اتقا ءجيى مىنگەن جىگىتتىڭ اۋرۋى دا سيرەك - قىزىلوردالىق قاريا ءالى دە كوكپار تارتادى

قىزىلوردا. قازاقپارات - قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنا قاراستى سۇلۋتوبە اۋىلىندا تۇراتىن قالدان شامشيەۆ سەكسەن جاستان اسسا دا سەرگەكتىكتى سەرىك ەتەدى.

ءالى كۇنگە دەيىن بالىق اۋلاۋدان شەت قالعان ەمەس. ەسىك الدىنداعى ءتورت تۇلىكتىڭ بابىن جاساپ، باۋ- باقشا ەككەننەن جالىققان جوق. وعان قوسا، ءالى دە كوكپار تارتىپ، جاستارعا ۇلگى كورسەتىپ ءجۇر. قازاقپارات ءتىلشىسى قاريامەن سۇحباتتاسىپ، سەرگەك ءجۇرۋ سىرىنا قانىقتى.

- سەكسەن جاسقا دەيىن سەرگەك ءجۇرۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟

- جالقاۋلىقتى جەك كورگەندىكى شىعار، جاسىم سەكسەننەن اسسا دا قول قۋسىرىپ وتىرمايمىن. كوكتەم باستالعالى ەسىك الدىنداعى جەمىس تالدارىن باپتاپ، قوراداعى ءبىر-جار قارانىڭ كۇتىمىنە قارايمىن. ەڭبەكتەنۋدەن قاشپاۋ كەرەك، سوندا عانا ءوزىڭنىڭ دە، وتباسىڭنىڭ دا بەرەكەسى كىرەدى. تازا بەينەتپەن تاپقان نەسىبەڭ ءتاتتى، وتباسىڭا ءسىڭىمدى. مەن بالالارىما الدىمەن وسىنى ۇيرەتتىم. كولدەنەڭ جاتقان ساباقتى ينەنى ولجا كورمەۋىن قاتتى قاداعالايمىن.

قۇداي قوسقان قوساعىم ىزىمكۇل ون قۇرساق كوتەرگەن ەدى. قازىر 6 ۇل مەن ءبىر قىزىم بار. ولاردان تاراعان 21 نەمەرە مەن جيەننىڭ، 18 شوبەرەنىڭ قىزىعىن كورىپ وتىرمىز.

جاس كەزىمدە وتە قارۋلى بولعان ەدىم. تالاي بەلدەسۋدە كوپ جىگىتتىڭ جاۋىرىنىن جەر يىسكەتتىم. كەيبىر باستەسۋدە قويدىڭ قوس ورتاڭعى جىلىگىن قاتار قويىپ سىندىرعان ءساتىم بولدى. قازىر بوس ۋاقىتىمدا جەڭىل كولىك جۇرگىزەمىن. موتوتسيكلدى تىزگىندەپ، اۋىل ماڭىنداعى كولگە اۋ قۇرامىن. ول جاس كۇنىمنەن ادەت ەتكەن داعدى.

- كوزكورگەن زامانداستارىڭىز ءسىزدى اڭشىلىقپەن اينالىسىپ، تالاي ءتۇز تاعىسىن جايراتقان مىقتى بولعان دەسەدى...

- ول راس. اكەم ءشامشى قارۋلى جان ەدى. ءبىر كۇنى ورىستەن ولگەن اتىن ءوزى ارقالاپ كەلىپتى. بىردە اۋىتكە تۇسكەن اتان تۇيەنى ءبىر ءوزى تارتىپ شىعاردى. زامانداستارىنان «جارىقتىق، تراكتور سياقتى» دەگەنىن تالاي ەستىدىم. سول اكەمنىڭ قانى بولار، جاسىمدا قارۋلى ەدىم، اناۋ- مىناۋ ادىلەتسىزدىككە شىدامايتىن ادۋىندىعىم تاعى بار. تالاي باسبۇزاردىڭ بەتىن قايتاردىق.

