بالزاكتىڭ جوسپارلى ماحابباتى

استانا. قازاقپارات - ول ايەلدەردىڭ ىقىلاسىن اڭسادى - ولار بەتىن قايتاردى. ول ءۇي سالدى - ول ءۇيى قارىزىن وتەۋگە كەتتى. ول گازەت شىعاردى - گازەتى شىعىن اكەلدى.

ول تاۋەكەلگە باس تىگە، كاسىپپەن اينالىسۋعا تالپىندى - ماڭدايى تاسقا ءتيدى. ول ءوز ەلىنىڭ پارلامەنتىنەن ورىن الۋعا ۇمتىلدى - ونى سايلامادى. ول اكادەمياعا قابىلدانۋعا تالاپتاندى - جولىنا توسقاۋىل قويىلدى. ءبارى دە اۋرەشىلىك بوپ شىقتى نەمەسە اۋرەشىلىك بوپ كورىندى.

- ستەفان سۆەيگ

بالزاك حاقىندا وسىلاي دەيدى اۆستراليالىق جازۋشى ستەفان سۆەيگ. ماڭدايىن كۇنگە كۇيدىرىپ، تابانىن تاسقا ءتىلدىرىپ ءجۇرىپ تەڭدەسىز ادەبي شىعارمالار جازىپ قالدىرعان فرانسۋزدىڭ اتاقتى جازۋشىسى بالزاكتىڭ ءومىرى راسىندا وسىلاي وتكەن. ونىڭ مەحناتقا تولى ءومىرى، سول تۇستاعى فرانسۋز قوعامىنان كورگەن تەپكىسى مەن تەپەرىشى، جەڭىلۋدى بىلمەيتىن، سىناققا سىنبايتىن كۇرەسكەر رۋحى ادامزات ادەبيەتىنە ومىرشەڭ شىعارمالاردى دۇنيەگە اكەلۋىنە سەبەپ بولدى. الەمدىك داڭققا بولەنگەن بالزاك تۇلعاسىنىڭ ارتىندا مىنە، وسىنداي قىم- قيعاش كارتينا جاتىر.

ەلۋ ءبىر جاسىندا دۇنيەدەن وزعان ونورە بالزاك بەيىتىنىڭ باسىندا ءسوز سويلەگەن فرانسۋزدىڭ ايگىلى قالامگەرى ۆيكتور گيۋگو:

«مىنا قابىردە جاتقان ادام - بۇكىل قوعام قايعىرا قوشتاسقان ساناۋلى جانداردىڭ ءبىرى. دارىندى جاننىڭ ءولىمى - جالپىعا ورتاق قايعى، دانىشپان جاننىڭ ءولىمى - بارشا حالىقتىڭ قايعىسى» - دەپ، كوڭىلى قامىققانداعى نۇرلى ءسوزىن ايتىپ، سىرلى دۇعاسىن باعىشتاپ، اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالىپتى.

قۋ تىرلىكتەن رۋحىن بيىك قويعان شىن دارىن ءۇشىن ەلۋ ءبىر جىل از عۇمىر ەمەس. جوقشىلىق پەن قارىز- قاۋعادان كوز اشپاعان قالامگەر كۇنىنە ون ءتورت، ون بەس ساعات تەك جازۋمەن شۇعىلدانعان. اس- سۋسىننان كوفەنى كوبىرەك تۇتىنعان دەسەدى. (زەرتتەۋشىلەر ونورو دە بالزاكتىڭ اجالى كوفەدەن بولعانىن ايتادى). وسىنشالىق مىگىرسىز ىزدەنىس پەن ماشاقاتتى ەڭبەگىنىڭ ەسەسىنە ايگىلى «ادامزات كومەدياسىن» دۇنيەگە كەلگەن. بۇل ەڭبەگىنىڭ ىشىنە تۇتاستاي سەكسەن ءتورت رومانى مەن اڭگىمە-پوۆەستەرى، نوۆەللالارى ەنگىزىلگەن.

