ءماجىلىس دەپۋتاتى: «وپەرا مەن بالەت» قازاق تەاترىنان بيىك تۇر
مىسالى، بيىل ەكەۋىنە باعىتتالعان اقشا قازاق، ورىس، ۇيعىر، نەمىس ۇلتتىق تەاترىنىڭ بارلىعىنا بولىنگەن قاراجاتتان اسىپ تۇسەدى. گاسترول كەزىندە دە ۇلتتىق ەمەس، باتىس مادەنيەتى وكىلدەرىنە باسىمدىق بەرىلەدى. سوندىقتان ابزال قۇسپان ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك قارجىنى ءادىل ءبولىپ، ۇلتتىق مادەنيەتكە قاتىستى جاڭا تۇجىرىمداما قابىلداۋدى ۇسىندى.
«كلاسسيكالىق تەاتر مەن قازاق تەاترى قىزمەتكەرلەرىنىڭ الاتىن جالاقىسىنا دەيىن ەداۋىر ايىرماشىلىق بار. وعان نەگىز: «استانا بالەتتە»، «استانا وپەرادا» ۇكىمەت قاۋلىسىمەن كوممەرتسيالىق ەمەس اكسيونەرلىك قوعام بولىپ قۇرىلعان، سول ارقىلى قىزمەتكەرلەرىنە كوتەرىڭكى جالاقى تولەۋگە مۇمكىندىكتەرى بار، ال ىرگەتاسى سوناۋ 1926 -جىلى قالانعان، عاسىرلىق تاريحى بار «مۇقتار اۋەزوۆ» اكادەميالىق تەاترىنان باستاپ قالعان تەاترلار رەسپۋبليكالىق قازىنالىق كاسىپورنى رەتىندە ونداي مۇمكىندىككە يە ەمەس. قازاقستانداعى «مادەنيەت تۋرالى» زاڭدا بالەت بيشىلەرى، ولاردىڭ ارنايى ستاتۋسى تۋرالى جازىلسا دا، جىر، جىراۋ، جىرشىلار تۋرالى، جالپى قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتى مەن ونەرىنە قاتىستى ءبىر اۋىز ءسوز جوق». التاي كولگىنوۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان ماجىلىسمەن ابزال قۇسپان وسىلاي ءمالىم ەتتى.
«قازاق مادەنيەتىنىڭ تامىرى وتە تەرەڭدە جاتىر، الەم بويىنشا ويىپ تۇرىپ الار وزىندىك ورنى بار. وعان ناقتى مىسال رەتىندە دومبىرادا كۇي ورىنداۋ مەن ايتىس ونەرىنىڭ يۋنەسكو- نىڭ شەشىمىمەن بەيماتەريالدىق مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلگەنىن اتاپ وتۋگە بولادى.
ەندى باسقاسىن ايتپاي اق، وسى يۋنەسكو تىزىمىنە ەنگەن ەكى ونەر سالاسىنا قاتىستى ءبىزدىڭ ۇلتتىق زاڭنامامىزدا بىردە- ءبىر نورما جوق ەكەنىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ سالىستىرمالى تۇردە قارايتىن بولساق، ەۋروپا ەلدەرى وداعى وزدەرىنىڭ ۇلتتىق مادەني مۇرالارىن ساقتاۋ ءارى دامىتۋ باعىتىندا 400-دەن استام قۇقىقتىق جانە نورماتيۆتىك اكت قابىلداعان»، - دەيدى دەپۋتات.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقتا جىردىڭ ونداعان ءتۇرى بار، وڭىرلەرگە بايلانىستى بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى، ولاردىڭ ىشىندە كونە زاماننان كەلە جاتقان جىرلاردىڭ ءجونى بولەك.
«كورشىلەس قىرعىز ەلىندە «ماناس ەپوسى» تۋرالى ارنايى، ءوز الدىنا بولەك زاڭ بار، ال ءبىزدىڭ «مادەنيەت تۋرالى» زاڭىمىزدا بالەت بيشىلەرى، ولاردىڭ ارنايى ستاتۋسى تۋرالى جازىلسا دا، جىر، جىراۋ، جىرشىلار تۋرالى، جالپى قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتى مەن ونەرىنە قاتىستى ءبىر اۋىز ءسوز جوق.
