ءبىز بىلەتىن جانە «بىلمەيتىن» ولجاس

استانا. قازاقپارات - كەزىندە سىيلىققا ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «ازييا» - سىنان ارتىق سىيلىق بولماپتى. داڭقىنان داقپىرتى اسقان كىتاپتى بىرەۋ ءبىر ماشيناعا ايىرباستاپ العان دەگەن دە قاۋەسەت بار.

گاگارين عارىشتى باعىندىرعان جىلى ولجاستىڭ «ادامعا تابىن، جەر، ەندى!» پوەماسى العاش ولەڭ رەتىندە جارىق كورىپ، الماتىنىڭ ۇستىنە ۇشاقپەن شاشىلادى. جۇرت «قىرىلىپ» ءجۇرىپ، قولدان- قولعا تيگىزبەي وقيدى. ولجاستىڭ اقىندىعى مەن ازاماتتىعىنا ءتانتى بولعان قىز- قىرقىن جازۋشىلار وداعىن جاعالاپ جۇرەدى ەكەن. ون بەس وداقتاس رەسپۋبليكانىڭ «مەنمىن» دەگەن كەرمارال سۇلۋلارىنىڭ تالايى ولجاسقا عاشىق بولىپتى. ءتىپتى ورىستىڭ اقىن قىزى ريمما كازاكوۆانىڭ ءوزى «ليۋبليۋ تەبيا، توۆاريشش موي، ولجاس» - دەپ ولەڭ جازىپتى.

بۇرىندارى ولجاس سۇلەيمەنوۆ جايلى وسىنداي اڭىزعا بەرگىسىز اڭگىمەلەر ايتىلاتىن. «ولجاستىڭ ءازىربايجاندار مەن ارميانداردىڭ اراسىنداعى جانجالدى، ليۆياداعى قاقتىعىستى باسۋعا سەبەبى ءتيىپتى. تانكىنىڭ ۇستىندە تۇرىپ سويلەگەن ءسوزىن حالىق تىڭداپتى» دەگەن اڭگىمەلەر دە اقىنىڭ ابىروي- بەدەلىن، اڭىزىن ارتتىرا تۇسەتىن. 1961- جىلدان بەرى ەلىمىزدە ولجاستىڭ ونداعان مىڭ اتتاستارى پايدا بولعان ەكەن. ولاردىڭ ەسىمدەرى اقىننىڭ ەلەۋلى كىتاپتارىنىڭ جارىق كورۋىنە، كەيبىر ءماندى ءىس- ارەكەتىنە، ەرلىگىنە وراي اتالعان. كەڭەس وداعىنىڭ كەزىندە حالىق ولجاس سۇلەيمەنوۆكە وسىلاي تابىنعان. ال قازىر شە؟

ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ تىلگە، ۇلتقا قاتىستى كەيبىر ويلارى كوڭىلدى كۇپتى ەتكەنى راس. «ولجاس ادەمى قارتايا المادى»، «ولجاستىڭ ۇلت الدىنداعى سۇيكىمى ازايدى» دەگەن اڭگىمەلەر سوندىقتان ايتىلدى. ورىس ءتىلدى بولعاندىعىنان ءوز اقىنىمىزدى «وگەي» كورىپ ءجۇرمىز. بۇل جولى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ءبىر كەزدەگى اڭىزىنا قوسا، بۇگىنگى بولمىسىنا دا ۇڭىلدىك. ولجاس سۇلەيمەنوۆ تۋرالى ايتىلا قالسا، «ولجاس ۇلتىن سۇيە مە؟» «قازاقى تامىردان اجىراپ كەتتى عوي. ونىڭ قازاقىلىعى قانشالىقتى؟»، «ولجاستىڭ ۇرپاعى قازاقشا بىلە مە؟» دەگەن ساۋالدار بىردەن سانامىزدى كەۋلەيتىنى انىق. وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كورگەن ەدىك.