بالزاكتىڭ جانى ايەل ماحابباتىنا شولىركەيدى. ايەل ماحابباتىن اڭسايدى. ويتكەنى بالا كۇنىندە اناسىنىڭ جان مەيىرىن سەزىنبەي وسەدى. الەم ادەبيەتىنە ءوزىنىڭ جاڭا تاقىرىبىمەن تۇرەن سالىپ، ونىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتكەن، رەاليستىك پروزانىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتىپ بەرگەن، ادىلەتسىزدىك پەن ىنساپسىز قوعامدى ءدال سۋرەتتەي بىلگەن بالزاك ءوز شىعارمالارىندا ايەل وبرازىن باسقاشا كەسكىندەيدى. ايەلدەردى ءمولدىر ىڭكارلىگىمەن كەيىپتەيدى. ايەل ورنىن ءبىر ءباس جوعارى قويادى. ونىڭ العاشقى عاشىعى لورە دە بەرني حانىم، رۋحاني سىرلاسى زيۋلما كاررو، پرۋسسيا كانتسلەرى مەتتەرنيحتىڭ زايىبى گەرتسوگينيا د'ابرانتەس، كوپكە دەيىن قارجىلىق قولداۋ كورسەتكەن گەرتسوگينيا دە كاستريلەرمەن بولعان ماحاببات حيكايالارى بايانسىز اياقتالعان.

بالزاك ۇناتقان ايەلدەردىڭ ءبىرشاماسى اقسۇيەك اۋلەتىنەن شىققاندار. ول جەتى اتاسىنىڭ ارعى- بەرگى جاعىندا باي- باعلان بولماسا دا، ءوز ەسىم-سويىنا اقسۇيەكتەرگە تيەسىلى «دە» قوسىمشاسىن جالعاپ الادى. نەلىكتەن؟ ءپاريجدىڭ جاقسى كۆارتالىندا ساپالى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن، جازۋدان شارشاعاندا يتاليا ساياجايلارىندا دەمالۋى ءۇشىن، قالانىڭ باي اۋدانىنان ءزاۋلىم ءۇي سالۋى ءۇشىن، باسپاحانا اشۋى ءۇشىن، جالپى قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن ءوز اينالاسىنداعى تۋىس- تۋعان، دوس- جاراندارىنان كوپ كولەمدە نەسيە العان. ال جوباسىن اياقتاپ، ساتىلىمعا شىعارعان، تىپتەن تاپسىرىسپەن جازىپ شىققان روماندارىنان تۇسكەن قاراجات جۇمىرىنا جۇق بولماي، قارىزعا بەلشەسىن باتا تۇسكەن. وسىنشاما قارىزدان قۇتقارىپ، شىعارماشىلىق ەركىندىكتى سىي ەتەر، ءوزى سۇلۋ، تەكتى اۋلەتتەن شىققان ايەلدەرگە قۇمارتۋىنىڭ قۇپياسى وسىندا شىعار.

وتىز جاسىنا دەيىن تاپسىرىسپەن رومان قۇراستىرىپ، تاجىريبە جيناعان بالزاك ەسىمىن الەمگە ايگىلەگەن تىرناقالدى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى - «نەكە فيزيالوگياسى» ەدى. اتالمىش ەڭبەگىن وقىعان ايەلدەر قاۋىمى جازۋشىنىڭ وي قۋاتىنا قايران قالىپ، ءبىرى نازىرقاپ، ءبىرى ونى قولداپ، تولاسسىز عاشىقتىق حاتتارىن جولداعان. ناپالەون بوناپارتتىڭ «قىلىشپەن باستاعان جورىعىن، قالامنىڭ كۇشىمەن جالعاستىرۋعا ءھام الەمنىڭ رۋحاني ءامىرشىسى اتانۋعا» سەرت ەتكەن قالامگەردىڭ العاشقى جورىعى مىنە، وسىنداي جارقىن جەڭىسپەن باستالىپتى.

