جالعان نامىس پەن جاناشىرلىقتىڭ ارا جىگى
قوعامنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان تۇيتكىل قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنا دا، تاعامنىڭ تاتىمىنا دا قاتىستى ەمەس. ءتىل ماسەلەسى. مەيرامحانا باسشىلىعى مۋزىكانتتارعا قانداي جاعداي بولماسىن قازاق تىلىندە ءان ايتپاۋ تۋرالى تالاپ قويعان.
بۇعان دەيىن سhocolife كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى راميل مۋحورياپوۆتىڭ قازاق تىلىنە قاتىستى ايتقان پىكىرى دەپۋتات، قوعام بەلسەندىلەرى، بەلگىلى قايراتكەرلەردىڭ دە نازارىن اۋدارتقان ەدى. سوڭى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا دەيىن ۇلاستى.
كەيىنگى كەزدە مۇنداي وقيعا جيىلەگەنىن بايقايمىز. مۇنداي جاعداي دەپ ءتىلدىڭ كولەڭكەدە قالۋىن مەڭزەپ تۇرعان جوقپىز، مارتەبەسىن قورعاۋعا، سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، قاجەت بولسا، تالاپ ەتۋگە تالپىنعانداردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتقانىن ايتقانىمىز. ايتپەسە، قازاق تىلىنە مۇرىنىن ءشۇيىرىپ، مەنسىنبەي قاراعانىمەن قويماي، ونىسىن ماقتان تۇتىپ، جەر الەمگە جار سالاتىنداردىڭ «جازاسى» جۇرت الدىندا كەشىرىم سۇراي سالۋمەن عانا جىلى جابىلاتىنىنا ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەلى قاشان…
وسى وقيعا قازاق ءتىلىنىڭ، قازىرگى ترەندكە اينالىپ كەتكەن تىركەسپەن ايتساق، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تاعدىرىنا قاتىستى تاعى ءبىر وي تولعاۋعا يتەرمەلەدى. «تىلىمدەلگەن قايران قازاق ءتىلى»، «ءوز بالاسى وگەي كورگەن ءتىلىم»، «قازاق ءتىلى باي، ءبىراق سونى ەشكىم باعالامايدى» دەگەن سياقتى 30 جىل بويى ەستىپ كەلە جاتقان جاۋىر ءارى جالىقتىراتىن تىركەستەردى ىسىرىپ تاستاپ، باسقاشا تولعاپ كورەيىك.
ساناداعى سىلكىنىس
سونىمەن، ماسەلە Whats App جەلىسىندە جازىلعان حابارلامانىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاراپ كەتۋىنەن باستالعان. الگى حابارلامادا «پينتا» مۋزىكانتتارىنىڭ توبىنا مەيرامحانا باسشىلىعى قازاق تىلىندە ءان ايتۋعا تىيىم سالاتىنى تۋرالى ايتىلعان.
- ءبىز قازاق تىلىندەگى اندەردى ورىندامايمىز. ەگەر قوناقتار سىزدەن ءاندى قازاق تىلىندە ورىنداۋدى سۇراسا نەمەسە تالاپ ەتسە، وندا «رەپەرتۋارىمىزدا قازاق تىلىندەگى اندەر جوق» دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك نەمەسە بىردەن مەيرامحانا مەنەدجەرىن نەمەسە ديرەكتوردى شاقىرۋ قاجەت. ءبىراق قانداي جاعداي بولماسىن، تىيىم سالىنعان دەپ جاۋاپ بەرمەڭىزدەر. ەگەر جاۋاپ بەرۋگە قينالساڭىزدار، دەرەۋ مەنەدجەردى شاقىرىڭىزدار، - دەپ ايتىلعان حابارلامادا (اۋد.).
ال مۇنى بايقاعان الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى «بيزنەس اشىپ، اقشا تاۋىپ جاتقان ەلدىڭ تىلىندەگى اندەردىڭ نەسى جاقپاعانىن» سۇراپ، شامدانعان. وعان مەيرامحانا اكىمشىلىگى البەتتە، قازاق تىلىنە قۇرمەتپەن قارايتىندارىن، دەگەنمەن، مەيرامحانانىڭ وزىندىك كونتسەپتسياسى بار ەكەنىن ايتىپ جاۋاپ بەرىپتى.
