قازاقشا سويلەۋگە ەش كەدەرگى جوق

استانا. قازاقپارات - «مەملەكەتتىك تىلگە ەشقانداي بوگەت جوق». جەزقازعان قالاسىنداعى «ومىرلىك قيىن جاعدايداعى تۇلعالاردى قايتادان الەۋمەتتەندىرۋ ورتالىعى» مەكەمەسىنىڭ باسشىسى جاقىپ ايمىرزا ەسىمدى ازامات وسىلاي دەيدى. ايتۋ - وڭاي، ال سونى ناقتى ىسپەن نىقتاۋ جاعى قالاي؟

ومىردەن ءسۇرىنىپ كەتىپ، ءتۇڭىلىپ جۇرگەن، كۇيزەلىسكە تۇسكەن تاعدىرلار توعىسقان مەكەمەگە ولار تۋرالى جازۋعا ەمەس، وسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسى جونىندە جاقىنىراق بىلمەك ءۇشىن ات باسىن تىرەدىك. ويتكەنى مۇنداعى ءىس قاعازدارى تەك قانا مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلەتىنىن سىرتتاي ەستىپ قالىپ ەدىك. ەستىگەندى ەلگە جەتكىزۋ ءۇشىن الدىمەن سونىڭ ناقتىلىعىنا كوز جەتكىزۋ كەرەك. ءبىزدى قارسى العان باسشى جاقىپ ايمىرزا بۇل مەكەمەنى 2008 -جىلدان بەرى باسقارىپ كەلەدى ەكەن. مۇندا 20 دان اسا قىزمەتكەر بار كورىنەدى. قىزمەتكەرلەردىڭ ۇلتى دا ءارتۇرلى. وسىندا ۋاقىتشا تۇراقتايتىن ادامداردىڭ اراسىندا قازاق تا، تاتار دا، ورىس تا، نەمىس تە، باسقاسى دا كەزدەسەدى.

- بىزدەگى ءىس قاعازدارى تەك مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلەتىنى راس، - دەگەن ج. ايمىرزا مەكەمەدەگى قىزمەتكەرلەرمەن جاسالاتىن ەڭبەك شارتتارىنىڭ، وسىندا كەلىپ تۇسەتىن ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرى، الەۋمەتتەندىرۋدىڭ تيپتىك كەلىسىمشارتتارىنىڭ ءبىرىڭعاي مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعان نۇسقالارىن كورسەتتى.

«مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيمىز، ورىس تىلىندەگى نۇسقاسىن اكەلىڭىز» دەگەن تالاپ قويىلسا شە؟» كوڭىلىمىزدەگى وسى كۇدىكتى سۇراعىمىزدى تىڭداعان باسشى: «مۇندايدا ونداي تالاپ قويۋشىعا ەلىمىزدەگى بىردەن-ءبىر مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ - قازاق ءتىلى ەكەنىن تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلەدى. ەكىنشىدەن، ەڭبەك نەمەسە كەلىسىمشارتتىڭ ءاربىر تارماعىن ولارعا تۇسىنىكتى تىلدە اۋىزشا اۋدارىپ بەرەمىز. ۇشىنشىدەن، مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىنى بولسا، جۇمىستان بوساتىپ، ايلىعىن ساقتاي وتىرىپ قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن تەگىن كۋرستارعا جىبەرەمىن»، دەپ ءتۇسىندىردى.

ءتىل ءوز تۇعىرىن وسىنداي ەرىنبەيتىن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا عانا تاباتىن بولسا كەرەك. كەڭسەدەگى ءىس-قاعازدارىن عانا ەمەس، كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە بەرىلەتىن ورىسشالاپ ايتقاندا، «پۋتيەۆكا» قاعازىنا دەيىن مۇندا «جۇك اۆتوموبيلىنىڭ جولداما پاراعى» دەپ قازاقشا جازىلعان. ال بانكپەن جۇمىس جاعى قالاي ەكەن؟ قارجى-قاراجاتقا قاتىستى قۇجاتتار مۇمكىن ورىس تىلىندە تولتىرىلاتىن شىعار؟ مەكەمەنىڭ باس ەسەپشىسى گۇلناز اۋباكىروۆا بانككە قاتىستى بارلىق قۇجاتتاردىڭ دا ورىس ءتىلىن قوساقتاماي جازىلاتىندىعىن ايتادى.