ولجاستىڭ اتا- تەگى جونىندە

ولجاس سۇلەيمەنوۆتى تۋىسقانىم دەپ جۇرگەن جىگىت تابىلدى. الايدا ونىكى قۇر قيال بولىپ شىقتى. ەسىمى - ەرلىك وماروۆ. كەيدە اڭىزعا اينالعان ادامداردى وسىلاي مەنشىكتەيمىن دەپ ءجۇرىپ، ول ادامنىڭ بۇكىل حالىقتىڭ ازاماتى ەكەنىن ۇمىتىپ كەتەتىنىمىز بار. ولجاستى «ورتا ءجۇزدىڭ ارعىنى» دەپ مەنشىكتەيتىندەر دە جەتەرلىك. ايتپەسە، ولجاس ءبىر رۋدىڭ ەمەس، ءبارىمىزدىڭ ورتاق اقىنىمىز. بۇل جونىندە اقىننىڭ ءوزى: «بارعان جەرىمنەن مەنەن ىلعي «قاي ءجۇزسىڭ؟»، - دەپ سۇرايدى. مەن قاي ءجۇز ەكەنىمدى بىلمەيمىن. ويتكەنى، ءوز اكەم - ورتا ءجۇز. شەشەم - ۇلى ءجۇز. ال ءوسىرىپ، تاربيەلەگەن ەكىنشى اكەم - كىشى ءجۇز. سوندا مەن كىم بولامىن؟ سوندىقتان مەن رۋشىلدىقتى تۇسىنبەيمىن»، - دەيدى ەكەن.

اقىننىڭ اتا- تەگىنە بايلانىستى تالاس كوپ. تەگىن قازبالاساق، ولجاس جاياۋ مۇسانىڭ تىكەلەي ۇرپاعى. جەتىنشى اتاسى - اتاقتى ولجاباي باتىر. ولجاباي باتىردىڭ ابىلاي حان اسكەرىنىڭ وڭ قاناتىن باسقارعانىن، جوڭعارلارمەن كۇرەستە اتى شىققانىن ءار قازاق بىلەدى. ولجاستىڭ اتىن اكەسى ولجاباي باباسىنىڭ قۇرمەتىنە قويعان ەكەن. يبراهيمنىڭ ابايعا، ءابدىراحماننىڭ ابىشكە، قانافيانىڭ قانىشقا اينالعانى سياقتى، ولجاباي دا ولجاسقا اينالىپ كەتكەن. ولجاستىڭ ءوز اكەسى ومار - قازاقتىڭ تۇڭعىش كاۆالەريا پولكىندە وفيسەر بولىپتى. 1937 - جىلى تاشكەنتتەگى تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنىڭ شتابىنا جىبەرىلىپتى دە، سودان قايتىپ ورالماعان. 1943 - جىلى اناسى فاتيما ناسىرجان قىزى بەلگىلى جۋرناليست ءابدۋالي قاراعۇلوۆپەن شاڭىراق كوتەرەدى. ولجاس ءومىر بويى وكىل اكەسىنە ءتانتى بولۋمەن، قايران قالۋمەن بولعان. ول كىسىنىڭ ساۋاتتىلىعى، جاۋاپتىلىعى، ەڭبەكقورلىعى كىم- كىمگە دە ۇلگى ەتەتىندەي ەكەن.

بالا كۇنىندە «قازاقستان پيونەرىنە» ولجاس «و. قاراعۇلوۆ» دەپ شىعىپ جۇرەدى. مۇنىسىن بايقاعان وكىل اكەسى: «ومار ەرەكشە ادام ەدى. اتى وشپەسىن. ولجاس ومارۇلى سۇلەيمەنوۆ دەپ جاز»، - دەيدى. ولجاستىڭ شىعارماشىلىققا كەلۋىنە وكىل اكەسىنىڭ ساۋاتتىلىعى ەرەكشە رول اتقارعان. بۇل جايىندا اقىننىڭ ءوزى ىلگەرىدە ءبىر سۇحباتىندا: «ءتورتىنشى كلاستا تولستويدىڭ 12 تومدىعىن تولىق وقىپ شىقتىم. سوندا انام مەنى اياپ، «كوزىڭدى قۇرتاسىڭ» - دەگەندە، اكەمنىڭ: «كىتاپتان كوز قۇرىمايدى، كىتاپتان كوز اشىلادى... دەگەنى ەسىمدە»، - دەيدى.

ولجاستىڭ ولەڭى ۇشاقپەن شاشىلعاندا

ولجاس سۇلەيمەنوۆ 1959 - جىلى كازمۋ- دىڭ بارلاۋشى- گەولوگ ماماندىعىن بىتىرەدى. سول جىلى ماسكەۋدەگى م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسەدى. اۋەلدە قازاقتاردى «كولبيتتەر، جابايىلار» دەپ كەمسىتكەن ورىس ستۋدەنتتەرىمەن جاتاقحانادا توبەلەسىپ، وقۋدان شىعىپ قالادى. ءبىراق كوپ ۇزاماي ونىڭ پايداسىن دا كورەدى. وقۋدان شىققان سوڭ الماتىعا كەلىپ، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە ىستەپ جۇرەدى. 1961- جىلدىڭ 12- ساۋىرىندە عارىشقا يۋري گاگارين عارىشقا جول سالادى. گازەتتە ۇلى وقيعاعا ارنالعان ولجاستىڭ ولەڭى باسىلادى. الماتىدا ولەڭدى باسپاحانادا ارناۋلى ليستوۆكا تۇرىندە باسىپ، ۇشاقپەن قالا ۇستىنە شاشقان ەكەن سوندا.