ءتورت-بەس جىل قوي باققان سوڭ سوۆحوزدىڭ تراكتورىنا قايتا وتىردىم. سول كەزدە ۇمىتپاسام، 1970 -جىلى شوپاندار سلەتىندە كۇرەسكە ءتۇسىپ، باس پالۋان اتاندىق. ايتا كەتەيىن، مەنىڭ شەشەم ءبيبىجان - اتاقتى كەيكى باتىردىڭ ۇرپاعى. جاسىندا ايتىسقا قاتىسىپتى، ادەمى داۋىسى دا بار ەدى. ودان بولەك، تاماق باسادى، بالاعا تۇكىرەدى، سىنىقشىلىق قاسيەتى بولعان. بۇل قاسيەت مەندە دە بار. كەيدە ءوز نەمەرەلەرىمە، اۋىلدىڭ كىشكەنتايلارىنا دەم سالىپ، ۇشىقتاپ بەرەمىن. اللا قاراسىپ، اتتاي شاۋىپ، جۇگىرىپ كەتەدى.

كەزىندە مالعا ءتۇز تاعىسى جاۋداي تيەتىن ەدى. قاقپانمەن ۇستاپ، مىلتىقپەن كوزدەپ، ءدوپ تيگىزىپ ءجۇردىم. تەلىكول ماڭىنداعى «ايعىرجال» دەگەن جەردە جىلقىشىلاردىڭ جايلاۋى بار ەدى. سوندا قاقپانعا تۇسكەن قاسقىر ونى ءبىراز جەرگە دەيىن سۇيرەتىپ كەتكەن. ىزىنە ءتۇسىپ، تاۋىپ الدىم. «مەن مىنانى تىرىدەي ەلگە اپارايىن» دەپ ويلادىم. كەلتەك اعاشپەن قاسقىردى قاسقيتا سوعىپ ەسىنەن تاندىردىم. اۋزىن بۋىپ اۋىلعا اكەلدىم.

تاعى ءبىر وقيعا ەسىمدە. جاستاۋ كەزىندە وزىمە تيەسىلى «ك-700» تراكتورىمەن كەلە جاتقان ەدىم. الدىمنان ۇلكەن قابان اتىپ شىقتى. اناۋىڭ ايبات شەگە ۇمتىلادى. مەن كولىكتى كىلت توقتاتىپ، جەرگە تۇسپەگەن كۇيى قولىمداعى مونتيروۆكامەن الگى ءداۋ نەمەنى جەلكە تۇستان ۇردىم. قولىم توق ۇرعانداي تىز-تىز ەتتى.

كىسى بەلىنەن اساتىن قابان قىڭق دەمەدى. كىسىگە قايتا شاباتىن ادەتى ەمەس پە، الگى جابايىڭ اۋدەم جەرگە ۇزاپ، تاعى دا ۇمتىلدى. تراكتوردان سەكىرىپ ءتۇسىپ، قوس قولمەن سىعىمداي ۇستاعان تەمىرمەن قاباندى كۇتتىم. جاقىندادى- اۋ دەگەن ساتتە تەمىردى تۇمسىعىنا سىلتەپ قالدىم. قارسى شاپقان قاباندى وسىلاي جەر جاستاندىردىم.

- اۋىلدا جىلقى وسىرۋشىلەر قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتقان سەكىلدى. اتتىڭ بابىن بىلەتىن سىنشى ەكەنىڭىزدى ەل بىلەدى. ونى قايدان ۇيرەنىپ ەدىڭىز؟

- ءيا، اۋىلدا جىلقىنىڭ جاقسى تۇقىمىن جيناۋشىلار قاتارى ارتتى. جىگىتتەر سىرتتان ءتاۋىر ات اكەلسە الدىمەن ماعان كورسەتىپ، سىناتىپ الاتىنى بار. قازىر ەلدى مەكەندە 15 جىگىت كوكپارمەن اينالىسادى. ونى كورىپ، قىزىعۋشىلىعى ارتىپ جۇرگەندەردىڭ دەنى - مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلار. جىلقىعا اۋەس بالالاردىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى. جالپى، سۇلۋتوبەدەگى ەلدىڭ كاسىبى - مال شارۋاشىلىعى.

بالا جاسىمنان اتقا ءۇيىر بولىپ ءوستىم. اتتىڭ جالىنا جارماسىپ، جايداق مىنە بەرەتىن ەدىم. قاتارلاس دوستارىممەن تالاي مارتە سەركە تارتتىق. قازاق جىلقىنى ەرەكشە قاستەرلەيدى عوي. استىڭدا جۇيرىك اتىڭ بولسا رۋحىڭ تاسىپ، كۇشىڭ ارتىپ وتىرادى. اتقا ءجيى مىنگەن جىگىتتىڭ اۋرۋى دا سيرەك.