ونورو دە بالزاك پەن ەۆەلينا رجيەۆۋسسكايانىڭ ماحاببات حيكاسى

بىردە «نەكە فيزيالوگياسى» شىعارماسىن وقىپ، ونىڭ ءدۇبىرلى داڭقىن الىستان ەستىگەن بەيمالىم ايەل بالزاكقا حات جازادى. بۇل - رەسەيلىك، ۇلتى پولياك، گراف گانسكيدىڭ زايىبى گرافينيا ەۆەلينا رجيەۆۋسسكايا ەكەن. العاشىندا بەيمالىم ايەل ءوز حاتتارىندا «دە ب» مىرزانىڭ شىعارماسىن وقىپ، اۆتوردىڭ جەكە باسىنا قىزىعۋشىلىعى ويانعانىن ايتادى. اتاعى التى قۇرلىققا بەلگىلى بالزاكتىڭ ءوزى بۇل حاتقا جاۋاپ بەرەدى. سىر الىسىپ، سۇحباتتاسۋدىڭ اياعى قاۋىپ-قاتەرگە تولى ويىنعا اينالادى. مۇنىڭ كەسىرىنەن اسا تەكتى گراف گانسكيدىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلۋى مۇمكىن ەدى.

بەيتانىس ايەلدىڭ جالعان مەكەن-جايىنا قوس حاتتى قاتار جونەلتكەن بالزاك: «ءسىز مەنىڭ ەڭ ءتاتتى قيالدارىما قانات ءبىتىردىڭىز. ەگەر ءسىز ءوز حاتىڭىزدىڭ ماعان قالاي اسەر ەتكەنىن كورە الساڭىز، وندا بالا مەن انا اراسىندا عانا بولاتىنداي العاۋسىز العىستى، اق- ادال سەنىمدى، كىرشىكسىز كوڭىلدى، بوز بالانىڭ ايەلگە دەگەن قىلاۋسىز قۇرمەتى مەن ءومىر بويعى ادال دوستىقتى اڭساعان اياۋلى ءۇمىتىن بىردەن بايقار ەدىڭىز»، - دەپ شىن ىقىلاسىن تانىتادى.

ادام جانىن زەرتتەۋدىڭ بىلگىرى اقىرى دىتتەگەن ماقساتىنا جەتىپ، نەبىر سيقىرلى كەيىپتەۋلەرىمەن گانسكايا حانىمدى كەزدەسۋگە كوندىرەدى. كەزدەسۋ وتەتىن ورىن - شۆەيتسارياداعى نيەۆشاتەل ايالداماسى. ءسويتىپ، 1833 -جىلدىڭ باسىندا رەسەيلىك پومەشيك گانسكيدىڭ اۋلەتى ءوز كولىكتەرىمەن جەنيەۆانى باعىتقا الىپ، ساياحاتقا شىعادى. عۇمىر بويى ءسۇيىپ وتۋگە انت ەتكەن ايەلىنىڭ نە ەسىمىن، نە ءتۇرىن بىلمەيتىن بالزاك، گانسكايا حانىمنان نۇسقاۋلىق حات الىپ وتىرادى. ءبىر اتتەگەن- ايى ءبىر رومانعا جۇك بولعان جازۋشى ءومىرىنىڭ وسى بولىگى تىم بۇلدىر. تەك كەيىن قولدان قيىستىرىلعان اڭىزدار مەن بولجامدار عانا ساقتالعان.

كوپتەن كۇتكەن كەزدەسۋلەرى كەلىسىلگەن ۋاقىتتا ءوتىپ، ءوز قيالىمەن قۇراستىرعان وبرازىنان دا اسقان سۇلۋ ايەل بەينەسىن كورگەن بالزاك تاڭ-تاماشا بولعان.

