اكادەميكتىڭ اقىرعى ساپارى
بۇل وقيعا سول جەردە بولعان ەدى، دەپ جازادى «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى انۋاربەك اۋەلبەك.
ماسکەۋگە باعىت العان ۇشاقتا ون بەس ادام وتىرعان. قاتارداعى جاي ادامدار ەمەس، ەندى عانا قارىشتاپ دامي باستاعان قازاقستان عىلىمىنىڭ کوشباسشىلارى. قارالى حابار ەلگە جىلدام تارادى. سوعىس جىلدارىنداعى قيىندىقتان ەندى قۇتىلعان کەز. ۇلى جەڭىستىڭ قۋانىشى باسىلا قويماعان. سۋىت حاباردى ەستىگەن ەلدىڭ توبەسىنە جاي تۇسکەندەي بولدى. جوعارى بيلىك ورىندارى ماسکەۋدە وتەتىن تامىز سەسسياسىنا بارا جاتقان دەلەگاسيا بولاتىن دەگەن بولماشى عانا حابار تاراتتى. ول کەزدەرى کەڭەس وداعىندا اپات ورىن الماۋى ءتيىس ەدى. بولا قالعان جاعدايدا بارىنشا بۇرکەمەلەپ باعاتىن. بۇل جولى دا سولاي بولدى.
ال، شىندىعىندا، عالىمدار ماسکەۋگە اکادەميك لىسەنکونىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا بارا جاتقان. قازاقستان عىلىمىنىڭ اسپانىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. الايدا، اپاتتىڭ شىن قۇپياسى اشىلماي قالعان ەدى. ماسکەۋگە اتتانعان ون بەس ادامدى قازاقستان توپىراعى جىبەرمەدى.
اپات سەبەپتەرى بەلگىسىز بولىپ قالار ما ەدى، ءتىرى قالعان کۋاگەرلەر بار بولىپ شىقتى. اجالسىز ەکەن. الماتىدان ۇشقان اپات جاعدايىنداعى ۇشاق جولدا بالقاش ماڭىنا قونۋعا ءماجبۇر بولعاندا، و باستا وتىرعان ون سەگىز ادامنىڭ ۇشەۋى قالىپ قويعان. ۇشاقتىڭ جانىپ کەتۋ سەبەپتەرىن وسى کىسىلەر ايتقان. تاراعان اڭگىمەنىڭ تۇرلىشە قۇبىلاتىنى راس، الايدا ونىڭ نەگىزىندە ءبىر شىندىقتىڭ جاتقانىن جاسىرا المايسىز. ونى کەزىندە قازا بولعاندارمەن بىرگە ىستەگەن اۋىل اقساقالدارى دا ايتىپ ءجۇردى.
-شويىن جولعا ءۇش شاقىرىمداي جەرگە قونعان کەزىندە، سول ارادا ۇشقىش حابار بەرەدى. کوکتە کەتىپ بارا جاتقان ۋاقىتتا ۇشاقتىڭ جانارماي باگى شىتىناعان سياقتى. ونى ۇشقىش سەزىپ، جولدا ۇشاقتى جەرگە قوندىرادى. ارتىنا - الماتىعا حابارلاعان، - دەيدى، قازىرگى مىڭبايەۆ اتىنداعى اۋىل اقساقالىنىڭ ءبىرى ابدىراحىم اۋەزبايەۆ.
قازا تاپقانداردىڭ ىشىندەگى ءتورت ادام قازاقستاننىڭ بەلگىلى عالىمدارى، ولاردىڭ توپ جەتەکشىسى کارىم مىڭبايەۆ بولاتىن. اۋىل شارۋاشىلىعىن گۇلدەندىرۋگە ەرەکشە ەڭبەگى سىڭگەن عالىم عانا ەمەس، سوعىس جىلدارىندا قۇپيا قارۋ مەن سوعىس تەحنيکاسىن جاساۋعا ايرىقشا ۇلەس قوسقان کرەمل نازارىنداعى بەلگىلى عالىم مىڭبايەۆ. ەل-جۇرت ونى اکادەميك دەپ تانىعان.