بۇگىندە جاقسى جىلقى تۇقىمى دا كوبەيگەن، وعان قۇمار جىگىتتەر دە كوپ. ومىردە كورگەن- بىلگەنىمدى، اقىل-كەڭەسىمدى ايتامىن. كوكپارعا جىگىتتىڭ جىگىتى عانا شابا الادى. جالپى، كوكپارعا شاباتىن اتتى ادەپكىدە وڭاشادا ۇيرەتىپ، قازاندىققا جاقىنداعاندا ەكپىنىن ازايتىپ، ال قالىڭ توپتان بولەك شىققاندا شابىسقا بىردەن بەيىمدەلۋىن قاداعالاپ، سوعان ابدەن داعدىلاندىرعان ءجون.

- ءومىر جولىڭىزدا شارۋاشىلىقتا ەڭبەك ەتىپ، تالاي مارتە جەتىستىكتەرگە جەتكەن ەكەنسىز. سول جايىندا قىسقاشا بايانداپ بەرسىڭىز...

- مەن قازىرگى ايدارلى اۋىلى ماڭىنداعى «ءالنازار جابى» دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلىپ، سۇلۋتوبەدە ەر جەتتىم. 1961 -جىلى ونجىلدىق مەكتەپتى ءبىتىرىپ، اۋىلداعى كاسىپتىك- تەحنيكالىق ۋچيليشەنىڭ قىسقا كۋرسىندا وقىدىم. مەحانيزاتور بولىپ، العاش كەلگەن دت-54 شىنجىر تاباندى تراكتورىنىڭ رۋلىنە وتىرعان ەدىم.

كەيىننەن وبلىس ورتالىعىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىندا سىرتتاي وقىپ، زووتەحنيك ماماندىعىن الىپ شىقتىم. 1965 -جىلى ءبىر وتار قوي الىپ، اتاكاسىپپەن اينالىستىم. جەتپىسىنشى جىلدان باستاپ، 17 جىل ەگىن شارۋاشىلىعىندا «ك-700» تراكتورىن جۇرگىزدىم. ال، 1987-1997 -جىلدارى، ياعني شارۋاشىلىق تاراعانشا ون جىل ات ۇستىندە ءجۇرىپ، جىلقى قايىردىم.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

ەسكە سالساق، بۇدان بۇرىن قىزىلوردالىق شەبەر رايحان شالبايەۆا «كيىز ۇيدە قاسيەت بار» دەگەن ويىن بىلدىرگەن ەدى. «سەگىز قاناتتى اقبوز ءۇي جىل سايىن ەسىك الدىنا تىگىلەدى. ونى تۇتىنىپ كەلە جاتقانىما 15 جىلعا جۋىقتادى. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگى قاراقالپاقستاننان جەتكىزىلگەن. وعان قاجەتتى جابۋلار مەن باۋلاردىڭ بارلىعى ءوز قولىمنان شىققان. جاسىم جەتپىستەن اسسا دا، ءالى قولونەرمەن اينالىسامىن. جالپى، كيىز ءۇيدىڭ قىزىعىن جازدا كۇن ىسىعاندا كورەسىڭ. ادەتتە، قىزىلوردا وڭىرىندە كۇن ىستىق بولادى. ىرگەسىنە سۋ شاشىپ سالقىنداتىپ الساڭ، كۇنى بويى ىستىقتى جىبەرمەيدى. ال، تازا اۋا ادام دەنساۋلىعىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. مىنە، وسى كيىز ءۇيدى ساتىپ العانىما بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. سۇيەگى مىقتى، ءالى سىر بەرمەي كەلەدى. ءوزىم وزبەكستاننىڭ تامدى دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەنمىن. بالا كەزدەن كيىز ۇيدە وستىك. انام كۇن جىلىنعاننان كيىز ءۇي تىگۋگە اسىعاتىن. ول جاقتا حالىق تۇگەل قازاقى ءداستۇردى ۇستانادى. جاستايىمىزدان بويىمىزعا دارىعان قاسيەت ومىرلىك داعدىمىزعا اينالدى»، - دەدى ول.

ءادىلجان ۇمبەت