جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى باسىم تۇرادى. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى جاتسىنعان جوقپىز. ءوزىمىز قاتارلاس بالالارمەن ەكى تىلدە سويلەسىپ جۇردىك. بۇل مەنىڭ قازاقشا جان-جاقتى ۇيرەنۋىمە سەپتىگىن تيگىزدى. مەكتەپ ءبىتىرىپ جوعارى وقۋ ورنىنا كەلگەنىمدە مەملەكەتتىك ءتىلدى جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرگەنىمدى بايقادىم. قورقىت اتا ۋنيۆەرسيتەتىندە پەداگوگ ماماندىعى بويىنشا قازاق تىلىندە ءبىلىم الدىم. قازىر سول ۋنيۆەرسيتەتتە ماگيستراتۋرادا قازاق ءتىلى پەداگوگتەرىن دايارلاۋ باعدارلاماسى بويىنشا ءبىلىم الۋدى جالعاستىرىپ جاتىرمىن.

- تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭ قاي كەزدە پايدا بولدى؟

- جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي، بالا كەزىمنەن قازاقشا جاقسى ءتۇسىنىپ كەتتىم. وسە كەلە وعان قىزىعۋشىلىعىم ارتا ءتۇستى. العاشقىدا مانەرلەپ وقۋ سايىسىنا كوپ قاتىستىم. ابايدىڭ، ءا. تاجىبايەۆتىڭ، قادىر مىرزا ءالىنىڭ ەڭبەكتەرىنەن تاربيە الدىم.

بالا كەزدەگى مىنا وقيعالار ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە. قۇربىلارىمنىڭ بارلىعى دەرلىك قازاق ەدى. اۋىلدا بالالاردىڭ باسىن قوسىپ، كورشىلەرگە كونسەرت قوياتىنبىز. ءوز قولىمىزبەن ماقتاۋ قاعازىن جاسايتىن ەدىك. ۇزدىك ونەر كورسەتكەندەردى ماراپاتتاپ، ەرەكشە كوڭىل- كۇيگە بولەنىپ جاتاتىنبىز.

مۇنىڭ بارلىعى - بالالىق شاقتىڭ كەرەمەت ەستەلىگى. قازىر سول اپايلار اجە بولدى. كورگەن ساتتە سول وقيعالاردى ەسكە ءتۇسىرىپ، كۇلىپ الاتىنىمىز بار. بۇل قاي-قايسىمىزعا دا جاقسى اسەر قالدىرادى.

- جوعارى وقۋ ورنىنا كەلگەندە جەرگىلىكتى تەلەارنادا جۋرناليستىك قىزمەت اتقارعانىڭدى جاقسى بىلەمىز. ستۋدەنتتىك ومىردە دە بەلسەندى بولعان سەكىلدىسىڭ.

ستۋدەنت كەزدە قازاق ءتىلىن بىلۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ودان ءارى ارتا ءتۇستى. ورىس تىلىندەگى وقۋلىقتاردى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، عىلىمي ءتىلدى مەڭگەرۋىمە سەپ بولدى. ءتىل مەنى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى سالاسىمەن قاۋىشتىردى. ءوزىڭىز بىلەتىندەي، 5 جىل جەرگىلىكتى تەلەارنادا جۇمىس جاسادىم. تالاي مارتە قازاق تىلىندە حابار تاراتتىم. مەملەكەتتىك ءتىلدى، ۇلتتار دوستىعىن ناسيحاتتايتىن كوپتەگەن باعدارلاما كورەرمەندەرگە جول تارتتى.

تەلەارناداعى جۋرناليستىك قىزمەتىمدە ءبىلىم بەرۋ تاقىرىبىندا كوبىرەك اقپارات تاراتىپ ءجۇردىم. سوندىقتان بولار، بۇل جول مەنى وڭىردەگى زياتكەرلىك مەكتەپكە باسپا ءسوز قىزمەتىنە الىپ كەلدى. بيىل وعان 10 جىل بولادى. زاماناۋي مەكتەپتىڭ قىزمەتىن، وقۋداعى ەرەكشەلىگى مەن وقۋشىلاردىڭ عىلىمداعى بىلىمدەگى جەتىستىگىن قوعام اراسىندا ناسيحاتتاپ كەلەمىن. وڭ يميدجىن قالىپتاستىرۋ باعىتىندا جاسالعان جۇمىستار از ەمەس.

قازىر ءبىلىم بەرۋدە ۇلكەن پروگرەسس بار. ءبىزدىڭ ءبىلىم وشاعىندا شەتەلدىڭ جانە قازاقستاندىق وزىق تاجىريبەسى بار. ءبىلىم الۋشىلار سول باعىتتا وقىتىلادى. وسىلايشا بالالار ءبىلىم عىلىم كەڭىستىگىندە بيىكتەردەن كورىنىپ كەلەدى. بۇرىن جاس عالىمدار اراسىندا عانا عىلىم جاڭالىقتاردى ەستيتىن ەدىك. قازىر ورتا مەكتەپ وقۋشىلارى وزدەرىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ونەرتابىسىمەن تاڭعالدىرىپ ءجۇر. سونداي-اق، گارۆارد، ستەنفورد سەكىلدى الەمدىك جوعارى وقۋ ورىندارى قازاقستاندىق وقۋشىلاردىڭ اكادەميالىق ءبىلىمى مەن تۇلعالىق قاسيەتتەرىن جوعارى باعالاپ، ستۋدەنتتەر قاتارىنا قابىلداۋدا.