سودان سوڭ بەلسەندىلەر بۇل «قازاق ءتىلدى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىنا نۇقسان كەلتىرۋ، «تىلدىك سەگرەگاتسيا» ەكەنىن، جانە ول «جاڭا قازاقستاندا» دا جالعاسىپ جاتقانىن العا تارتىپ، مەيرامحاناعا بويكوت جاريالاۋعا شاقىردى. مەيرامحانا تاعى دا باستاپقى ايتقان تۇسىنىكتەمەسىنە مازمۇنداس مالىمدەمەلەرىن ايتىپ، تۇسىندىرگەندەي بولىپ جاتتى. سوسىن شۋ باسەڭسىپ، ارتىنشا تىنىشتالدى.
اۋەلدە ايتىپ وتكەنىمىزدەي، بۇعان دەيىن Chocofamily حولدينگىنىڭ باسشىسى راميل مۋحورياپوۆ ورىس تىلىندەگى سۇراققا قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرگەندەردى مادەنيەتسىز دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتقان ەدى. قوعام وعان جاپپاي نارازىلىق ءبىلدىرىپ، كومپانياسىنا جاپپاي بويكوت جاريالاعان بولاتىن. ارتىنشا راميل مۋحورياپوۆ كوپشىلىك الدىندا كەشىرىم سۇرادى. ونىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس تە قوزعالدى. ءبىراق، سالدەن كەيىن ول دا ۇمىتىلدى، قىلمىستىق ءىس توقتاتىلدى.
بۇل - تەك ءبىرلى- جارىم مىسال عانا. قازاق ءتىلى تۋرالى جاعىمسىز پىكىر ايتقاندار كەشىرىم سۇراپ قۇتىلادى، ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ساقتاۋدى تالاپ ەتكەندەر ۇلت ارازدىعىن تۋدىرۋشى بولىپ شىعا كەلەدى. «ديۆان باتىرى» اتانادى. ال بۇل، شىنداپ كەلگەندە، زاڭ جۇزىندە بەكىتىلگەن قۇقىقتى تالاپ ەتۋ عانا ەمەس پە؟
قاي تىلدە بيلەسە، سول تىلدە سويلەيسىڭ
ءتىل تۋرالى زاڭىنىڭ 4-بابىندا مەملەكەتتىك ءتىل - مەملەكەتتىڭ بۇكىل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتىك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت ىسىن جۇرگىزۋ جانە ىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ تىلى ەكەنى انىق ايتىلعان. ياعني، قازاق ءتىلى - قولدانىستاعى ەڭ باستى ءتىل. بولۋى كەرەك. وسى زاڭنامانى بۇزعاندار جاۋاپقا تارتىلاتىنى تۋرالى دا نورما بار (24-باپ).
ءتىلدىڭ مارتەبەسى ساقتالۋىن ۇكىمەت، وزگە دە مەملەكەتتىك، جەرگىلىكتى وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگاندار قاداعالاۋى كەرەك ەكەنى دە تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان.
جالپى، بيلىك قاي تىلدە سويلەسە، قاي تىلدە زاڭ شىعارسا، قاي تىلگە باسىمدىق بەرسە، حالىق تا وزدىگىنەن سول تىلگە يكەمدەلەتىنىن، ەرىكتى- ەرىكسىز سول تىلدە سويلەيتىنى الدەقاشان زەرتتەلگەن بۇلجىماس قاعيدا. سەبەبى حالىققا قاجەت دۇنيەنىڭ جاۋابى - سول تىلدە. قاجەتتىلىك.
ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن زاڭىمىزدى ورىسشا جازىپ، قازاق تىلىنە اۋدارىپ ءجۇرمىز، قۇجاتىمىز دا، باسقامىز دا، تۇتاستاي ءىس- قاعازدارىمىز وزگە تىلدە جۇرەدى. اۋدارماسى دا ساۋاتتى ەمەس، ورىسشادان تۇتاستاي قوتارا سالعان كالكا اۋدارما. قازاقشا قۇجات كورسەك تۇسىنبەي، ورىسشاسىن ءوزىمىز سۇراپ الامىز. ال جۇرگىزىپ وتىرعان ءتىل ساياساتىمىز اقىن- جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىن قايتا- قايتا كوشىرىپ باسىپ، مۇشكىل حالدەگى مۇگەدەك اۋدارمالار جاساعاننان ءارى اسپاي وتىر. وعان قانشاما قىرۋار اقشا بولىنەدى. ودان قالسا ءبىر ءسوزدى قوسىپ جازىپ، ونى قايتا ءبولىپ ەملەمەن الىسامىز.
جالپى، تەوريا بويىنشا، ءتىلدىڭ نەگىزگى 3 قىزمەتى بار. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ نەگىزگىسى - قارىم- قاتىناس، ياعني كوممۋنيكاتسيا قۇرالى بولۋى. احمەت بايتۇرسىن ۇلى ىرگەلى ەڭبەگىن «ءتىل - قۇرال» دەپ بەكەردەن- بەكەر اتاماسا كەرەك. ءتىل قۇرال بولۋدان قالعان كۇنى، ءتىل قولدانىستان شىققان كۇنى ونىڭ عۇمىرى دا اياقتالادى. ەشكىم سويلەمەيتىن، ءولى تىلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلادى. بۇل - كادىمگى نارىقتىق قوعامنىڭ سۇرانىسقا ۇسىنىس جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس نەگىزگى قاعيداسىنا ساي دۇنيە. سۇرانىس بولماسا، ونى ەشكىم تالاپ ەتپەسە، قىزىعۋشىلىق بولماسا، ۇسىنىس تا بولمايدى. ءتىلدىڭ قولدانىس اياسى تەك پاتريوتيزمگە عانا تىرەلىپ تۇر دەسەڭىز، قاتەلەسكەنىڭىز.
ەكىنشى - ەلىكتەۋ. بيلىگىڭ، بايلارىڭ مەن بەدەلدىلەرىڭ قاي تىلدە سويلەسە، ەرىكسىز سولارعا ەلىكتەيسىڭ. ال بىزدەگى كەيبىر شەندىلەر قازاق ءتىلىن قورعاعانداردى «ۇڭگىر ۇلتشىلدارىنا» تەڭەپ، تاۋىپ ايتقانىنا ماساتتانىپ، مۇرنىن شۇيىرەدى.
بۇعان ءبىر مىسال رەتىندە كەزىندەگى ورىس قوعامىن ايتۋعا بولادى. XVIII عاسىردا فرانسيا وزىندىك مادەني گەگەمونعا اينالدى. ۆولتەر، ديدرو، رۋسسو، مونتەسكە جاڭا مادەني ءداۋىردىڭ باستى تۇلعالارىنا اينالدى. وسىلايشا، ەۋروپا تۇتاستاي فرانسۋزدارعا ەلىكتەدى. ورىس قوعامى دا شەت قالعان جوق. رەسەي دۆورياندارى دا كوشتەن قالعىسى كەلمەدى، فرانتسۋز ءتىلىن مەڭگەرۋگە كوشتى. سول جىلدارداعى بەدەلدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى بولعانىن ءبارى بىلەدى. كوپ ۇزاماي وزدەرىن قاراپايىم شارۋالاردان جوعارى سانايتىنداردىڭ ءبارى مونتەسكە تىلىندە سويلەگەندى قولاي كوردى. بۇل ءتىل مەن مادەنيەتتىڭ اجىراماس بىرلىك ەكەنىنەن دە حابار بەرەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ءبىراق كەيىننەن ورىس تىلىنە رەفورما جاسالىپ، ەملە مەن ەرەجەلەر ءبىر ىزگە تۇسكەن سوڭ فرانتسۋز ءتىلىنىڭ ىقپالى السىرەپ، بيىگىنەن ءتۇستى.
