قازاقتىڭ ۇركىنشىلىك تاريحى تۋرالى ءۇندىستانداعى دەرەك: تاتار شاپقىنشىلىعىنان كەيىن بولماعان موڭعول كوشى
وندا قازاقتىڭ ۇركىنشىلىك تاريحىنا قاتىستى ءۇندىستاندا تابىلعان تىڭ دەرەكتەر تۋرالى ءسوز بولدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
ايتا كەتەرلىگى، عىلىمي ىزدەنىستەر ناتيجەسىندە، قازاق حالقىنىڭ جەرىنەن ايىرىلىپ، تالاي اۋىر كەزەڭدى باستان كەشىرىپ، ەجەلگى تۇراعىنان ۇدەرە كوشكەن كەزەڭدەرىنە قاتىستى ماڭىزدى دەرەكتەر ءۇندىستان ۇلتتىق ارحيۆ قورلارىنداعى قۇجاتتاردان انىقتالعان. قىتايدىڭ التاي جانە باركولدەن باستالعان كوش گانسۋ، شىنقاي، تيبەت، ءۇندىستان، پاكىستان جەرلەرىنەن تۇراق تاپپاي امان قالعان ءور رۋحتىلارىمىز تۋىسقان تۇركيا ەلىنە قونىستانعانى بەلگىلى.
تاريحي دەرەكتەر بويىنشا، قىتاي يمپەرياسىنان قىسىم كورگەن قازاقتار تيبەت اسىپ، ءۇندىستانعا ءوتۋدى كوزدەيدى. سول جولى ءۇندى ەلىنەن تابىلعان قۇجاتتار قيلى زامان كوشىنە قاتىستى تىڭ دەرەكتەر قاتارىنا جاتادى.
دوڭگەلەك ۇستەلدە كەلتىرىلگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ⅩⅩ عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قىتاي يمپەرياسىنان قىسىم كورگەن التايداعى قازاقتار تيبەتتى باسىپ، گيمالاي ءۇستىرتىن اسقان كەزدە 1941-جىلى 3000 قازاق ءۇندىستانعا جەتەدى.
ءۇندىستان ۇلتتىق ارحيۆىندە بوسىپ كەلگەن قازاقتاردىڭ كوشى تۋرالى «كاشميرگە تاتار شاپقىنشىلىعىنان كەيىن بولماعان ەرەكشە كەرۋەن، موڭعول حالقىنىڭ كوشى كەلدى»، دەپ كورسەتىلگەن ەكەن.
«قاراشا ايىنىڭ سوڭىنا قاراي كاشميرگە تاتار شاپقىنشىلىعىنان كەيىن بولماعان ەرەكشە كەرۋەن، موڭعول حالقىنىڭ كوشى كەلدى. مۇسىلماندار، ەرلەر، ايەلدەر مەن بالالار، ولار ءىشىنارا ءدىني جانە ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى، سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق ىڭعايلىلىقتى ىزدەپ ءۇندىستانعا كەلدى. ولار كاشميرگە 4000-جىلقى، 3000 تۇيە جانە 2000 قويمەن جەتتى»، - دەلىنگەن ناقتى دەرەكتەردە.
سونىمەن قاتار قۇجاتتاردا، 1948-جىلى 14- اقپاندا كالكۋتتاداعى قىتايدىڭ باس كونسۋلدىعى «كاشميرگە 1941-جىلى شىڭجاڭ ولكەسىنەن 3000 قىتايلىق قازاقتار كەلدى، ولار ءۇندىستاننىڭ اۋا رايىنا بەيىمدەلمەگەندىكتەن اۋرۋلاردان جانە باسقا دا سەبەپتەرمەن قايتىس بولدى. 1943-جىلى شامامەن 500 قازاق بحوپال شتاتىنداعى بوسقىندار لاگەرىنە ورنالاستىرىلدى» دەلىنگەن قۇندى دەرەكتەر دە كەزدەسەدى.
حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەلگە ونلاين قاتىسقان تۇركيانىڭ ىستانبۇل قالاسى ميمار سينان كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ءابدۋاقاپ قارانىڭ ايتۋىنشا، التايدان باستالعان وسى قارالى كوشتىڭ ەڭ العاشقى كەزدەگى ادام سانى تۋرالى بولجامدار ءارتۇرلى.
«سونىڭ ىشىندەگى ەڭ از كورسەتكىشى - 18000 ادام. ولاردىڭ ولگەنى بار، جولدا قالىپ قويعانى بار، ءۇندىستان شەكاراسىنان وتكەنى - 3036 ادام. قازاقتار ءۇندىستان جەرىنە جەتكەن سوڭ دا اۋا رايى جاقپاي 2000 عا جۋىعى قايتىس بولعان. اتالعان ەلدە 12 جىل تۇرىپ، كەيىننەن تۇركياعا جەتكەنى 1800 عانا ادام ەكەن»، دەيدى ول.
سوعان قاراعاندا بۇل قاسىرەتتى كوشتە ءاربىر ون ادامنىڭ تەك بىرەۋى عانا انادولى جەرىنە جەتكەن كورىنەدى.
اۆتور: بەيسەن سۇلتان