بالالار اراسىندا دارىندى ورەندەر بارشىلىق. ولاردىڭ قابىلەتىن باعالاپ، ساپالى ءبىلىم الۋىنا جول اشساق، ول ءبىز ءۇشىن - زور مىندەت. سول جولدا تالماستان، شارشاماستان قىزمەت اتقارىپ كەلەمىز.

بايقايمىز، كەيبىر حالىقارالىق بايقاۋلاردا قازاقستاندىق ۇلاندار ەشكىمنەن كەم تۇسپەيدى. ول ساپالى ءبىلىمنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن تابىس دەپ بىلەمىن. قاي پاننەن بولسىن، ونى ۇزدىك بىلەتىن جاس ورەندەر ءوسىپ كەلەدى. بۇل تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ الداعى ۋاقىتتا جوعارى جەتىستىككە جەتۋىنە نەگىز بولادى دەگەن ويدامىن. وسىنداي ابىرويلى ءىستى اتقارىپ جۇرگەن جانداردىڭ قاتارىندا بولعانىم مەن ءۇشىن دە قۋانىشتى جاعداي.

- ەلىمىزدە اۋىزبىرلىك، تاتۋلىق، دوستىقتىڭ ارقاسىندا قانشاما يگىلىكتى ىستەر جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. بۇعان كوزقاراسىڭ قالاي؟

- قاشاندا الەمدە بەيبىتشىلىك بولعانىن قالايمىن. تاتۋلىقتى تۋ ەتىپ، دوستىقتىڭ دانەكەرى بولعان ارتىق ەمەس. ءبىز قازاق وتباسىلارمەن كورشى تۇردىق. اتا-انالارىمىز ءبىر-ءبىرىن قوناققا شاقىرىپ جاتاتىن. ۇلتتىق مەيرامداردا ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتاپ، قۋانىشتى بىرگە ءبولىسىپ جاتادى مۇنداي ءۇردىس ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. ءاربىرىمىز ءبىر-بىرىمىزگە قول ۇشىن سوزىپ، قولعابىس جاساپ جاتامىز. ونى وتە جاقسى ءداستۇر دەپ باعالاساق تا جاراسادى.

جۋرناليستىك قىزمەتىمدە تالاي جەرگە باردىم. سوندا مەنىڭ قازاق تىلىندە جەتىك سويلەپ جاتقانىما تاڭعالىس بىلدىرگەن كىسىلەر از بولعان جوق. ۇلكەن كىسىلەر العىسىن ءبىلدىرىپ، اق باتاسىن بەرەدى. قاشاندا قاريالاردىڭ باتاسىن العان دۇرىس قوي.

دوستارىمنىڭ اراسىندا جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى از ەمەس. ولارمەن ءجيى بايلانىسىپ، حابارلاسىپ تۇرامىز. جەتىستىگىمىزگە قۋانىپ، قولعا العان ىسىمىزگە ساتتىلىك تىلەپ جاتامىز. بۇل - قاي- قايسىمىزعا دا داعدى بولعان ىزگىلىكتى ءىس. الداعى ۋاقىتتا دا ول جاراسىمدى ءداستۇر جالعاسىن تابا بەرەدى.

ەسكە سالساق، بۇدان بۇرىن قىزىلوردالىق سوفيا تەمىربولات «كيبەرقاۋىپسىزدىك بالالار ءۇشىن وتە ماڭىزدى» دەگەن ويىن بىلدىرگەن ەدى. ول ۆيرتۋالدى ورتامەن قاۋىپسىز بايلانىس داعدىسىن دامىتاتىن «Cyber City حيكايالارى» كىتابىن جازىپ شىقتى. جاڭا كىتاپ وقۋشىلارعا تسيفرلىق قاۋىپسىزدىكتى تۇسىندىرەدى. ونى قىزىقتى قىسقا كوميكس اڭگىمەلەر ارقىلى جەتكىزەدى. ولاردىڭ تەحنولوگيالىق جانە دۇنيەتانىمدىق سالالار بويىنشا ءبىلىمىن قالىپتاستىرادى.

«كوميكس كىتابىندا بالالاردىڭ ينتەرنەتتەگى قاۋىپسىزدىك ەرەجەسى جونىندە جان-جاقتى قامتىلعان. ولاردىڭ جاڭا تەرميندەردەن حاباردار بولۋىنا، اقپاراتتىق مادەنيەتتى جەتىلدىرۋگە كومەكتەسەدى. ەندى كەلەشەكتە باسقا دا بولىمدەرىن جازۋ ويىمدا بار. كەلەشەكتە كىتاپتى ءارى قاراي دامىتۋدى كوزدەپ وتىرمىن.

كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىندە قورقىت اتا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا جانە قۇقىق ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى نۇرلان قۇلمىرزايەۆ مۇنداي دۇنيەلەردىڭ گادجەتتەرگە اۋەس الفا ۇرپاق بالالارعا ينتەرنەتتەگى كيبەرقاۋىپسىزدىك پەن اقپاراتتىق گيگيەنانى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن ايتىپ ءوتتى. جاڭا كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىندە مەن ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالارعا كىتاپتى سىيعا تارتتىم»، - دەدى ول.