بۇل وقيعادان شابىتتانعانى سونداي، اقىن اينالاسى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە تۇتاس پوەما جازىپ تاستايدى. «ادامعا تابىن، جەر، ەندى!» پوەماسى ارقىلى 25 جاستاعى جىگىت اتاقتى اقىنعا اينالادى. بىردەن جازۋشىلار وداعىنا قابىلدانادى. پوەما ماسكەۋ گازەتتەرىندە باسىلىپ، راديودان وقىلىپ، جوسپاردان تىس تۇردە جەكە كىتاپشا بولىپ جارىق كورەدى. وسىلايشا ولجاس ارادا ءبىر اي وتكەندە، امەريكادان ءبىر- اق شىعادى. كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىندە پوەماسىن ستۋدەنتتەردىڭ الدىندا وقيدى. امەريكادان سوڭ پاريجدەن شاقىرتۋ الىپ، تۇڭعىش تۋىندىسىن سوربوننادا وقيدى. ارتىنشا وقۋدان شىعارىپ جىبەرگەن ماسكەۋدەگى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ رەكتورىنان «وقۋعا قايتۋىڭىزعا رۇقسات» دەگەن رەسمي حات كەلەدى. ولجاس وعان تەلەگراممامەن: «قايتايىن، ءبىراق وقىتۋشى رەتىندە» دەگەن جاۋاپ ايتادى.

ولجاستى قونايەۆ نە ءۇشىن جاقسى كورگەن؟

25 جاسىندا ءبىر پوەمامەن تانىلىپ، داڭقى الەمگە تاراعان ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ تاعى ءبىر اڭىزى قونايەۆپەن اراقاتىناسى. «ولجاستى قونايەۆ قاتتى جاقسى كورگەن، باعالاعان، باسىنا ءتۇرلى ايىپتاۋلار تاڭىلعاندا، تالاي سىننان قونايەۆ الىپ شىققان» دەگەن اڭگىمەلەر بۇگىندە كوپ ايتىلادى. 40 جىلدان بەرى ولجاستى وزىنە دوس سانايتىن ءسابيت دوسانوۆ بۇل اڭگىمەنى بىلاي تاراتادى: «1975 - جىلى ولجاستىڭ اتاقتى «ازييا» ەڭبەگى 100000 تيراجبەن باسىلادى. ءبىراق ك س ر و عىلىم اكادەمياسىنىڭ جابىق ءماجىلىسى شاقىرىلىپ، اكادەميگى بار، كوررەسپوندەنت- مۇشەسى بار، عىلىم دوكتورى بار، بارلىعى 49 ادام 10 ساعات بويى ءسوز سويلەپ، سۇلەيمەنوۆتى شەكتەن شىققان «ۇلتشىل»، «پانتيۋركيست» دەپ ايىپتاپ، كىتاپتى ورىسقا قارسى ەڭبەك دەپ باعالايدى. كىتاپتىڭ جارتىسىن ورتەيدى، ءبىرقانشاسىن تاراتقىزباي تاستايدى.