- بۇرىن مۇندا زاۋرەش باقتايەۆا ەسىمدى باس ەسەپشى جۇمىس ىستەدى. قازىر زەينەت دەمالىسىنا شىقتى. سول كىسى قازىناشىلىق بانكتىڭ جەزقازعانداعى بولىمشەسى العاشىندا ءبىرىڭعاي قازاق تىلىندە جازىلعان قۇجاتتاردى كورىپ، بەينەلەپ ايتقاندا، شورشىپ تۇسكەنىن قىزىقتى ەتىپ، اڭگىمەلەپ ايتاتىن ەدى. بانك «ورىسشاسىن جازىپ اكەلىڭدەر» دەگەن تالاپ قويىپتى. ءبىراق جاقاڭ كونبەگەن. «ءبىزدىڭ ەلدە مەملەكەتتىك ءتىل بار ما، بار. ەندەشە، باسقا قانداي ءتىلدى تالاپ ەتەسىڭدەر؟» دەپ وتىرىپ العان. ءسويتىپ، اقىرى بانك بولىمشەسىندەگىلەردى ءوز دەگەنىنە كوندىرگەن. مىنە، سودان بەرى بانكپەن ەشقانداي ماسەلە تۋىنداعان ەمەس، - دەگەن باس ەسەپشى ادەتتە «پلاتەجنايا پورۋچەنيە» دەپ تۇراتىن قۇجاتتىڭ «تولەۋگە بەرىلەتىن شوت» دەپ قازاقشالانعان نۇسقاسىن كورسەتىپ، ايتقان ءسوزىن ايعاقتاي ءتۇستى.

- ءتىل توڭىرەگىندە اڭگىمە، ءسوز كوپ. ناقتى ءىس از. «اتا زاڭداعى 7-باپتىڭ ورىس تىلىنە قاتىستى تۇسىن الىپ تاستاۋ كەرەك» دەگەن تالاپ قويىپ، قول جيناپ جۇرگەنىمىز دە بەلگىلى. مەنىڭشە، مۇنىڭ تۇككە كەرەگى جوق. سول باپتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە قانداي كەدەرگىسى بار؟ تۇسىنبەيمىن. كەيدە دۇكەندەردە، مەيرامحانالاردا «نەگە قازاقشا سويلەمەيسىڭدەر؟» دەپ ايقايلاپ جاتاتىن اعايىندار بار. ولاردىڭ جانايقايىن تۇسىنۋگە بولادى. ءبىراق، وعان دۇكەنشىلەردىڭ، داياشىلاردىڭ نە كىناسى بار؟ ولاردىڭ ءبارى - جەكە كاسىپكەرلەر. بىزدەگى كاسىپكەرلىك جانە تىلگە قاتىستى بولىمدەر ولاردان حالىققا تىم قۇرىعاندا قوس تىلدە قىزمەت كورسەتۋ كەرەك ەكەندىگىن ۇعىندىرىپ، تالاپ ەتۋ كەرەك. سولاي ىستەۋگە اتالعان بولىمدەر جالتاقتىق تانىتادى. سونىڭ كەسىرىنەن ءتىل توڭىرەگىندە ايقاي- شۋ كوبەيەدى، - دەپ وي بولىسكەن جاقىپ بالىقباي ۇلىنىڭ بۇل پىكىرىنىڭ دە نەگىزى جوق ەمەس سەكىلدى.

ءتىلدى دامىتۋ، قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ - نامىستىڭ ءىسى. «شىن جىلاسا سوقىر كوزدەن دە جاس شىعادى». ناعىز جاناشىرلىق بولعان جەردە قازاق ءتىلى توردە تۇرادى. بۇعان ارينە، ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ ۇل- قىزدارى مۇددەلىلىك تانىتپاسا بولا ما؟ بولمايدى. وكىنىشكە قاراي، كەيدە ءوزىمىز ءوز ءتىلىمىزدى بەلدەن باسىپ، اتتاپ، تاپتاپ وتۋگە دايىن تۇرامىز. مۇنىڭ ءبارى بۇرىننان ايتىلىپ جۇرگەن جايتتار بولعانىمەن جاقىپ ايمىرزانىڭ مىنا ءبىر اڭگىمەسىنەن كەيىن پىكىرىمىز نىعىرلانا تۇسكەن ەدى.

- جۇمىس بارىسىندا ءبىر ارىپتەسىمە حات جولدادىم. ارينە، قازاق تىلىندە. ال ودان جاۋاپ ورىس تىلىندە كەلدى. ايەل ادام ەدى. كۇيەۋى ۇلكەن لاۋازىم يەلەنەتىن. سوعان قاراماستان، پروكۋراتۋراعا «قازاقشاعا ورىسشا جاۋاپ قايتارعانى ءۇشىن» زاڭ شەبەرىندە جازا قولدانۋدى ءوتىنىپ حات جولدادىم. سولاي بولدى دا. وسىدان سوڭ الگى كىسىنىڭ كۇيەۋى لاۋازىمىن پايدالانىپ ماعان ءبىرتالاي شۇيلىكتى. كوردىڭىز بە، ءبىزدىڭ كەيبىر ازاماتتار قانداي؟ ءتىل ءۇشىن نامىستانبايدى، جەكە باسىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن جانىن سالادى، - دەگەن ونىڭ سوزىنەن ءومىردىڭ كۇندەلىكتى شىندىعى ايقىن كورىنگەندەي.

شاعىن عانا مەكەمەدە مەملەكەتتىك ءتىلىمىز ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر ەكەن. وزگەلەرىمىز وسىدان ۇلگى الار ما ەكەنبىز؟

ابدوللا داستانوۆ، جۋرناليست

جەزقازعان

Egemen Qazaqstan