ىرىم-تىيىمداردىڭ پايدا بولۋ تاريحى قانداي؟

استانا. قازاقپارات - قازاق حالقىمەن عاسىرلار بويى جاساسىپ كەلە جاتقان ىرىم-تىيىمدار حالقىمىزدىڭ ومىرىندە، سالت-داسۇرىندە، تۇرمىس-تىرشىلىگىندە كەڭىنەن كورىنىس تاپقانى ءسوزسىز.

ىرىم-تىيىم ارقىلى حالقىمىز بالا تاربيەلەۋ، جات ادەتتەردەن تىيۋ، تۋىنداۋى مۇمكىن قاۋىپ-قاتەرلەردى ەسكەرتۋ جانە ت. ب. ويلاردى جەتكىزە بىلگەن.

بۇگىنگە دەيىن جەتكەن كەيبىر ىرىم-تىيىمدار باعزى زاماندارداعى شاماندىق، تاڭىرلىك نانىم-سەنىمدەردىڭ سيپاتى، بەلگىسى رەتىندە دە كورىنىس بەرەتىنى دە جاسىرىن ەمەس. قوعامنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىنداعى رۋحتارعا تابىنعان توتەميزم، اڭدارعا تابىنعان انەميزم، تاس مۇسىنگە تابىنعان فەتيميزم جانە وتقا تابىنۋشىلىقتان قالعان ىرىمدار دا بار. ماسەلەن، كەلىن تۇسكەندە وتقا ماي قۇيۋ، جاڭا قونىستى نەمەسە بەسىكتى وتپەن الاستاۋ سەكىلدى جورالعىلار سونىڭ ايقىن دايەگى. قانشا دەگەنمەن، ىرىم-تىيىمداردى حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان الىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس.

دانىشپان حالقىمىز ەشتەڭەنى دە ءجايدان-ءجاي شىعارماعان. ونىڭ ءتۇپ توركىنىندە ۇلكەن حالىقتىق دۇنيەتانىم جاتقاندىعى راس. ەرتەدەن كەلە جاتقان سانسىز ىرىمداردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وشپەي جالعاسىپ كەلە جاتقاندىعى سونىڭ دالەلى. ماسەلەن، «تابالدىرىققا تۇرما»، «تابالدىرىقتى وڭ اياقپەن اتتا» دەگەن سوزدەر كۇندەلىكتى تۇرمىستا، توي-تومالاقتاردا ءجيى ەستەيتىن ىرىمداردىڭ ءبىرى. سەبەبى، حالقىمىز تابالدىرىقتى - ەكى اراداعى وتكەل دەپ باعالاعان. جاقسى نيەتپەن كىرسەڭىز، وسى جولىڭىزداعى ماقساتىڭىز ءساتتى بولماق دەگەن تاعىلىمدى وي ايتقان.

سونداي-اق قىدىرىپ، قوناققا كەلگەن جاس بالانى ۇيدەن قۇر قول قايتارمايدى. بۇل - «ءسابيدىڭ مەسەلى قايتپاسىن، كوڭىلى قالماسىن، جۇرەگى سۋىماسىن، ۇيدە وتتاي ىستىق ىقىلاسى قالسىن» دەگەن ىرىمنان تۋعان ەجەلگى سالت. ەگەر ءسابي ءۇي يەلەرىنەن سۋىق راي كورىپ، كەيىگەن كەيىپپەن قايتسا، ول شاڭىراقتان ىرىس كەتەدى دەپ ىرىمدالادى.

بالا كۇننەن ۇلكەندەر «ءبۇيىرىڭدى تايانبا» «بەتىڭدى باسپا»، «تابالدىرىققا تۇرما»، «ءۇيدىڭ ىشىندە ىسقىرما»، «ءۇيدى، كىسىنى اينالىپ، جۇگىرمە»، «بوساعانى كەرمە» سىندى سان ءتۇرلى ىرىمداردى العا تارتىپ، ۇنەمى تىيىم ەتىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان.

بەلدى تايانبايدى. سەبەبى جاقىن ادامى قايتىس بولعاندا جوقتاۋ ايتىپ جىلاعان ايەل عانا بەلىن تايانادى. جاقتى تايانىپ، بەتتى باسۋعا بولمايدى. قايعى-قاسىرەتتەن ابدەن قاجىعان ادام عانا جاعىن دەمەۋ ەتىپ، تايانادى، بەتىن باسادى.

جۋعان قولدى سىلكىسە، ىرىس-نەسىبە كەتەدى. باستى شايقاۋعا، ءتىستى قايراي بەرۋگە بولمايدى. سەبەبى، جۇيكە اۋرۋىنا شالدىققان ادام عانا وسىلاي ىستەيدى

ىرىم-تىيىمدارىمىز تازالىق پەن قورشاعان ورتاعا دەگەن سىيلاستىققا دا ۇگىتتەيدى، ماسەلەن، تۇندە تاماقتىڭ بەتىن اشىق قالدىرۋعا بولمايدى دەگەن ويدىڭ ءتۇپتامىرى تاماققا زياندى زاتتار تۇسپەسىن دەگەندى بىلدىرەدى. سونداي-اق، «ناننىڭ ۇگىندىسىن اياققا باسپا» دەگەن سوزدەردە دامگە، ونى داستارحانعا كەلتىرەتىن ەڭبەككە دەگەن قۇرمەت سەزىمىنىڭ ءىزى بار. سونداي-اق اتا-بابامىز «تال كەسكەنشە، قولىڭدى كەس»، «قاراعاي كەسسەڭ، قاڭعىرىپ قال» دەپ ءوسىپ تۇرعان اعاشقا تيگىزبەيدى.

bugin.kz