«ازييا» - عا جاسالعان قاستاندىق ونسىز دا اتاعى اسپانداپ تۇرعان كىتاپقا دەگەن حالىق قۇشتارلىعىن داۋىلدى كۇنى قاۋعا تيگەن ورتتەي ءورشىتتى ءبىراق. ماسكەۋ مەن تۋىسقان رەسپۋبليكالاردى بىلاي قويىپ، شەتەل ازاماتتارى دا قازاقستانداعى تانىستارىنا قولقا سالىپ، اتىشۋلى كىتاپتى سۇراپ جاتتى. ك س ر و- نىڭ باس يدەولوگى سۋسلوۆ قونايەۆقا تەلەفون شالىپ، ولجاس سۇلەيمەنوۆتى سوتتاۋ از، اتۋ كەرەك دەپ بۇيىرعان كورىنەدى. سوندا ديماش احمەت ۇلى «ازييا» - نى باس حاتشى ل. ي. برەجنەۆكە ءوز قولىمەن اپارىپ بەرىپ، مۇندا ەشقانداي ۇلتشىلدىق جوق ەكەنىن ايتىپ، وقىپ شىعۋىن ءوتىندى. «كەيبىر قاتەلىكتەرى بولسا ءوزىمىز تالقىلاپ، ءوزىمىز جازالايىق» دەپ سىلاپ- سيپاپ، ولجاستى ءبىر اجالدان امان الىپ قالدى. برەجنەۆ وقىپ شىققان سوڭ مۇندا ەشقانداي ۇلتشىلدىق جوق دەگەن باعا بەرەدى. الايدا ولجاسقا ەسكەرتۋ جاسالادى دا، جوعارى جاقتان كەشىرىم سۇراپ حات جاز دەيدى. حاتىندا ولجاس تايسالماستان: «مەنىڭ ەڭبەگىمنىڭ كەيبىر عالىمدارعا تۇسىنىكسىز بولعانىنا وكىنەمىن»، - دەپ جازادى. ول ۋاقىتتا مەملەكەتتىڭ ساياساتىنا قارسى كەلىپ، مۇنداي ءسوز ايتۋ - ۇلكەن ەرلىك ەدى.

1986 - جىلى 16-جەلتوقساندا ك پ س س ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمىن وتكىزىپ، رازۋموۆسكي د. ا. قونايەۆتى قىزمەتىنەن بوساتىپ، گ. ۆ. كولبيندى وتىرعىزدى. كولبين ءبىرىنشى حاتشىلىققا سايلانعان جيىندا وعان ءبىر- اق ادام قارسى داۋىس بەردى. ول ولجاس سۇلەيمەنوۆ ەدى. سول كۇنگى پلەنۋمدا، ونان كەيىن بولعان جيىنداردا «قونايەۆتىڭ شەكپەنىنەن شىقتىق» دەپ شىرەنەتىن كوپ شەنەۋىك جاڭا باسشى كولبينگە ۇناماي قالامىز دەپ قورىقتى. ال، ولجاس كولبيننىڭ جاقتىرمايتىنىن بىلە تۇرا، ديمەكەڭنىڭ جانىنا كەلىپ وتىراتىن.

قىزمەتىنەن بوساپ، ورنىنا يۋسۋپوۆ كەلىپ، قونايەۆ «قۋعىندا» جۇرگەن كەز. قونايەۆتىڭ ءۇيى كيروۆ كوشەسىنىڭ بويىندا. ولجاس وندا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى. جۇمىسقا بارا جاتىپ، كيروۆتىڭ بويىنان قونايەۆتى كورىپ قالادى. سوندا ولجاس قونايەۆقا: «ءسىزدى ەشكىمنىڭ تەپكىسىنە بەرمەيمىز. كەرەك بولسا، جاستاردى كوشەگە الىپ شىعامىن»، - دەيدى قىزبالىقپەن بولسا دا، تۇپكى ويىن اڭعارتىپ. «قونايەۆ ولجاستىڭ بويىنداعى وسىنداي باتىلدىقتى، جاس جىگىتتەگى جانىپ تۇرعان جالىندى، ورشىلدىكتى ۇناتقان. ەكىنشىدەن، ونىڭ شىعارماشىلىعىن مويىنداعان». «قونايەۆ ولجاستى نەلىكتەن جاقسى كورگەن؟» دەگەن ساۋالعا ءسابيت دوسانوۆتان ەستىگەن جاۋابىمىز وسى.

ولجاستىڭ ازاماتتىعى

كىتاپتارىنىڭ جىل سايىن مىڭداعان تيراجبەن جارىق كورۋى، اتقارعان لاۋازىمدى قىزمەتتەرى، قىزمەتتە ءجۇرىپ جاساعان ازاماتتىعى - ولجاستىڭ تۇلعاسىن بيىكتەتە تۇسەدى. «ولجاس قاي قىزمەتتە بولسا دا، حالىق الدىنا اعىلىپ باراتىن. جازۋشىلار وداعىندا ىستەگەنىندە كابينەتىنە كىرۋگە كەزەكتە تۇرعان جازۋشىدا قيساپ بولمايتىن. كوپ جازۋشىنىڭ كىتاپتارىنىڭ جارىق كورۋىنە، ءۇي الۋىنا ولجاس اعانىڭ شاراپاتى ءتيدى»، - دەيدى ولجاس سۇلەيمەنوۆپەن 40 جىلدان بەرى اعالى- قارىنداس، رۋحاني دوس بولىپ سىيلاسىپ كەلە جاتقان جۋرناليست ءزامزا قوڭىروۆا.

«جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ كەزىندە: «ولجاس اعا! مەن جازىقسىز سوتتالعان جەلتوقسانشىمىن. تۇرمەدەن قاشىپ شىقتىم. مەنى نە قۇتقارىڭىز، نە ءوز قولىڭىزبەن ۇستاپ بەرىڭىز. ءسىز قالاي شەشسەڭىز سولاي بولسىن»، - دەپ، چيتادان قاشىپ كەلگەن قازاق جىگىتىن: «سەنى ۇستاپ بەرگەنشە ءوزىمنىڭ تۇرمەدە وتىرعانىم ارتىق. مەن ءتىرى تۇرعاندا سەنى جاۋ المايدى»، - دەپ، قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارىنا كۇنى بويى تەلەفون شالىپ، امان الىپ قالدى.

1986 - جىلدىڭ سوڭىنا تامان «جازۋشى» باسپاسىنان شىققان «كاجدىي دەن - ۋترو» جيناعىنىڭ قالاماقىسىن وتباسىنا اپارماي، سەگىز بىردەي جەلتوقسانشىعا پاتەر الىپ بەرۋى ولجاس اعامنىڭ عانا قولىنان كەلدى. ول ۋاقىتتا ولجاستىڭ ءوز وتباسىنىڭ جاعدايى ءماز ەمەس ەدى. ءۇيىنىڭ توبەسىنەن وتكەن سۋدان ەدەنى جىرىلىپ كەتسە دە، سەگىز بىردەي جەلتوقسانشىعا ءوز اقشاسىنا ءۇي سىيلاۋى ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ىرىلىك»، - دەيدى ءزامزا قوڭىروۆا.

ولجاس جازعان كينوسسەناريلەر

ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ شىعارمالارىن تالداعاندا ول جازعان فيلمدەردىڭ سسەناريىن ءسوز ەتپەي كەتۋگە بولمايدى. شاكەن ايمانوۆ تۇسىرگەن «اتامەكەن» فيلمىنىڭ سەناريىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ جازعان. ال شاحيماردان قۇسايىنوۆ جازعان «بالكون» فيلمىنىڭ سسەناريى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ولەڭىنەن، ومىرىنەن الىنعان. كەزىندەگى «كوكسەرەك»، «قاراش- قاراش»، «قىز جىبەك»، «اتاماننىڭ اجالى» سياقتى فيلمدەردىڭ بارىنە «قازاق فيلمنىڭ» باس رەاكتورى رەتىندە ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ تىكەلەي قاتىسى بولعان. «قىز جىبەكتەگى» تولەگەننىڭ اقبوز اتىنىڭ ەر- تۇرمانى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىكى ەكەنىن، ولجاستىڭ ۇيىنەن كوتەرىپ كەلگەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. بەرىدە سلامبەك تاۋەكەل تۇسىرگەن «ماحامبەت» فيلمىنىڭ سەناريى دە ولجاستىكى. ەستۋىمىزشە، ەندى «جاڭگىر حاندى» تۇسىرمەكشى كورىنەدى.

«1001 ءسوزى» قاشان شىعادى؟

ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ءتىلتانۋشى، كونە تۇركى ءتىلىن زەرتتەۋشى رەتىندەگى ەڭبەكتەرى دە تەلەگەي تەڭىز. ەتيمولوگيا - ونىڭ ءومىر بويعى اۋەستىگى. «1001» ءسوز اتتى ورىس تىلىندەگى تۇركيزمدەر سوزدىگىنە كىرىسكەنىنە 40 جىلدان استى. جۇمىستىڭ قاشان بىتەتىنىن ايتۋ قيىن. «ءومىرىمنىڭ باستى كىتابى «1001 ءسوز» بولاتىنىن سەزگەندىكتەن دە اسىعۋىمنىڭ ءجونى جوق»، - دەيدى ەكەن اقىننىڭ ءوزى. «ولجاس اعانىڭ قانشا ءسوزدى انىقتاعانىن ازىرگە ايتۋ قيىن. مىڭ بىرگە جەتكەن شىعار. سوزدىكتىڭ تولىق نۇسقاسى كەلەر جىلى جارىق كورۋى مۇمكىن»، - دەيدى ءزامزا قوڭىروۆا.

