گيمالاي اسقان قازاقتىڭ ۇرپاعى تۇركيادا پارلامەنت سايلاۋىنا تۇسپەكشى
سونداي وپالى پەرزەنتتىڭ ءبىرى - رەشيدە يۋكسەل نىسپىلى قانداسىمىز. ول 14- مامىرعا جوسپارلانعان تۇركياداعى پارلامەنت سايلاۋىنا قاتىسۋعا بەل بايلاپتى.
قازاقپارات ءتىلشىسى ىستانبۇلدى تۇراق ەتكەن قانداسىمىزبەن از- كەم اڭگىمە وربىتكەن ەدى. سونى ىقشامداپ ۇسىنىپ وتىرمىز.
- رەشيدە حانىم، تۇركياعا التايدان اۋعان كوشپەن كەلگەن قازاقتاردىڭ ۇرپاعى ەكەنىڭىزدى ەستىپ جاتىرمىز. اكە- شەشەڭىز، وسكەن ورتاڭىز تۋرالى ايتا وتىرساڭىز. ءسىز دە بالالىق شاعىڭىزدى ايگىلى التاي اۋىلىندا وتكىزدىڭىز بە؟
- مەن ىستانبۇل قالاسىنىڭ زەيتىنبۇرنى اۋدانىندا تۋىپ ءوستىم. العاشقى مەكتەپتى زەيتىنبۇرنىدا وقىدىم. جەتى بالانىڭ ورتانشىسى بولدىم. اكەم جەڭىس قاجى جەتى بالانىڭ ءبارىن وقىتتى. ەكى بالاسى ينجەنەر، ءبىر بالاسى اسكەري قىزمەتكەر، ءبىر بالاسى دارىگەر، ءبىر بالاسى فارماتسيەۆت، تاعى ءبىر بالاسى مۇعالىم. مەن ىستانبۇل ۋنيۆەرسيتەتىندەگى دجەرراحپاشا مەديتسينالىق فاكۋلتەتىن ءبىتىردىم. جيىرما جەتى (27) جىل دەنساۋلىق مينيسترلىگىندە قىزمەت اتقاردىم.
- ۇلكەندەردەن كوش تۋرالى كوپ ەستىگەن شىعارسىز. سول ەستەلىكتەردىڭ ىشىندە ءسىزدىڭ تانىم- تۇسىنىگىڭىزگە ەرەكشە اسەر ەتكەن قانداي وقيعالار بولدى ؟
- ناعاشى اتام ومار ۇكىرداي، اتام يسلام قاجى دەگەن ادامدار ەدى. ءبىزدىڭ اۋىلدى قايناش- توكەشتىڭ اۋىلى دەپ بىلەدى. التايدان تۇركياعا 1952 -جىلى ۇلكەن كوشپەن بىرگە كەلگەن ەكەن. بىلتىر التايدان انادولىعا كەلگەنىمىزگە 70 جىل بولدى دەپ تويلادىق. قاليبەك حاكىم باستاپ، التايدان ءۇندىستان، كاشمير جولىمەن كەلىپپىز. ءبىزدى قابىلداعان تۇرىك وكىمەتىنىڭ باسىندا مەندەرەس بولعان كەز دەپ وتىراتىن.
اكەمدى ءبىر ۇيدەگى بەس اعايىندىنىڭ ءبىرى دەپ بىلەتىنبىز. سويتسەك، التى اعايىندى ەكەن. ونى كەيىن بىلدىك. زەكي دەگەن ەڭ ۇلكەن اعالارى ەل اۋعان كەزدە بالا- شاعاسىمەن باسقا قالادا تۇرىپ جاتادى دا، كوشتەن حابارى بولماي قالادى. ونى اكەمىزدىڭ بىزگە نەگە ايتپاعانىن بىلمەيمىن. 1980 -جىلى يزمير قالاسىنداعى حالىقارالىق كورمەگە اتاجۇرتتان قازاق سپورتشىلارى مەن ونەرپازدارى كەلەتىنىن ەستىپ، ىستانبۇلدان بىرنەشە ادام بارادى. قازاقستاننان بارعان ادامدار ىستانبۇلدان كەلگەن قازاقتارعا اعامىزدىڭ حاتىن تابىستاپ، قايناش- توكەشتىڭ اۋىلىنا اپارىپ بەرىڭدەر دەپ اماناتتايدى. حات اكەمنىڭ ءىنىسىنىڭ قولىنا تيەدى. 1982 -جىلى الگى اعامىزدى جول قاراجاتىن جىبەرىپ، تۇركياعا العىزدىق. قالعان باۋىرلارىنىڭ ورتاسىندا، تۇركيادا قالعىسى كەلگەن. ءبىراق جالعىز ۇلى، كەلىنى مەن قۇدالارى ەلدە بولعان سوڭ بالاسىنان اجىراپ كەتۋدىڭ رەتى بولمادى. اقىرى سول بالاسىنىڭ قولىندا قايتىس بولدى.
