جۇرت تاڭعالعان جىلدامدىق
ولاردىڭ قاتارىندا قازاقتار دا قارا نار كوتەرە الماس ويدىڭ ۇشىنا جەتە الماي، ۇرپاعىنا قيال-عاجايىپ اڭىز-اڭگىمەلەر مەن ەرتەگىلەر قالدىردى. ماسەلەن، ايشىلىق الىس جولدى دەمدە شاۋىپ وتەتىن سايگۇلىكتەر تۋرالى كوركەم دۇنيەلەردەن جۇرت جاقسى حاباردار.
عاسىردان-عاسىرعا ۇلاستىرعان ادامزات اقىرى اڭساعانىنا قول جەتكىزدى. قازىر ۇشاققا ءمىنىپ، الەمنىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىنە ساناۋلى ساعاتتا جەتىپ باراسىز. پويىز بەن جەڭىل كولىك تە سونداي ۇشقىر بولىپ بارادى. ءبىر قىزىعى، جىلدامدىققا اۋەس ادام عانا ەمەس كورىنەدى. تىلسىم تابيعاتتا ءبىز بىلمەيتىن قۇپيا كوپ. ولار دا وزدەرىنشە جىلدامدىققا تىم اۋەس. بۇگىنگى اڭگىمە سولاردىڭ ءبىرقاتارى تۋرالى بولماق.
تىنىق مۇحيتى استىنداعى جەر قاباتتارى كاليفورنيادان جاپونياعا دەيىنگى ارالىقتا سولۇستىكتەن باتىس باعىتقا جىلىنا 10 سانتيمەتر جىلدامدىقپەن قوزعالىپ بارادى. بۇل جەردىڭ نەگىزگى قاباتىن قۇرايتىن ەڭ باياۋ قوزعالاتىن پليتالارمەن سالىستىرعاندا 24 ەسە تەز. بامبۋك كۇنىنە 90 سانتيمەترگە دەيىن وسەدى. ويتكەنى ونىڭ تامىرىندا وسىمدىكتى ۇستاپ تۇراتىن قاجەتتى ەلەمەنتتەر ۇزدىكسىز قوزعالىستا بولادى. بۇدان كەيىن بامبۋك وسپەگەندە كىم، نە وسەدى؟ ەسەسىنە، ونىڭ پايداسى شاشەتەكتەن. وسى وسىمدىك ارقىلى باسپانا سالىپ، ءتۇرلى بۇيىمدار جاساپ، ميلليونداعان ادام كۇن كورىپ وتىر.
1973 - جىلى كەنتۋككيدە ۇيىمداستىرىلعان بايگەدە سەكرەتاريات دەپ اتالاتىن جىلقى الەمدىك رەكورد جاسادى. بۇدان سوڭ ونى ونداعان جىلدار بويى ەشبىر جىلقى باسىپ وزا الماپتى. سايگۇلىك كوز جۇمعاندا، مال دارىگەرلەرى ەرەكشەلىگىن ءبىلۋ ءۇشىن پىشاققا سالعان. الگى تۇلپاردىڭ جۇرەگى 9،5 كەلى شىققان. بۇل اسىل تۇقىمدى وزگە جىلقىلاردىڭ جۇرەگىنەن ءۇش ەسە ارتىق ەكەن.
كوري-كاليس مۇزداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن 5400 بيىكتە. ول بۇگىندە جىلىنا 24 مەتر جىلدامدىقپەن ەرىپ بارادى. عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، مۇزداق قازىرگى قالىپپەن ەندى جارتى عاسىردا جەر بەتىنەن جوعالادى. ەگەر تاۋ باسىنداعى وزگە مۇزداقتار دا وسى قارقىنمەن ەرىسە، تەڭىز سۋى كوتەرىلىپ، بولاشاقتا جاعالاۋلاردان 100 ميلليون ادام كوشىرىلەدى.
تايۆاندا كوكپەن تىرەسكەن «تايبەي-101» عيماراتىندا ءبىر مەزگىلدە 24 جولاۋشى مىنە الاتىن ليفت ساعاتىنا 16،7 م/سەكۋنىد قوزعالادى. 546 مەتر بيىككە كوتەرەتىن ليفتىدە شۋدى قاداعالايتىن، قىسىمدى ازايتاتىن جابدىقتار ورناتىلعان.