«دومبىراسىن قاسىپ شەرتىپ اقىرىن»

ەندى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ جەكە الەمىنە، بولمىسىنا ءۇڭىلىپ كورەيىكشى. ال جاقىن ارالاسقان ادامدارى ءزامزا قوڭىروۆا مەن ءسابيت دوسانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ولجاس اقيقاتقا كەلگەندە اتاسىن دا ايامايدى. «ولجاس ەڭ الدىمەن شۇلەن، مىرزا جومارت. سوسىن ادامعا وتە سەنگىش. سەنگىشتىگىنەن ءوز جانىنا دۇشپاندارىن جىبەرىپ الادى. قازاقشا ايتقاندا اڭقاۋ. ولجاستى ساقتاپ جۇرگەنى بىلىمدىلىگى عانا»، - دەيدى ءزامزا قوڭىروۆا.

ولجاستىڭ كۋميرى ماحامبەت پەن شوقان، ال ۇلىلاردان اباي ەكەن. قالامساپتان كوللەكسيا جينايدى ەكەن. «ءوزىنىڭ دومبىرامدى قاسىپ شەرتىپ اقىرىن» دەپ كەلەتىن ولەڭىندەگىدەي ازداپ دومبىرا شەرتەتىندىگى بار ەكەن. انشىلىگى دە ءبىر باسىنا جەتەرلىك ەكەن. ءبىراق ونىسىن جۇرتقا كورسەتپەيتىن كورىنەدى. ۆولەيبول ويناعاندى ۇناتادى ەكەن. ءوزىنىڭ كومانداسى، ءوز اتىندا تۋرنير، ءوزى تىككەن جۇلدە دە بار. مۇنىڭ ءبارى ءزامزا قوڭىروۆادان ەستىگەنىمىز.

ولجاس كىمگە تاۋەلدى؟

سوڭعى كەزدەرى ايتقان وڭدى- سولدى پىكىرلەرىنە، تىلگە، ۇلتقا قاتىستى ويلارىنا قاراپ، «ولجاس الدەكىمدەرگە تاۋەلدى ەكەن» دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلدى. «ولجاس سۇلەيمەنوۆ تاۋەلدى مە، ولجاس كىمگە تاۋەلدى؟»، - دەپ سۇرادىق زامزا قوڭىروۆادان. «ولجاس رۋحاني جاعىنان قۇلدىققا ۇشىراماعان. ول - تاۋەلسىز ادام. رۋحاني جاعىنان بودان ەمەس»، - دەگەن جاۋاپ ەستىدىك. ولجاس ەشكىمگە ەشقاشان قيسايعان جوق»، - دەيدى اقىننىڭ قىرىق جىلدان بەرگى دوسى.

ولجاستىڭ ۇرپاعى قازاقشا بىلە مە؟

ولجاستىڭ تۋعان تىلىندە سويلەمەيتىندىگى، ورىس ءتىلدى ەكەنى ءوز باتىرىمىزدى «وگەيسىتۋگە» اكەلىپ ءجۇر. اقىن ءوزىنىڭ 75 جىلدىعىندا ءوز ولەڭىن قازاقشاعا وزگە اقىنداردىڭ اۋدارماسىمەن تىڭدادى. ءتۇسىندى مە، تۇسىنبەدى مە، بىلە المادىق. بيىل دا ەلگە كەلگەندە «قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى قانداي؟»، - دەگەن ساۋالعا. «وتە جاقسى، جاقسى بولادى»، - دەپ لەپىرمە جاۋاپ ايتىپ كەتتى. ەيفەل مۇناراسىنىڭ جانىندا تۇرىپ، وركەنيەتكە ەيفەلدىڭ بيىگىنەن قارايتىن اقىنىمىز زامانداسى «مۇحتار شاحانوۆتىڭ ۇلتتىڭ، ءتىلدىڭ توڭىرەگىندەگى باستامالارىنان حابارىم جوق»، - دەپ ساستىردى. ولجاسپەن جاقىن ارالاسقان جانداردان «اقىننىڭ قازاقىلىعى قانشالىقتى؟ سىزدەرمەن قازاقشا سويلەسە مە؟»، - دەپ سۇرادىق. ولجاس قازاقشا باياۋ ويلايدى، ويىن باياۋ جەتكىزەدى. سوندىقتان ەل الدىندا ورىسشا سويلەيدى. ال بىلايعى كەزدە مەنىمەن قازاقشا سويلەسەدى. شۇبارلاپ ورىسشا قوسىپ سويلەسەك رەنجيدى، ءتىپتى ۇرسىپ كەتەدى. ولجاس كيىز ءۇيىمىز بەن ايتىستى قازاقتىڭ برەندى ەتىپ، يۋنەسكو- نىڭ تىزىمىنە ەنگىزۋگە كۇش سالىپ ءجۇر»، - دەيدى ءسابيت دوسانوۆ.