ناعىش اتام ومار ۇكىرتاي انكارادا، اتام يسلام قاجى قايسەرىدە جەرلەندى. اكەم مەن ءبىر ءىنىسى، ءۇش اعاسى ىستانبۇلدا كوز جۇمدى. سولاردان قالعان ۇرپاق ءبىز بولىپ وتىرمىز.
- مەديتسينادان ساياساتقا قالاي بەت بۇرعان ەدىڭىز ؟
- 2014 -جىلى زەينەتكە شىقتىم. سول جىلى «اك پارتياعا» (ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى دەگەن ماعىنادا - رەد. ) مۇشە بولدىم. ىستانبۇلداعى ايەلدەر بولىمىندە جۇمىس ىستەدىم. 2015 -جىلى دەپۋتاتتىققا كانديدات بولدىم. پارتيا قاتارىندا ءجۇرىپ پرەزيدەنت ەردوعاننىڭ ءوز ۇشاعىمەن قازاقستانعا بىرگە باردىق (ول كەزدە رەدجەپ تايىپ ەردوعان تۇركيانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى بولاتىن - رەد. ). 2019 -جىلى زەيتىنبۇرنى اۋدانىندا وتكەن سايلاۋدا اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولدىم. 2021 -جىلى «اك پارتيانىڭ» ورتالىق «ايەلدەر قاناتىنا» ىرىكتەلگەن 50 ايەلدىڭ ءبىرى بولىپ كىردىم. 2022 -جىلدىڭ 11-12-قازانىندا پرەزيدەنت رەدجەپ تايىپ ەردوعان قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن بارعاندا دەلەگاتسيا قۇرامىندا مەن دە بولدىم. ساياساتتاعى جولىم وسىلايشا قايتا- قايتا اتا جۇرتىممەن قاۋىشتىرىپ كەلەدى.
- التايدان اۋىپ، تۇركيادان پانا تاپقان قازاقتىڭ كوبىنىڭ ۇرپاعى قازىر ەۋروپا ەلدەرىندە تۇرىپ جاتقانىن بىلەمىز. ءوزىڭىز دە ساياسي جولىڭىز قايتا- قايتا اتاجۇرتپەن قاۋىشتىرىپ جۇرگەنىن ايتتىڭىز. ءسىز تۇركيانىڭ مەديتسيناسىنا 27 جىلىڭىزدى ارناپسىز. بۇل جاقتا اكەڭىزدىڭ اعاسىنان تاراعان ۇرپاق بار دەپ وتىرسىز. قازاقستانعا ورالعىڭىز كەلمەي مە؟
- اتاجۇرتتى جاۋ باسىپ، بارلىق پەن جوقتىقتىڭ اراسىندا قالعانىمىزدا ءبىزدى باۋىرىنا باسقان تۇركياعا قارىزىمىز بار. سول قارىزدى ءبارىمىز بولماساق تا، جەكەلەپ وتەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. تۇركيانىڭ قۋاتى قازىرگىدەن دە ارتىپ، قاناتىن قازىرگىدەن دە كەڭگە جايۋىن تىلەپ جۇرگەن ازاماتتىڭ ءبىرىمىن. وسى جولى پارلامەنت سايلاۋىنا تۇسپەك بولعانداعى تۇپكى ماقساتىم دا تۇركيانى، وتانىمدى دامۋدىڭ جاڭا داڭعىلىنا باعىتتاۋعا اتسالىسۋ ەدى. «اك پارتياعا» بۇل سايلاۋدا دەپۋتات بولام دەپ 1800 ۇمىتكەر تىركەلدى. ءبىرىنشى كەزەڭدە تۇركيانىڭ 85 قالاسىندا «بۇل كىسىلەردى تانيسىز با، تانىمايسىز با» دەگەن ينتەرنەت ساۋالناما ارقىلى داۋىس تارازىلاندى. ودان سۇرىنبەي ءوتتىم. ەكىنشى كەزەڭدە ءبىر مينيستر مەن بەس دەپۋتاتتىڭ الدىندا سۇحباتتاسۋدان وتتىك. وسى ەكى كەزەڭنەن دە سۇرىنبەي ءوتىپ، رەدجەپ تايىپ ەردوعان باسىندا تۇرعان كوميسسيانىڭ تالقىسىنا ءوتىپ وتىرمىن. ەندى اقساقال بينالي يىلدىرىمنىڭ قاتىسۋىمەن 9-ساۋىردە سايلاۋدىڭ تىزىمىنە ەنەتىندەر انىقتالادى. ودان وتكەندەر 14-مامىردا سايلاۋعا قاتىسادى.