«تۇندەي قارا شاشى دا، ۇلبىرەگەن قاراتورى ءجۇزى دە عاجاپ. ساۋساقتارى سۇيرىكتەي. ال ەگەر جانارى جارقىراي، قادالا قاراسا، جىلىمداي تارتا جونەلەدى». گانسكايا حانىم ءوز كۇيەۋىنە بالزاكتى رۋحاني دوسى، پىكىرلەسى رەتىندە تانىستىرادى. گانسكي مىرزا دا بالزاكتى قۇشاق جايا قارسى العان. كول جاعاسىنداعى ءھام تال ساياسىنداعى قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا كەزدەسۋلەردە بويى تاپال، كيىمى ولپى-سولپى، قارادۇرسىندەۋ بالزاك ءوزىن «گانسكايا حانىم ۇناتپاي قالار ما ەكەن» دەپ قاتتى قوبالجىعان. قۇداي وڭداپ، سۇيىكتى ايەلىنىڭ كوڭىلىن قىزىل ءتىلدىڭ تيەگىن اعىتا سويلەر شەشەندىگىمەن، مارجانداي لاعىل سوزدەرىمەن تاپقان.

بۇل باقىتتارى دا كوپكە ۇزاماي بالزاك پاريجگە قايتىپ ورالىپتى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ عانا گانسكيلەر اۋلەتى بالزاكتى جەنەۆاعا ارنايى شاقىرتادى. ول جەنەۆادا قىرىق ءتورت كۇن ايالدايدى. بۇل قالادا ول تۇنگى ون ەكىدەن تاڭعى ون ەكىگە دەيىن جۇمىس ىستەپ، گەرسوگينيا دە كاستريمەن ءساتسىز ماحابباتى باياندالاتىن «گەرسوگينيا دە لانجەنى» رومانىن اياقتايدى. جازۋشىنىڭ سەزىمىن ويىنعا اينالدىرىپ، ءۇمىتىن اياق استى ەتىپ، اقىرعى ساتتە كەلىسىم ءسوزىن بەرمەگەن بۇرىنعى عاشىعىنان وسىلاي ءوش العان-دى. ەگەر، گەرسوگينيا دە كاستري ءتارىزدى گانسكايا دا بالزاكتىڭ ىنتىزار كوڭىلىنە لايىقتى جاۋاپ بەرمەسە، ول ءوزىنىڭ قالاي كەك الاتىنىن ىمداعانداي، بۇل شىعارماسىن ءار كەش سايىن سۇيىكتى حانىمىنا وقىپ بەرىپ جۇرگەن.

1835 -جىلى گانسكيلەر اۋلەتى ۇزاققا سوزىلعان ساياحاتىنان سوڭ رەسەيگە قايتىپ ورالادى. ولار كەيىنگى جەتى جىل بويى ءبىر-بىرىمەن جۇزدەسپەسە دە، بالزاكتىڭ حات جازۋى تولاستاماعان. ال سەزىمى سۋىعان گانسكايا حانىمنىڭ جاۋاپ بەرۋى سيرەي باستاعان. تىپتەن، بۇل حيكاياعا نۇكتە قويىلۋى عاجاپ ەمەس ەدى. تەك...

بالزاك تانۋشىلاردىڭ بولجامى بويىنشا، 1842 -جىلدىڭ 5-قاڭتار كۇنى جازۋشىنىڭ مەكەن-جايىنا قارا ءمور باسىلعان حات كەلىپ تۇسەدى. حاتتا گراف ۆەتسلاۆ گانسكيدىڭ قايتىس بولعانى باياندالعان. كەۋدەسىن قۋانىش كەرنەگەن بالزاك ون سەگىز اي بويى پەتەربۋرگتەن حات كۇتەدى. اياعىندا امالسىز سانك-پەتەربۋرگكە اياقتاي ءوزى بارۋىنا تۋرا كەلگەن. گرافينيا گانسكايا بالزاكقا تۇرمىسقا شىعۋعا نيەتتى بولسا دا، ءوز قالاۋىن ورىنداي الماعان. ويتكەنى، رەسەي يمپەرياسىنىڭ زاڭى بويىنشا، شەتەل ازاماتىمەن نەكەلەسۋگە جانە اۋلەتتىڭ دۇنيە مۇلكىن ەلدەن تىس جەرگە اكەتۋ ءۇشىن تىكەلەي پاتشا-اعزامنىڭ رۇقساتى كەرەك بولعان-دى. سول ۋاقىت ارالىعىندا بالزاكتى رەسەي استاناسىنىڭ ايگىلى اقسۇيەكتەرى ءوز ۇيىنە، ءتىپتى رەسەي يمپەراتورى ءبىرىنشى نيكولايدىڭ ءوزى كراسنوە اۋدانىنداعى اسكەري شەرۋدىڭ سىيلى قوناعى رەتىندە شاقىرتقان ەكەن. سالىستىرمالى تۇردە، جاعدايى تومەن كىسىگە تۇرمىسقا شىعۋى ءوزىنىڭ عانا ەمەس، قىزى اننانىڭ دا باعىن بايلاپ، ابىرويىن تۇسىرەتىنىن ويلاعان گانسكايا حانىم بالزاكتىڭ تاعى 4-5 جىلداي كۇتە تۇرۋىن سۇرايدى.