ءبىزدىڭ قوعامدا قازاق تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق مۇلدەم جوق دەۋدەن اۋلاقپىز، كەرىسىنشە، ۇيرەنگىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارى جىل ساناپ كوبەيىپ كەلەدى. دەگەنمەن، ءبىز ولارعا قانشالىقتى ساپالى ادىستەمە ۇسىنا الىپ وتىرمىز؟ قازاقشا كونتەنتتىڭ ساپاسى قانداي؟ بۇل - باعاناعى سۇرانىس پەن ۇسىنىس زاڭدىلىعىنىڭ ەكىنشى جاعى. سۇرانىس بار، ۇسىنىس از…
قازىرگى كەزدە الەمدىك تىلدەردىڭ قاتارىنا ەنىپ وتىرعان كوپتەگەن ءتىل بىرنەشە رەفورمالاۋدان وتكەن، سۇرىپتالعان، جەڭىلدەتىلگەن، ستاندارتتالعان. سەبەبى ءتىل - ءتىرى ورگانيزم سياقتى. پايدا بولادى، داميدى، وسەدى، ولەدى. قوعاممەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، جاڭارىپ، تۇرلەنىپ وتىرۋى كەرەك. ءتىلدىڭ پايدا بولۋى تۋرالى نەگىزگى تەوريالاردىڭ ءوزى بيولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك باعىتتارعا نەگىزدەلەدى.
ايگىلى نەمىس لينگۆيستى ءارى بوتانيك عالىم اۆگۋست شلەيحەر ءتىل مەن وسىمدىكتى سالىستىرا كەلە، ءتىلدى ءتىرى ورگانيزم دەسە، گۋمبولد، بوپپ سياقتى عالىمدار تىلگە قاتىستى اعزا ءسوزىن قولدانعان. ايتپاعىمىز، ءتىل قوعاممەن بىرگە وزگەرۋى كەرەك. قازاق ءتىلىن دە ستاندارتتاپ، ءبىر ىزگە ءتۇسىرىپ، عىلىم تىلىنە، ينتەرنەت تىلىنە، تەحنولوگيا تىلىنە يكەمدەيتىن كەز الدەقاشان كەلگەن. ماسەلەن، قازىرگى اعىلشىن ءتىلى عاسىرلار بۇرىن قولدانعان اعىلشىن تىلىنەن مۇلدەم وزگەشە. بۇل ءتىپتى ون جىل بۇرىن بولعان ءتىل ەمەس.
البەتتە، بۇل - باسقا تىلدەردى ىسىرىپ تاستاپ، تەك قازاق تىلىندە عانا سويلەيىك دەيتىن جالعان ۇران ەمەس. تەك قازاق ءتىلىنىڭ احۋالىن جاقسارتساق، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىز رەتىندە تانىتا بىلسەك دەگەن نيەت. قازىرگى احۋال دا سول كۇن تۋعانىن مەڭزەپ تۇرعانداي. قازاق مادەنيەتىنە، قازاق تىلىنە قىزىعاتىنداردىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى. ءتىپتى، شەتەلدە ءجۇرىپ قازاق ءتىلىن، مادەنيەتىن دارىپتەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى قانشاما.
رەسمي دەرەكتەر دە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى ءبىرشاما كەڭەيگەن دەگەن مالىمەت بەرەدى. بىلتىرعى ۇلتتىق ساناقتىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، حالىقتىڭ 80 پايىزى قازاقشا بىلەدى ەكەن. سانداردى سويلەتىپ كورەيىك.
حالىقتىڭ 80,1 پايىزى قازاقشا بىلەدى
رەسمي مالىمەتتەردە 1991 -جىلى ەلىمىزدە قازاقشا سويلەيتىن حالىقتىڭ ۇلەسى 37 پايىز بولعان دەپ كورسەتىلگەن. 2015 جىلى بۇل كورسەتكىش 76,3 پايىزعا وسسە، 2016 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 82,3 پايىزعا جەتكەن. ال 2021 -جىلعى حالىق ساناعىنىڭ الدىن الا مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، قازىر قازاقشا بىلەتىن ەل حالقىنىڭ ۇلەسى - 80,1 پايىز.