ⅩⅩ عاسىردا قازاق حالقىنىڭ مادەني جۇيەسىنە ءۇش ءتۇرلى مادەنيەت: ءداستۇرلى، وتارشىل، باتىستىق مادەنيەت اسەر ەتكەنى تاريحتان بەلگىلى، وكىنىشكە قاراي، باتىس مادەنيەتىنە ەلىكتەۋ، سول جولدا ءوز ءداستۇرلى مادەنيەتىنەن جەرىنۋ ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلەدى»، - دەدى ول.
ابزال قۇسپان بۇل رەتتە قازاقستاندا مادەنيەتتىڭ وزگە سالالارى جىل سايىن بيۋدجەتتەن قىرۋار قاراجات الاتىنىن، ال ءداستۇرلى ونەر تاعى دا تىس قالاتىنىن العا تارتىپ وتىر.
«وزىڭىزگە بەلگىلى، ءماجىلىس مەرزىمىنەن بۇرىن تاراتىلىپ، سايلاۋ ءجۇرىپ جاتقان كەزەڭدە ەلىمىزدىڭ 3 جىلدىق بيۋدجەتى بەكىتىلىپ كەتتى، قازىر سول قۇجاتتى زەردەلەپ جاتقان جايىم بار. ەندى رەسپۋبليكالىق تەاترلارعا 2023 -جىلعا قاراجات بولىنۋىنە نازار اۋدارايىق: استانا قالاسىندا ورنالاسقان «استانا وپەرا تەاترى» مەن «استانا بالەت تەاترىنا» بولىنگەن قارجىعا قالعان قازاق، ورىس، ۇيعىر، نەمىس ۇلتتىق تەاترلارىنىڭ بارلىعىنا بولىنگەن قاراجاتتى تۇگەل قوسساق تا جەتپەيدى. نەگە؟ ويتكەنى الدىڭعى ەكەۋى كلاسسيكالىق، ياعني باتىس ونەرىنە جاتسا، قالعاندارى، سونىڭ ىشىندە قازاق تەاترلارى ۇلتتىق- ءداستۇرلى ونەر قاتارىنا جاتادى. مىسالى، «استانا وپەرا تەاترىنىڭ» بيىلعى جىلدىق بيۋدجەتى - 5578541 تەڭگەنى قۇراسا، 4 ميللياردتان استام بيۋدجەتى بار «استانا بالەت تەاترىنا» قاتىستى جاعداي تىپتەن قىزىق، مەملەكەت ءوز ەسەبىنەن سالىپ بەرگەن عيماراتتى ءوزى جالعا الۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. وسى مىسالداردان كورىپ وتىرعانىمىزداي، ءداستۇرلى مادەنيەتىمىز زاڭ جۇزىندە دە، ءىس جۇزىندە دە قورعالماعان دەپ ايتۋعا نەگىز بار. قازاق ۇلتتىق مادەنيەتى قاشانعى ءوز ەلىندە وگەيدىڭ كۇيىن كەشپەك؟ قۇرمەتتى التاي سەيدىر ۇلى! مەنىڭ بۇل جەردە بيۋدجەتتەن جاڭادان قاراجات ءبولۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ وتىرماعانىمدى، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتە قاراستىرىلعان قاراجاتتىڭ ءادىل ءبولىنۋى تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ وتىرعانىمدى قابىلداۋىڭىزدى سۇرايمىن.
سونىمەن قاتار ۇلتتىق مادەنيەتكە قاتىستى جاڭا كونتسەپتسيا قابىلداۋ قاجەتتىگى كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلە دەپ ەسەپتەيمىن. ەگەر قازاق مادەنيەتىن دامىتۋ ماسەلەسى بويىنشا ۇزاق جىلدارعا نەگىزدەلگەن ۇلتتىق كونتسەپتسيا جاساقتار بولساق، ءتيىستى زاڭنامانى دا سول كونتسەپتسياعا ساي قابىلداتىپ، قالىپتاسقان كەلەڭسىز تاجىريبەنى دە وزگەرتۋگە جول اشىلعان بولار ەدى. ءبىراق ول ماسەلە تەك مينيسترلىك وكىلدەرى تاراپىنان ەمەس، مىندەتتى تۇردە ەلىمىزدىڭ مادەنيەتتانۋ سالاسىنا قاتىسى بار عالىمدارىمىزدىڭ قاتىسۋىمەن قارالسا دەگەن ۇسىنىسىم بار»، - دەدى ول.
