ماڭعىستاۋدىڭ كيىز ءۇيى جاپونياداعى ەتنولوگيا مۋزەيىنىڭ تورىندە تۇر - تامارا جۇماليەۆا

اقتاۋ. قازاقپارات - ءبىزدىڭ ءداستۇرىمىز، قولونەرىمىز، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز - قاراشاڭىراعىمىز - كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە تۇر، دەيدى قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن يۋنەسكو- نىڭ مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزۋگە ۇلەس قوسقان مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى تامارا جۇماليەۆا. تامارا قالمىرزا قىزىمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- تامارا قالمىرزا قىزى، كيىز ءۇيدى الەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزۋ جۇمىستارى قالاي ءجۇردى؟

- 2012 -جىلى ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنەن ماڭعىستاۋ وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۇراجايىنا «كيىز ءۇيدى دايىنداۋدىڭ ءداستۇرلى بىلىمدەرى مەن داعدىلارىن» يۋنەسكو- نىڭ «ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالارىنىڭ كورنەكتى تىزىمىنە» دايىنداپ، ۇسىنۋعا تاپسىرما بەرىلدى. كوپ ۇلتتى نوميناتسياسى بويىنشا «قىرعىزدىڭ بوز ءۇيى» مەن «قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن» بىرگە ۇسىندىق. ەكى ەلدىڭ مادەنيەت مينيسترلىكتەرى بىرلەسكەن كوميسسيا قۇردى. مەنى سول كوميسسياعا مۇشە رەتىندە قابىلدادى. كوپ جۇمىس اتقاردىق. كوميسسيا تالقىلاۋىنا ءۇش تىلدە قۇجاتتالعان 10 فوتو، بەينەفيلم تاپسىردىق. سۇراق- جاۋاپ تۇرىندەگى حاتتاماعا جاۋاپ جازدىق. سونىمەن جىبەرگەن دالەلدى- دايەكتى قۇجاتتارىمىز 2014 -جىلى قاراشادا ماقۇلدانىپ، كيىز ءۇيىمىز مۇرالار تىزىمىنە ەنىپ، قۋانىشتان توبەمىز كوككە جەتكەن. بۇل قازاقستان تاراپىنان تىركەلگەن العاشقى نوميناتسيا ەدى.

- قازاقتىڭ كيىز ءۇيى يۋنەسكو- نىڭ ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق ەمەس يگىلىكتەرى تىزىمىنە ەنگىزىلىپ، قورعاۋعا الىندى. ماتەريالدىق ەمەس مۇرا دەگەن نە؟

- ماتەريالدىق ەمەس مۇرا دەگەنىمىز ۇلتتىق اۋەن مەن ساز، ءان مەن جىر، شەبەرلىك پەن داعدى، ۇلتتىق تاعام، بي ت. ب. ءار ۇلتتىڭ ەرەكشە قابىلەتىنەن تۋعان مادەني مۇرالارى. ول - انانىڭ الديىنەن باستالعان اۋەن. ول - ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتىڭ ءۇنى. مىسالى، تۇرىكمەننىڭ دۋتارىنان، قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنان تۋعان اۋەندەر. سونى ادامزات قۇندىلىعى رەتىندە ساقتاپ قالۋ كەرەك. بىرەۋ جىبەك ماتاعا ورنەكتەپ كەستە تىگەدى. سول كەستەنىڭ تىگىلۋ ءادىسى. ءبىر مەملەكەتتىڭ باسقا ەشبىر ۇلتتا جوق ويىنى بولسا، سول ويىننىڭ ءجۇرىسىن، ەرەجەسىن الايىق. سونى ءتىرىلتىپ، قۇجاتتاپ، قورعا قوسۋ كەرەك. مىنە، ماتەريالدىق ەمەس مۇرا دەگەنىمىز - وسى.

- كيىز ۇيگە دەگەن كوزقاراسىڭىزدىڭ ەرەكشە ەكەنى بايقالادى. ءوزىڭىز وسى ۇلتتىق دۇنيەمەن قاي كەزدەن تانىسسىز؟

- ءبىزدىڭ ءداستۇرمىز، قولونەرىمىز، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز - قاراشاڭىراعىمىز - كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە تۇر. مەن اعاش ءۇيدى 4-سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە العاش رەت كوردىم. اكەم ءۇي كوتەرگەندە تاڭقالعانىم بار. اۋىل بالالارىمىز عوي، شەشەلەرىمىز ساباقتان دەمالىسقا كەلگەندە ورمەككە قاداپ قويىپ، باۋ- باسقۇر توقىتاتىن. تالاي ورمەك توقىدىق. سالت- سانامىزدى قالىپتاستىرعان، قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىن پاش ەتەتىن وسى ۇلتتىق جادىگەرىمىزدى الەمگە تانىتۋ بالا كۇننەن ماقساتىم بولدى دەسەم، ارتىق ايتقاندىعىم ەمەس. كەيىن 1995-2021 -جىلدار ارالىعىندا 25 جىل بويى ماڭعىستاۋ وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت اتقاردىم. ەلىمىزدىڭ وسىنداي باي مۇراسىن ساقتاۋ جولىندا ۇزدىكسىز، ايانباي ەڭبەك ەتۋگە تىرىستىم.

- ال ماڭعىستاۋدىڭ دا كيىز ۇيلەرىنىڭ ەرەكشە ءساندى ەكەنىن، ءوزىنىڭ اۋەلگى ءتۇر- تۇرپاعىن ساقتاپ قالعانىن بىلەمىز. وڭىردە ايتۋلى شەبەرلەر دە بار. جالپى ماڭعىستاۋلىقتاردىڭ كيىز ۇيلەرى قانداي مۇراجايلاردا تۇر؟

- بۇگىن دە وڭىردە مىڭعا جۋىق كيىز ءۇي بار. جەرگىلىكتى شەبەرلەردىڭ قولىنان شىققان كيىز ۇيلەر جابدىقتالۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. ال 1970 -جىلدارى ماڭعىستاۋدان الىنعان كيىز ءۇي قازىر جاپون ەلىنىڭ وساكا قالاسىنداعى ەتنولوگيا مۋزەيىنىڭ تورىندە تۇر. استاناداعى ۇلتتىق مۋزەي تورىنە تىگىلگەن كيىز ءۇي دە - ماڭعىستاۋدىڭ ءۇيى.

- كيىز ءۇيدى ساقتاپ قالىپ، بولاشاققا جەتكىزۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- كيىز ءۇيىمىز جوعالمايدى، ويتكەنى الەمدىك دەڭگەيدە قورعاۋعا الىندى. ال ءبىزدىڭ ەلدىڭ دە بۇل تاراپتا جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى. قازاق ەلى وسىناۋ ۇلتتىق دۇنيەسىن ساقتاۋعا، ۇلىقتاۋعا مىندەتتى. قازىر وبلىستىق مۋزەيدە كيىز ءۇي تىگۋدەن وقۋشىلار اراسىندا سايىس ءوتىپ تۇرادى. ءبىراق بۇل ازدىق ەتەدى. حالىقتى اتا- بابامىزدىڭ مۇراسىن ناسيحاتتاۋعا باۋليتىن ۇلكەن ورتالىق اشۋىمىز كەرەك. مىقتى جاستار شىعىپ كيىز ءۇيدى زەرتتەسە قانداي تاماشا بولار ەدى. ءداستۇرىمىزدىڭ، قولونەرىمىزدىڭ جارقىن كورىنىسى بولعان كيىز ءۇيىمىزدى ۇلىقتاۋ ءىسى ءبىر كۇن دە توقتاماۋ كەرەك.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور

ينديرا ساتەنباي