مىڭبايەۆتىڭ ۆاسحنيل-دىڭ بولىمشەسىن اشىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى اکادەمياسىن ۇيىمداستىرۋىنىڭ ءوزى تاريحي وقيعا. ال، بەتپاق دالاداعى ءشولدى-ءشولسىز کەڭ دالانى ەگىن شارۋاشىلىعى مەن مال شارۋاشىلىعىنا پايدالانۋدى عىلىمي زەرتتەپ ۇيىمداستىرۋى کوزسىز ەرلىکپەن پارا-پار. ارىپتەستەرى مىڭبايەۆتىڭ ەرەکشەلىگىن اڭىزعىپ ايتادى.
-مال شارۋاشىلىعىن، ەگىن شارۋاشىلىعىن کوتەرىپ، عىلىمدى ودان ءارى دامىتۋ جونىندە کوپتەگەن ماسەلەلەردى شەشىپ بەردى. سول کەزدەگى مەکەمەلەر، اسىرەسە، عىلىمي مەکەمەلەر قازىردىڭ وزىندە جاقسى جۇمىس ىستەپ کەلەدى. ول کىسىنىڭ تاعى ءبىر ەرەکشەلىگى جاڭالىقتى جاقسى کورەتىن، جاستاردى تارتقاندى ۇناتاتىن.
عىلىم مەن ءوندىرىستى ۇشتاستىرا بىلۋدە الدىنا جان سالمايتىن. ءوزى اشقان اکادەميانىڭ نەگىزى وسىنداي ءوندىرىس پەن عىلىمدى ۇشتاستىرا بىلۋدە جاتتى، - دەگەن بولاتىن قازىر کوزى ءتىرى بەلگىلى اکادەميك، مىڭبايەۆتىڭ ارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى قيلىباي مەدەۋبەکوۆ.
عىلىم مەن ءوندىرىستى ۇشتاستىرۋ ول کەزدە ەڭ ۇلکەن نەگىزگى ماسەلە ەدى. اکادەميك اقتىق ساپارعا اتتانعانشا عىلىمداعى جاڭالىقتاردى وندىرىسکە ەنگىزۋگە قايسارلىقپەن کىرىستى. ول ايتقانىنان قايتپايتىن جان ەدى. الايدا، «ان-24» ۇشاعىنىڭ اقاۋى بارىنا سەنگەن جوق بولاتىن.
سوعىس جىلدارىنداعى تەمىردەي ءتارتىپ قالا قويماعان ۋاقىت. ءتارتىپ بولۋ ءۇشىن بۇيىرىپ سويلەي ءبىلۋ کەرەك. اکادەميك ول جاعىنا دا شەبەر بولعان. ول کەزدە بۇيىرىقتى ورىنداماعاندى اتىپ تاستاۋ دا تاڭسىق ەمەس ەدى.
-ول کىسى ءوزى ءبىرايتار، سونداي وجەت کىسى ەدى. ۇشقىشقا «سەن مەنى کەشە ءبىر الدادىڭ، بۇگىن مۇنىڭا جول بولسىن. ۇشاسىڭ» دەپ بۇيىرا سويلەگەن. ول کەزدىڭ زاڭى بولەکتەۋ عوي، عىلىمعا، ۇکىمەتکە کەرەك ادامنىڭ قولىنا تاپانشا بەرىپ قوياتىن دا بولعان. ونى وزىنە قاستىق قىلعان ادامعا قاراي پايدالانۋعا دا رۇقسات بەرىلگەن. سودان ۇشقىشقا دا جان کەرەك، ايتقانىن ەکى ەتپەي ۇشقان عوي. ءۇش ادام سول جەردە قالىپ قويادى، - دەدى ابدىراقىم اۋەزبايەۆ اقساقال.
العاشقى کۇنى ۇشاق ماسکەۋگە ۇکىمەت ادامدارىن الىپ بارعان. ۇشاققا تاپسىرىس بەرگەن مىڭبايەۆ توبىن ۇشقىش تاستاپ کەتەدى. «ا ن-24»-کە کوپ ادام قالاي سىيسىن، ۇشاق وزىنە تيگەن کەلەسى کۇنى ول ادەيى ىستەپ وتىرعانداي کورىنگەن بولار. ايتەۋىر، اکادەميك الدەقايدا قاتتى اسىقتى. ءۇش ادام ەبىن تاۋىپ جولدا قالىپ قويعان.
