قازاق تۇلعالارىنىڭ جاراسىمدى قاعىتپالارى
بىردە قۇرداسى كادىربەك سەگىزبايەۆ ەكەۋى دزەرجينسكي كوشەسىن بويلاپ كەلە جاتادى. ەلدىڭ تاۋەلسىزدىكتى ءالى الماعان جىلدارى. ءبىراق بوداندىققا ىشتەي ءبىر قارسىلىق تۋىپ جاتقان كەز. كوشەنىڭ قاق ورتاسىندا سورايىپ تۇرعان دزەرجينسكيدىڭ ەسكەرتكىشىن كورگەندە، ۇلتجاندى اقسەلەۋ: - وسى بالەلەر عوي قازاقتاردىڭ كوزىن قۇرتقان. ەندى قاستەرلەپ ورتامىزعا قويىپ قويدىق. الىپ تاستاۋ كەرەك بۇنى. تۇبىنە جارىلعىش قويار ما ەدى، شىركىن، - دەيدى قىزبالانىپ. كادىربەك سەگىزبايەۆ:
- اقا، سەن ءويتىپ ايتپا، ول كىسىنى الۋعا بولمايدى، - دەيدى ساسپاي. - كەڭەس وكىمەتى ساعان نە بەردى؟ كومپارتيا نە بەردى؟ نەمەنەگە دزەرجينسكي جاعىنا شىعىپ تۇرسىڭ؟ - دەپ اقسەلەۋ ودان سايىن كۇيىپ-پىسەدى.
سوندا كادىربەك:
- قازىر اقشانىڭ تاپشى زامانى. ونى الىپ تاستاۋعا بولمايدى. ءوزىنىڭ ساقالى دا شوشايىپ، بويى دا سورايىپ تۋرا سەنەن اينىمايدى. ەرتەڭ سەندە قازاقتىڭ ءبىر ۇلى تۇلعاسى بولاسىڭ. سوندىقتان تەك شينەلىن سىپىرىپ، استىنا اقسەلەۋ سەيدىمبەك دەپ جازا سالسا بولعانى، - دەگەن ەكەن.
كادىربەك سەگىزبايەۆ، جازۋشى:
ورالحان بوكەي، بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلى، قۋانىشباي قۇرمانعاليەۆ، اقسەلەۋ سەيدىمبەك، كارىباي احمەتوۆ، سەرىك ءابدىرايىم ۇلى جانە مەن - قالجىڭىمىز جاراسقان كەرەمەت دوستار بولدىق. ورالحان بوكەي ءبىزدى «جەتى جەتىم» دەيتىن. ءۇيسىز-كۇيسىز ءجۇرىسىمىزدى ايتقانى عوي. قالجىڭداسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى قاعىتىپ ءجۇرۋشى ەدىك. كەيدە باتىرىپ ايتامىز، كەيدە اسىرىپ ايتامىز. ءبىراق سونىڭ ءبارى جاراسىپ تۇراتىن. قۋانىشباي: «اقسەلەۋدىڭ اڭگىمەسىنىڭ 50 پايىزىن الىپ تاستاساڭدار، قالعانى شىندىققا كەلىڭكىرەيدى» دەپ اقاڭا تيىسەدى. «ءويتىپ قاتەلەسپەڭدەر، جىگىتتەر، 50 ەمەس، 70 پايىزىن الىپ تاستاۋ كەرەك» دەپ ءبىز قاعىتامىز. سونىڭ بارلىعىنا اقاڭ «وي، جىندىلار، وڭكەي» دەپ قانا وتىراتىن.
ەكى كۇننىڭ بىرىندە كەزدەسپەسەك تۇرا المايمىز. ءبىر كۇنى بازاردان كەلە جاتىپ اقاڭنىڭ ۇيىنە كىردىم. ونىڭ ماعان دا ناسىباي ۇيرەتىپ جۇرگەن كەزى بولاتىن. «ۋلاپ وتىر ەدىم، ەكەۋىمىز بازارعا بارىپ كەلەيىك» دەدى. بارىپ، تاڭداپ ءجۇرىپ كوك بۇيرا ناسىبايدان ءبىر شيشاسىن الدى. مەنىڭ دە شاقشاما تولتىرىپ سالىپ بەردى. ەكەۋىمىز تاماق ءىشىپ وتىرعان كەزدە جانىبەك مارقۇم (كارمەنوۆ) كەلدى. «اقا، ۋلاپ كەلدىم» دەدى كىرە. بەرگەن كوك بۇيرانى اۋزىنا سالىپ جىبەرىپ: «پاه، مىناۋ اشىعان قىمىزداي ەكەن» دەدى تامسانىپ. سوندا اقاڭ: «الماتىدا مۇنىڭ دۇرىسى بولۋشى ما ەدى، بۇقارادان ارنايى الدىرعام» دەدى. مەن «وي، جاڭا عانا كوك بازاردان الىپ كەلدىك ەمەس پە؟» دەسەم، «ساعان بەرگەنىم كوك بازاردىكى، وزىمە بۇقارادان الدىرعانمىن» دەپ قاراپ وتىر. ءوزى جەڭىلۋدى بىلمەيتىن. ءازىلدى وسىلاي اسىرەلەپ، تۇزدىقتاپ وتىرۋشى ەدى. سول «جەتى جەتىم» بىرگە ءجۇرىپ، تالاي جارقىن كۇندەردى باستان كەشتىك. تورتەۋى ومىردەن ءوتتى. ولارمەن بىرگە قۇرداستىق قالجىڭىمىز دا كەتكەندەي...
بەكسۇلتان، قۋانىشباي ۇشەۋىمىز قالدىق. باياعىدا قۋانىشباي بىرەۋىمىز اۋىرىپ قالساق: «ءاي، ولسەڭدەر تەزدەتىپ ولىڭدەر. اناۋ ايەلدەرىڭدى جاس كەزىندە مەن الىپ قالايىن» دەۋشى ەدى. وتكەندە ءوزى سىرقات ەكەن، ايەلى بولسا جاستاۋ، ەندى مەن ءتيىستىم وعان: «سەن باياعىدا ءبىزدىڭ ايەلدەردى الام دەپ ءجۇرۋشى ەدىڭ عوي، مىنا تۇرىڭمەن جاس كەلىن ءبىزدىڭ قاسىمىزدا قالاتىن سياقتى» دەيمىن عوي باياعى. «وي، جاۋىزدار وڭكەي» دەپ كۇلەدى. ءبىزدىڭ ازىلدەر وسىلاي ءبىر جاعىنان قاتتى دا بولىپ جاتادى. ءبىراق جاراسىپ تا تۇرادى.
نازىم امانعازى قىزى، (ءا.سىعايدىڭ «تولعام» كىتابىنان) 2012