وزگە ۇلت وكىلدەرى ىشىندە ەلدە تۇراتىن وزبەكتەردىڭ 72 پايىزى، ۇيعىرلاردىڭ 71,7 پايىزى، تاجىكتەردىڭ 63,6 پايىزى قازاق ءتىلىن بىلەدى ەكەن. سونىمەن قاتار ەلىمىزدەگى ءاربىر ءتورتىنشى نەمىس (25,2 پايىز)، ورىس (25,1 پايىز) جانە ۋكراين (23,7 پايىز) قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن. جالپى ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ 15,9 پايىزىنىڭ انا ءتىلى - ورىس ءتىلى، 3,2 پايىزىنىڭ انا ءتىلى - وزبەك ءتىلى، 1,4 پايىزىنىڭ انا ءتىلى - ۇيعىر ءتىلى دەگەن مالىمەت بار.
قازاقشا بىلەتىندەر ۇلەسى 80 پايىزدان اسقانىمەن، كۇندەلىكتى ومىردە قازاق ءتىلىن قولداناتىندار ۇلەسى 49,3 پايىز ەكەن.
قوعامدىق ساياسات ينستيتۋتى زەرتتەۋىنىڭ مالىمەتىندە ءاربىر ءۇشىنشى قازاقستاندىق قازاق تىلىندە جانە ورىس تىلىندە قاتار اقپارات الاتىنى ايتىلادى.
اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى كەلتىرگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، باق سالاسىنداعى قازاقتىلدى ونلاين- كونتەنتتىڭ ۇلەسى - 78 پايىز، ونىڭ ىشىندە مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ ۇلەسى - 84,5 پايىز، تەلەارنالار - 79,2 پايىز، ينتەرنەت- رەسۋرستار 59,8 پايىز ەكەن. سونىمەن قاتار ەفيرگە 11 تىلدە، ونىڭ ىشىندە ۋكراين، پولياك، نەمىس، كورەي، ۇيعىر، تۇرىك جانە دۇنگەن تىلدەرىندە حابارلار شىعادى.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ 51,2 پايىزى تەك قازاق تىلىندە، 31,2 پايىزى قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە، 17,2 پايىزى ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەدى.
مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا وقۋلىقتار التى تىلدە: قازاق، ورىس، ۇيعىر، وزبەك، تۇرىك جانە نەمىس تىلدەرىندە شىعارىلادى. شەت تىلدەرى بارلىق مەكتەپتە وقىتىلادى.
ال بىلتىر مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ 70 پايىزى قازاقشا ءبىلىم الۋدى تاڭداپتى.
اسىلحان اڭداشوۆ، ەكونوميست:
ءتىلدىڭ دامۋىندا نەگىزگى ءرولدى ەكونوميكا مەن مادەنيەت اتقارادى
- قازاق ءتىلىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنداعى ءرولى وتە تومەن. وعان بىرنەشە وبەكتيۆتى سەبەپتەر بار. بىرىنشىدەن، ەل ەكونوميكاسى مەن ءوندىرىس شوعىرلانعان ايماقتاردىڭ نەگىزگى ءتىلى ەمەس. قىزمەت كورسەتۋ سالاسى دامىعان الماتى مەن ءوندىرىسى دامىعان ورتالىق، سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەردە ورىس ءتىلى باسىم.
ەكىنشىدەن، ەلدىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەسى - رەسەي فەدەراتسياسى. قازاقستان سىرتتان ساتىپ الاتىن تاۋارلاردىڭ 40 پايىزدان استامى رەسەيدەن كەلەدى. سوندىقتان ەلدەگى ءوندىرىس پەن بيزنەس سالاسى كوبىنە رەسەيمەن بايلانىستى جۇمىس ىستەيدى.
ۇشىنشىدەن، ەلدەگى اقپارات پەن ءبىلىم كوزدەرى ورىس ءتىلدى رەسۋرستاردان الىنادى. 2009 -جىلعى ساناق قورىتىندىسى بويىنشا ەل حالقىنىڭ %94 ورىسشا تۇسىنەتىن، %85 ورىس تىلىندە وقىپ جازا الاتىن. ال قازاق تىلىندە تەك %62 تۇرعىن وقۋ- جازۋدى بىلسە، %74 اۋىزشا قازاق ءتىلىن تۇسىنەتىن. بۇل دەگەن ءسوز - حالىقتىڭ بارلىعى دەرلىك ورىس ءتىلىن تۇسىنەدى، ال قازاق ءتىلىن 1/4 حالىق الدە دە جاقسى بىلمەيدى. سول سەبەپتى دە بارلىعىنا تۇسىنىكتى تىلدە بيزنەس جاساۋ ىڭعايلىراق.