- اقتىق ىرىكتەۋدەن ىركىلمەي وتۋىڭىزگە تىلەكتەسپىز. تام- تۇم اڭگىمەنىڭ وزىندە انا ءتىلىڭىزدى ۇمىتپاعانىڭىزدى، ايتار ويىڭىزدى انىق جەتكىزە الاتىنىڭىزدى كوردىك.
- اكە-شەشەمىز قازاق ەكەندەرىڭدى ۇمىتۋشى بولماڭدار دەپ تاربيە بەرىپ ءوتتى. قازاقتىڭ دانالىققا تولى ماقال- ماتەلىن قۇلاعىمىزعا قۇيىپ وتىراتىن. ەندى قاراپ وتىرسام، سول ارقىلى- اق ۇلتىمىزدىڭ بولمىسىن سانامىزعا ءسىڭىرىپ، بويىمىزعا دارىتقان ەكەن. «ۇيلەنۋ وڭاي، ءۇي بولۋ قيىن»، «التىن دا تاس، تاس تا تاس. جاقسىنى جاقسى تاستاماس» دەپ وتىراتىنى ەستە قالىپتى. انا ءتىلىمدى ۇمىتپاعانىم سولاردىڭ ارقاسى.
- دەپۋتاتتىققا بەل بۋعانداعى ماقساتىڭىز تۇركياعا ەڭبەك سىڭىرە ءتۇسۋ ەكەنىن ايتىپ قالدىڭىز. ول ماقساتىڭىزدىڭ ىشىندە قازاقستانمەن اراداعى بايلانىستى تەرەڭدەتۋ سياقتى جوبالار بار ما؟
- باۋىرلاس ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى بايلانىس قازىر دە جوعارى دەڭگەيدە دەپ بىلەمىن. ونى بىزدە بولعان ءزىلزالا كەزىندە تاعى كوردىك. العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كومەككە ۇمتىلعان قازاق ەلى بولدى. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ بىرلەستىگى حالىقارالىق ۇيىم بولىپ تىركەلگەنىن بىلەسىزدەر. وسى بايلانىستاردىڭ نىعايا تۇسۋىنە تۇركيا ازاماتى، قانى قازاق جان رەتىندە رەتىندە ءوز سەپتىگىمدى تيگىزسەم دەيمىن. كەشە تۇركياعا ءدىنى ءبىر، ءدىلى ءبىر دەپ كوشكەن اتالارىمىز بەن اكەلەرىمىزگە مۇنداي كۇندى كورۋ ارمان عانا ەدى. سولاردىڭ ارمانىن ورىنداپ، ەكى ەلدىڭ اراسىن جالعاي بىلسەم، مەنىڭ دە ارمانىم بولماس.
- سايلاۋ ناۋقانى قىزعانىنا قاراماستان سۇحباتقا ۋاقىت بولگەنىڭىز ءۇشىن راقمەت! اتاجۇرتىڭىزداعى قانداستارىڭىز تىلەۋىڭىزدى تىلەپ وتىر. ساتتىلىك سەرىك بولسىن!
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