ول کەزدە وتانشىلدىق سەزىم اسقاقتاپ تۇردى. وتانعا شىن بەرىلگەندىك ەڭبەکپەن عانا باعالاناتىن. ال، اکادەميکتىڭ ءار ساعاتى ساناۋلى. ماسکەۋ ساپارىن سىلتاۋراتۋ ارىنا سىن، ول بوستان بوسقا وتىرا المايتىن. ۇشاق اپاتى اۋىر سوققى بولدى. ىشىندەگىلەر تۇگەلدەي وتقا وراندى.
-ماعان کارىم مىڭبايەۆ تۋرالى ايتۋ وتە اۋىر. نەگە دەسەڭىز، ونىڭ اجالىنىڭ ءوزى ءبىر جۇمباق سياقتى بولدى. ەشنارسە قالماعان، تەک تۇيمەسى مەن کويلەگىنىڭ ءبىر کىشکەنتاي، تيتتەي بولىگىن عانا تابىتقا اکەلىپ قويدى عوي. بۇل قايعىنى، بۇل وقيعانى ايتۋ ماعان وتە اۋىر، - دەدى اکادەميکتىڭ اقىرعى ساپارى تۋرالى سۇراعانىمىزدا ونىڭ جاقىن سىرلاسى بولعان قازاقتىڭ تۇڭعىش رەجيسسەر قىزى داريعا تىنالينا.
ءومىر ايدىنىندا قوس اققۋداي قاتار جۇزە باستاعالى نەبارى التى جىل بولعان ەدى. اکادەميك ماسکەۋگە ارتىمنان ۇشىپ کەلەرسىڭ دەپ، داريعانى تاستاپ کەتکەن. تاعدىر ولارعا قايتا قاۋىشۋدى جازباپتى. بالقاش ماڭىنان ۇشقان سوڭ، ون بەس مينۋتتان کەيىن ۇشاق اپاتقا ۇشىرايدى.
مىڭبايەۆ کورسەتىپ کەتکەن ۇلگى-ونەگە بۇگىنگى تاڭدا دا ماڭىزىن جويعان جوق. ايرىقشا اتاپ ايتۋعا بولاتىنى - عىلىم مەن ءوندىرىستىڭ بىرلىگى. مۇنىڭ جولىندا اکادەميك بار جانىن سالعان. ومىردەن ەرتە کەتسە دە، ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرعان. تەک بىرەر ساعاتتىڭ عانا قۇپياسى اشىلماي قالدى. مەملەکەتتىك کوميسسيا ۇشاقتىڭ وزدىگىنەن جارىلماعانىن انىقتاعان. ءبىراق، کوپ ادام وعان سەنە قويعان جوق. الايدا، بۇل قورىتىندىنى اکادەميکتىڭ جاقىندارىنىڭ ايتقاندارى راستاي تۇسکەندەي.
-دالانىڭ تارلانى دەپ ايتۋعا بولادى ول کىسىنى. سونداي ۇلکەن بىلىممەن، ۇلکەن زەيىنمەن، ۇلکەن ەڭبەکپەن کەلگەن ادامدى وسىلايشا دۇنيەدەن الىپ کەتتى. بۇل کارىم مىڭبايەۆتى ءولتىرۋ ءۇشىن جاسالعان کادىمگى زۇلىمدىق بولدى. شىنىمدى ايتسام، نە دەرىمدى دە بىلمەيمىن. کارىمنىڭ ءىشى سەزدى مە، مەن ەندى کەلمەيمىن دەپ ەدى کەتەرىندە، - دەدى اشىنا سويلەگەن داريعا اپاي.
اکادەميك بۇل ساپاردان قايتپايتىنىن سەزىپتى. داريعاعا «مەن ەندى سول جاقتا قالامىن. ارتىمنان ءوزىڭ کەلەرسىڭ» دەۋى دە تەگىن ەمەس-اۋ...