ءتىلدىڭ دامۋىندا نەگىزگى ءرولدى ەكونوميكا مەن مادەنيەت اتقارادى. الەمدە 1,4 ميلليارد ادام قىتاي تىلىندە سويلەسە دە، ادامدار ونى ەمەس، ەكونوميكاسى مەن مادەنيەتى تارتىمدىراق دەپ ەسەپتەلەتىن ۇلىبريتانيا، اقش، كانادا، اۋستراليا سياقتى ەلدەردىڭ ورتاق ءتىلى - اعىلشىن ءتىلىن وقىپ جاتادى.
تۋرا سول سياقتى، افريكاداعى سۋاحيلي ءتىلى دە كەزىندە جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ ارابتارمەن ساۋدا جاساۋى ناتيجەسىندە تۋىنداعان. قازىر ول تىلدە 100 ميلليوننان استام ادام سويلەيدى.
ءتىل ادامعا ارتىقشىلىق بەرۋگە ءتيىس. سوندا ونى تارتىمدى، ادامدار ءوز ەركىمەن ۇيرەنۋگە تۇرارلىق دەپ ەسەپتەيدى.
قازىر قازاقستاندا قازاق ءتىلدى ادام ورىس ءتىلىن بىلسە، ارتىقشىلىققا يە بولادى، ال قازاق ءتىلدى ەمەس ادام قازاق ءتىلىن ۇيرەنسە قاتتى ارتىقشىلىق بەرمەيدى. 12-14 ميلليون ادام سويلەيتىن قازاق ءتىلى مەن 230 ميلليون ادام سويلەيتىن ورىس ءتىلىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى.
ال ەلدى قالايشا ەكى تىلدە دە ءومىر سۇرۋگە ىڭعايلى ەتۋ قاجەت ەكەنى - باسقا سۇراق. الايدا، ول جولدا قازاق تىلدىلەردىڭ دە، ورىس ءتىلدى وتانداستارىمىزدىڭ دا قۇقىعى شەكتەلمەۋى ءتيىس.
ايسۇلۋ جۇمانالى قىزى، ءتىل ۇيرەتۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى:
قازاق ءتىلى ترەندتە بولۋى كەرەك
- Qazaqsha soyle اتتى ورتالىقتا ءبىراز جىل جۇمىس ىستەدىم. سول ۋاقىت ىشىندە بىرنەشە قىزمەت اتقاردىم. العاشىندا قاراپايىم مۇعالىم، ودان كەيىن اعا وقىتۋشى، مەنەدجەر بولدىم. مۇعالىم بولىپ ساباق بەردىم، مەنەدجەر بولىپ كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەرمەن جۇمىس ىستەدىم. سول كەزدە ورتالىققا قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن دەۋشىلەردەن ورتا ەسەپپەن 15-20 ءوتىنىش كەلىپ تۇسەتىن. ونىڭ ىشىندە 1-10 ادام وقۋعا جازىلادى. دەمەك، بۇدان كورەتىنىمىز - قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىس بار. كوپ ادامنىڭ وقىعىسى كەلەدى، ۇيرەنگىسى كەلەدى، سويلەگىسى كەلەدى. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار.
بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كەلەدى. ولار قىزمەتىندە بەلگىلى ءبىر ساتىعا وسكىسى كەلەدى، سول ءۇشىن ولارعا قازاق ءتىلىن ءبىلۋدى مىندەت سانايدى. ياعني، قازاقشا ەل الدىندا سويلەيدى، ەسەپ بەرەدى دەگەندەي. ءبىراق ولاردىڭ سانى وتە از. مىسالعا ايتار بولسام، ءبىر اپتادا 1-2 ادام عانا كەلۋى مۇمكىن.