ءزامزا قوڭىروۆا بولسا، «ولجاستى ۇلتىن سۇيمەيتىن، قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن ەتىپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق. مەن بىلەتىن جانداردىڭ ىشىندە ناعىز قازاق - ولجاس. باستىسى ونىڭ جانى قازاق. ءارى ولجاس قازاقشا بىلمەيدى دەگەن دە بوس ءسوز. مەن ول كىسىمەن 1973 - جىلدىڭ 29-تامىزىندا تانىستىم. اقىنمەن ەڭ العاش كەزدەسكەنىمدە قازاقشا سويلەگەن. قازىر دە قازاقشا سويلەيدى. ويىن باياۋ جەتكىزىپ، كىبىرتىكتەيتىنى راس. ءبىراق ول تىلدىك نورمانى بۇزبايدى»، - دەيدى.

ايەلى ورىس ۇلتىنان بولعان سوڭ ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ ونىسىن جاقتىرماي جاتاتىنىمىز بار. جەڭگەمىز مارگاريتا ۆلاديميروۆنامەن قازۇۋ- دا وقىپ جۇرگەنىندە تانىسقان ەكەن. ايەلى كوپ جىل زاڭگەر بولىپ ىستەپتى. ءۇش قىزى بار ەكەن. ۇلكەن قىزى مادينانىڭ ماماندىعى فيلولوگ. بۇگىندە اكەسىنىڭ «ماتەك» اتتى كينوستۋدياسىن باسقارادى. ەكىنشى قىزى ءلايلا - تۇرار رىسقۇلوۆ اتىنداعى قازەۋ- دى ءبىتىرىپ، يتاليادا ەلشىلىك قىزمەتتە ەكەن. ءۇشىنشى قىزى دينارا زاڭگەر. «اقىننىڭ ۇرپاعى قازاقشا بىلە مە؟» - دەپ سۇرادىق ءزامزا قوڭىروۆادان ولجاستىڭ ۇرپاعىن قازاققا جاقىنداتقىمىز كەلىپ. «سەنى مەن مەندەي ەركىن سويلەي المايدى. ءبىراق جاقسى تۇسىنەدى. تۇرمىستىق دەڭگەيدە سويلەپ، تۇسىنىسە الادى»، - دەيدى.

بۇگىندە قازاقستاننىڭ يۋنەسكو- داعى وكىلى، فرانسياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى. نەمەرەلەرى كارينا مەن ەسكەندىر اتالارىنىڭ قولىندا پاريجدە تۇرادى. يتاليادا، گرەكيادا، مالتادا ەلشى بولىپ، شەتەلدە كوپ جىل تۇرعان، بۇگىندە پاريجدە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ ەۋروپانىڭ اسحاناسىن ۇناتىپ ەۋروپالىق تاعامدار جەيتىن شىعار دەپ ويلاعانبىز. الايدا سۇيىكتى اسى قازاقتىڭ قۋىرداعى ەكەن. «ولجاس اعانىڭ تۋىلعان كۇنىن وتباسىمەن بىرگە تويلاپ كەلە جاتقانىما بيىل 39 جىل بولدى. ولجاس اعامەن 37 جاسىندا تانىسقام. 58 جاسقا دەيىن 21 جىل بويى تۋعان كۇنىن ۇيىندە تويلادى. قاشان دا داستارحانىنان قازاقتىڭ قۋىرداعى، قازى- قارتاسى تۇسكەن ەمەس. تۋعان كۇنىن 58 جاسىندا ءبىرىنشى رەت مەيرامحانادا اتاپ ءوتتى. قاراپايىمدىلىعى عوي. الەمنىڭ قاي قيىرىندا جۇرسە دە، تۋعان كۇنىندە مىندەتتى تۇردە ەلگە، ۇيىنە كەلەدى. ءبىر قىزىعى، ەشقاشان قىزمەتتەس لاۋازىمدى ادامداردى شاقىرعان ەمەس. تەك قانا تۋىستارى، جاقىن دوستارى بولادى. دوستارىنان ۇنەمى سانجار وراز ۇلى جاندوسوۆ پەن بالا كۇننەن بىرگە ويناعان دوسى گەننادي تولماچوۆ بولاتىن»، - دەيدى ءزامزا قوڭىروۆا. ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ جان دوسى گەننادي تولماچوۆ بولعان ەكەن. ءبىراز بۇرىن قايتىس بولىپتى.