«گرەيت ەدۆەنچەر» باعىندا «كينگدا-كا» دەپ اتالاتىن الىپ اتتراكسيون پايدا بولدى. ول - الەمدەگى ەڭ جىلدام «كولىك». 3،5 سەكۋندتا ساعاتىنا 205 شاقىرىم قوزعالىپ، 50 قاباتتى ءۇيدىڭ بيىكتىگىندەي كوككە كوتەرىلەدى. مەجەلى جەرگە جەتكەن سوڭ، 90 گرادۋسقا بۇرىلىپ، مىڭ بۇرالا تومەن قۇلديلايدى. وسىلايشا 45 سەكۋندتا قىرعىن قىزىققا باتىرىپ قانا قويماي، ەسىڭنەن ايىرىپ تاستايدى. ساعاتىنا 1400 ادام «سەرۋەندەيتىن» ويىن الاڭى جۇرەگى ناشار كىسىلەردى الدىن الا ساقتاندىرادى.
بىلتىر «ۆەنتۋري» كومپانياسى (موناكو) الەمدە العاش رەت ەكى ورىندى «فەتيش» دەپ اتالاتىن ەلەكتروموبيلدى تانىستىردى. اۋامەن سۋىتىلاتىن بۇل كولىكتىڭ قۋاتى 300 ات كۇشىنە تەڭ. 4-5 سەكۋندتا 0-دەن 96،5 شاقىرىم جىلدامدىقتى الادى. ورتاشا جىلدامدىعى - ساعاتىنا 170 شاقىرىم.
«فەتيش» ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىمەن جۇرتتى قاتتى قىزىقتىرىپ وتىر. جاڭا ۇلگىدەگى اككۋمۋلياتور ەلەكتروموبيلدى قايتا قۋاتتاندىرماي-اق 320 شاقىرىم جۇرۋگە بولادى.
سەمۋ ۋيتتينگەم كادىمگى ۆەلوسيپەدپەن رەكورد جاساعان ادام. ول 2002 - جىلى نەۆادا شتاتىندا قوس دوڭگەلەكتى كولىگىمەن ساعاتىنا 128،9 شاقىرىم جىلدامدىقپەن زىمىراعان. بۇعان بىرەۋ سەنەر، بىرەۋ سەنبەس. الايدا ۋيتتينگەمنىڭ رەكوردى الەمدى تاڭداندىردى.
2003 - جىلى 29 - جەلتوقساندا دىبىستان دا جىلدام جاپوندىق «ماگلەۆ» پويىزى شاڭحايدان اۋەجايعا دەيىن 8 مينۋتتا جەتىپ، الەمدىك رەكوردتى جاڭارتتى. ونىڭ جىلدامدىعى ساعاتىنا 430 شاقىرىمعا جەتكەن. تانكىگە قارسى قولدانىلاتىن «لوسات» راكەتاسى اسكەري حاممەر كولىگىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ شىعىپ، سەكۋندىنا 1،5 شاقىرىم جىلدامدىقپەن نىساناعا ءدوپ تيگەن.
جۇمىس بارىسىندا جاعىن قيمىلداتۋدا قۇمىرسقاعا جەتەتىن ەشكىم جوق ەكەن. ول جاعىن 0،33 ميلليسەكۋندتا اشىپ، قايتا جابا الادى. ءتىپتى كىرپىكتى ءبىر قاعۋعا دا ۇلگەرە المايسىڭ. ول شاققاندا، ۋىن 0،5 ميلليسەكۋندتا جىبەرەدى ەكەن.
2004 - جىلى قاراشادا ناسا رەاكتيۆتى ۇشاعى تىنىق مۇحيتىءۇستىنەن ساعاتىنا 10941 شاقىرىم جىلدامدىقپەن ۇشىپ ءوتتى. بۇل - بۇرىن-سوڭدى قايتالانباعان شاپشاڭدىق. وسى جىلدامدىقپەن 18 ساعات ۋاقىت الاتىن نيۋ-يورك پەن توكيونىڭ اراسىن ەكى ساعاتتا ۇشىپ وتۋگە بولادى ەكەن.
1957 - جىلى امەريكالىق سەناتور ستروم تۋرموند تاريحتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەڭ ۇزاق بايانداما جاساعان. ول ازاماتتىق قۇقىق تۋرالى زاڭدى قابىلداۋعا قارسى 24 ساعات 18 مينۋت سويلەگەن. ءبىراق ءبارىبىر زاڭ قابىلدانىپتى. ال سيۋررەاليست سالۆادور دالي تاريحتا ەڭ قىسقا ءسوز سويلەۋىمەن اتى قالعان. «مەن قىسقا سويلەيمىن. ءبىتتىم دەسە دە بولادى» دەپتى ول ءسوز سوڭىندا.
جولداسبەك ءاشىمحان ۇلى
دەرەككوز:«ايقىن» گازەتى. 2012