ايىقپاس دەرتكە شالدىققان بالزاك

ۆەرحوۆنياعا بارعان قايىرسىز ساپارى كەزىندە بالزاك رەسەي جەرىنىڭ سارى ايازىنا شىداي الماي، سىرقاتتانىپ قالادى. سالقىن ءتيىپ، وكپە دەمىكپەسىنە شالدىعادى. بۇل ازداي، جازۋشى جۇرەگىندە گيپەرتروفيا دەرتى اسقىنىپ، ءحالى اۋىرلاي تۇسكەن. قاتتى ارىپ، جۇدەيدى. دارىگەرلەر قانشا ەمدەگەنىمەن، دەنساۋلىعى كۇن ساناپ تومەندەي بەرگەن. العاشىندا كوزىنىڭ كورۋى السىرەيدى، كەيىن بەزگەك قىسادى، سوڭىندا وكپەسىنىڭ قابىنۋى باستالادى.

جازىلماس دەرتكە شالدىققان جازۋشىعا تۇرمىسقا شىققان كۇننىڭ وزىندە جۇبايلىق ومىرلەرىنىڭ قىسقا بولارىن بىلگەن گانسكايا حانىم ونىڭ ۇزدىگىپ سۇراعان بار ارمان-اڭسارىن ورىنداۋعا بەل بۋعان. الىپ بالزاكتىڭ كوز الدىندا شوگىپ «بايعۇس بالزاكقا» اينالعانىن كورگەن حانىمنىڭ اياۋشىلىق سەزىمى ويانعان. 1850 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا كوپ كۇتكەن نەكەلەسۋ كۇندەرى دە بەلگىلەنىپ، ءراسىمدى ۋكراين جەرىنىڭ بەرديچيەۆ شاھارىنداعى وتكىزۋگە ۇيعارىم جاسالادى. ال كوكتەمنىڭ جايماشۋاق كۇندەرىنىڭ بىرىندە ەلۋ جاستاعى «جاس جۇبايلار» فرانسياعا قايتىپ ورالادى. بالزاك ءوزىنىڭ ءومىر بويى ارمانداعان ايەلىن، «جۇرەگىنىڭ پەرىشتەسىن» پاريجگە الىپ كەلەدى. ايتسە دە...

پاريجدەگى جاڭا، ءزاۋلىم ۇيلەرىنىڭ باسپالداعىن اتتاعان جۇبايلىق ءومىرىنىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ، بالزاكتىڭ كوزى ناشارلاپ، ءار ءتۇن سايىن كوكجوتەلدەن جانى قينالىپ، اۋرۋى اسقىنا تۇسكەن. ونىڭ ەكى كوزى كورۋدەن، اياق-قولى جۇمىس ىستەۋدەن قالىپ، ءجيى-ءجيى ەسىن جوعالتا باستاعان. 1850 -جىلدىڭ 19-تامىز كۇنى زامانىنىڭ زاڭعار جازۋشىسى دۇنيە سالادى. «قولى جۇرمەگەن قۇمار ويىنشىنىڭ سوڭعى ۇمىتىمەن» ءومىر سۇرگەن بالزاكتاي ۇلى سۋرەتكەر «ارمانىما ەندى قولىم جەتتى مە» دەي بەرگەندە اجال اۋزىنداعى تورعايداي شىرىل قاعىپ كەتە بارىپتى...

يسلام قابۋل ۇلى

adebiportal.kz