ولجاس نەنى قالايدى؟

ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ سوڭعى جىلدارى ايتقان ولپى- سولپى ايتقان پىكىرى، ۇلتقا، قازاق تىلىنە قاتىستى الا- قۇلا ويلارى ۇلتىنىڭ كوڭىلىن الاڭداتقانى راس. ولجاستىڭ سوڭىنان اركىم ءارتۇرلى اڭگىمە ايتتى، سىنادى، قارالادى. «وزىڭىزگە ايتىلعان وسىنداي سىندارعا قالاي قارايسىز؟» - دەگەن جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا: «ءتىل تۋرالى اۋىزشا بەرىلگەن سۇحباتتارىمداعى كەيبىر ونشا ءدال ايتىلماعان پىكىرلەرىمە قاراپ، مەنى قازاق تىلىنە جاناشىر ەمەستەي سويلەيتىندەرگە جانىم اشيدى. ءسوزدىڭ دە قيسىنى بولۋى كەرەك قوي. سوناۋ 1984 - جىلى جازۋشىلار وداعىندا قازاق ءتىلىن قورعاۋعا ارنالعان ەڭ ءبىرىنشى جيىندى ۇيىمداستىرعان ولجاس سۇلەيمەنوۆ ەمەي، كىم ەدى؟ كەزىندە ابايعا دا، شوقانعا دا قارسى شىققان، قارالاعان. مەن سىنبايمىن!» ، - دەگەن جاۋاپ ايتتى. ومىرلىك ۇستانىمى ءوزىنىڭ «دالانى اسقاقتاتامىز دەپ تاۋلاردى الاسارتپايىق» دەگەن ماتەلىندەي بولسا كەرەك.

ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ۇلتقا قاتىستى ايتقان الا- قۇلا ويلارى جايلى عالىم تۇرسىن جۇرتبايمەن سويلەسىپ قالعانىمىزدا، ول كىسى مىناداي وي ايتتى. «ولجاستىڭ ۇلتتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ءۇش ۇلكەن ەرلىك ىستەدى. ءبىرىنشى، 1986 - جىلى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقاندار ولجاستان اراشا سۇراپ كوپ كەلەتىن. ول 1987 - جىلى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقانداردى قورعايتىن قۇقىقتىق كوميسسيا قۇرىپ، قىلىشىنان قان تامعان قىزىل يمپەريانىڭ كەزىندە قازاقتىڭ ۇل- قىزدارىن قورعادى. ەكىنشى، 1988 - جىلى 24-ساۋىردە ورتالىق كوميتەتكە حات جازىپ، مەنى جوعارعى سوتتىڭ باستىعىمەن جولىقتىرىپ، ارتىنان كوميسسيا قۇرىپ، الاش ارىستارىن اقتاۋعا تىكەلەي مۇرىندىق بولعان دا ولجاس. ۇشىنشىدەن، 1989 - جىلى 27-اقپاندا «نەۆادا- سەمەي» قوزعالىسىن قۇرىپ، سەمەي پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا تىكەلەي اتسالىسىپ، ۇلتتى اۋىر قاسىرەتتەن امان الىپ قالدى. ولجاس جايلى ءارقانداي اڭگىمەلەردىڭ ايتىلا بەرەتىنى ونى تۇسىنبەگەندىكتەن. الماتىنى الماتا دەپ اتايىق دەگەن ونىڭ وراشالاق ويلار ايتقان شىعار. ءبىراق ولجاستى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ولجاستىڭ دەڭگەيىندە ويلاۋ كەرەك. ولجاس ءوز ۇلتىنىڭ كوك سەمسەرى!» بۇل «ۇرانىم الاشتى» جازعان تۇرسىن جۇرتبايدىڭ ءسوزى. ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ سوڭعى جىلدارداعى «سۇيكىمىن» ونىڭ بۇرىنعى ەرلىكتەرىمەن اقتاپ الۋعا بولاتىن شىعار، بالكىم!

قارلىعا يبراگيموۆا

«ايقىن» گازەتى. 2012-جىل