ەكىنشى توپ - وزگە ۇلت وكىلدەرى. ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعى جوعارى. نەگە ۇيرەنگىلەرىڭ كەلەدى دەسەك، «كۇندەلىكتى قولدانۋ ءۇشىن، كوممۋنيكاتسيانى رەتتەۋ ءۇشىن» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ولار شامامەن كەلۋشىلەردىڭ 50 پايىزى بولىپ قالادى.
ودان كەيىن كەلەتىن 3-توپ - ولار قازاقشا بىلمەيتىن ورىس ءتىلدى قازاقتار. مەن - قازاقپىن، ءوز ءتىلىمدى بىلمەگەن ۇيات دەگەن نيەتپەن كەلەدى. ولاردىڭ ىشىندە كىشكەنتاي بالالار وتە كوپ، ءبىراق ولار كوپ جاعدايدا وقىعىسى كەلمەيدى. ولاردى ءتىلدى بىلمەيتىن اتا-انالارى بالام وقىسىن دەپ الىپ كەلەدى. مىنە، مەن وسىنداي 4 كاتەگوريانى كوردىم.
دەگەنمەن، ولارعا وقۋ كەزىندە كەدەرگى كوپ. بىرىنشىدەن، قاراجات جاعى كەدەرگى، مەن جۇمىس ىستەيتىن ورتالىقتا 6 اي وقۋ 680 مىڭ تەڭگە تۇرادى. بۇل - قالتاعا ەداۋىر سالماق تۇسىرەدى. ەكىنشىدەن، ءوز بەتىنشە وقىپ-ۇيرەنۋگە ارنالعان ادىستەمەلىك قۇرالدار جوق.
ءتىل ۇيرەنۋشىلەر وقۋدى باستايدى، ءبىراق A1، A2 دەڭگەيلەرىنەن سوڭ، ياعني باستاپقى دەڭگەيدى اياقتاعاننان كەيىن سول كۇيى قالىپ قالادى. سەبەبى، بىرىنشىدەن ماتەريال جوق، ەكىنشىدەن، بىلىكتى ماماندار از. ونلاين ساباقتاردىڭ كوبى اۋىزەكى سويلەۋگە عانا نەگىزدەلگەن.
دەگەنمەن، قازاق ءتىلى جاستار اراسىندا ءالى دە بولسا ترەندكە ەنە قويعان جوق.
سويلەسە دە، شەت تىلىندەگى ءتۇرلى سلەنگتەردى قوسىپ سويلەيدى. سوندىقتان قازاق ءتىلىن جاستار اراسىندا تارتىمدى ەتە ءبىلۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن باي كونتەنت كەرەك، قازاقشا كۋيزدەردى، دەباتتاردى كوبەيتۋ كەرەك.
ياعني، قازىرشە ايتقاندا، قازاق ءتىلىن ترەندكە ەنگىزۋ كەرەك. نە دەسەك تە، بۇل - زامان تالابى. تانىمال ادامدار، الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلەر قازاقشا سويلەۋ كلۋبتارىن ۇيىمداستىرىپ جۇرگەنىن بايقادىم. دەگەنمەن، ولار جەتىك مەڭگەرگەندەر عانا تۇسىنە الاتىن جوعارى دەڭگەيدە. تۋرا وسى فورمات ءتىلدى ەندى باستاپ ۇيرەنىپ جۇرگەندەرگە دە وتە قولايلى بولار ەدى دەپ ويلايمىن. بۇل - قازاق تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىراتىنى انىق.
نە دەسەك تە، قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ماسەلەلەر «ءتىلىم - تىرەگىم» دەپ تولعاپ وتىرۋدان ءارى ءوتىپ، ناقتى ارەكەتكە قاراي ويىسقانى قۋانتادى. ەندى سول ءتىلدى ءوسىرۋ دە، ءوشىرۋ دە ءوز قولىمىزدا تۇر. قازاق ءتىلىن دامىتۋعا، قولدانىستاعى تىلگە، سويلەۋ تىلىنە، كوممۋنيكاتسيا تىلىنە، جالپى قوعام تىلىنە اينالدىرۋ جولىندا تەر توگەتىن ۋاقىت جەتتى. تەك جالعان نامىس پەن جاناشىرلىقتىڭ ارا جىگىن اجىراتا الساق بولعانى…
