فرانسيادا ءبىلىم الۋ: قازاقستاندىقتارعا قانداي مۇمكىندىكتەر بار

الماتى. قازاقپارات - فرانسيا كۋرورتتىق قالالارىمەن، الەمگە ايگىلى مۋزەيلەرىمەن جانە ءدامى ءتىل ۇيىرەر تاعامدارىمەن عانا دۇنيەجۇزىنە تانىلىپ وتىرعان جوق، سونىمەن قاتار بۇل ەلدە جوعارى ساپالى ءبىلىم دە بەرىلەدى.

فرانسيا ەۋروپادا شەتەلدىك ستۋدەنتتەر سانى بويىنشا كوش باستاپ تۇر. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاندىقتار دا بار. فرانسيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىر 370 تەن استام وتانداسىمىز ستۋدەنتتىك ۆيزا العان.

قازاقپارات ءتىلشىسى فرانسۋز رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ ىنتىماقتاستىق جانە ءبىلىم جونىندەگى ايماقتىق اتتاشەسى كساۆە لە تورريۆەللەك مىرزامەن قازاقستاندىقتارعا فرانسيادا ءبىلىم الۋ مۇمكىندىكتەرى جايلى تىلدەسكەن ەدى.

- اتتاشە مىرزا، بۇگىندە فرانسيادا وقىعىسى كەلەتىن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى قانشا جانە ستۋدەنتتەرگە ارنالعان قانداي باعدارلامالار بار؟

- جىل سايىن قازاقستاننان 300-400 دەي ستۋدەنت فرانسيانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەدى. ءبىز جىل سايىن بۇل كورسەتكىشتى ارتتىرۋعا تىرىسامىز. تاعايىندالاتىن شاكىرتاقى سانىن كوبەيتەمىز. ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتارعا ارنالعان «اباي-ۆەرن»، تابيعات رەسۋرستارىن قورعاۋ سالاسىنداعى ستۋدەنتتەرگە ارنالعان MOPGA سىندى باعدارلامالار بار. قازاقستانداعى فرانسيا ەلشىلىگى دە ۇزدىك ۇمىتكەرلەرگە ءوز شاكىرتاقىسىن ۇسىنا الادى.

- وسى باعدارلامالار تۋرالى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز؟

- «اباي-ۆەرن» ستيپەنديالىق باعدارلاماسى - ءبىزدىڭ ەكى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ بىرلەسكەن باعدارلاماسى. ول 2018-جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇل باعدارلاما بويىنشا ماگيسترانتتار 10 اي بويى (قىركۇيەكتەن ماۋسىمعا دەيىن) ايىنا 800 ەۋرودان، ال دوكتورانتتار جارتى جىل بويى اي سايىن 1200 ەۋرودان شاكىرتاقى الادى. فرانسيادا دوكتورانتۋرانىڭ ۇزاقتىعى ءۇش جىل، كەيبىر باعىتتاردا التى جىلعا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن. «اباي-ۆەرن» باعدارلاماسى بويىنشا 2018-جىلى قازاقستاننان 65 ستۋدەنت، 2019-جىلى 90 ستۋدەنت ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك الدى. 2020-جىلى كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى باعدارلاما جۇمىس ىستەگەن جوق. 2021-جىلى COVID-19 سالدارىنا بايلانىستى 35 ستۋدەنت وقۋعا ءتۇستى. بىلتىر دا 35 شاكىرتاقى تاعايىندالدى.

Make Our Planet Great Again (MOPGA) باعدارلاماسى دا 2018-جىلدان بەرى جۇمىس ىستەيدى. بۇل - فرانسيادا كليمات، ەنەرگەتيكا، جەر جانە ەكولوگيا عىلىمدارى سالالارىنداعى جوبالارىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلەتىندەرگە ارنالعان باعدارلاما. ول بويىنشا جىل سايىن 10 شاكىرتاقى بەرىلىپ، جۇزەگە اسىرىلادى. 2022-جىلى ءبىز قازاقستانمەن بۇل باعدارلامانى تاعى بەس جىلعا ۇزارتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدىق.

بيىلدان باستاپ «اباي-ۆەرن» باعدارلاماسى بويىنشا بۇدان دا كوپ شاكىرتاقى تاعايىنداۋ كوزدەلگەن.

اسىرەسە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ پاريجدە ءبىرقاتار مەموراندۋمعا قول قويعاننان كەيىن وسىنداي مۇمكىندىك اشىلىپ وتىر. سونداي-اق قازاقستاندىق ستۋدەنتتەرگە ارنالعان «الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ» ماقساتىندا ستيپەنديا بەرۋ جالعاسادى جانە ونىڭ سانىن كوبەيتۋ جوسپارلانعان. بۇنىڭ ءبىرقاتار ارتىقشىلىعى بار. بىرنەشە كريتەري بويىنشا ىرىكتەلگەن ۇزدىك ستۋدەنتتەرگە ستيپەنديامەن تولىق قامتىلادى، ياعني جاتاقحانا اقىسى جانە فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتىندەگى وقۋ باعدارلامالارى تولەنەدى. عىلىم سالالارىنا كەلەتىن بولساق، اباي-ۆەرن شاكىرتاقىسىن كەز كەلگەن ادام الا الادى. سوڭعى جىلدارى ينجەنەرلىك، فيلولوگيا نەمەسە اۋدارماشىلىق (فرانسۋز ءتىلى مۇعالىمدەرىنىڭ كادرلارىن تولىقتىرۋ ءۇشىن)، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ستۋدەنتتەرگە باسىمدىق بەرىلىپ وتىر. كەيىنگى كەزدەردە سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ جانە تۇراقتى دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. فرانتسۋز نەمەسە اعىلشىن تىلىندە وقيتىن ستۋدەنتتەر وسى ستيپەندياعا ءوز تۇيىندەمەلەرىن جىبەرە الادى. دەگەنمەن، فرانسۋز تىلىندەگى باعدارلامالارعا باسىمدىق بەرىلەدى.

- فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا دا ءبىلىم الۋعا بولا ما؟

- ءيا، كوپتەگەن قازاق ستۋدەنتتەرى وسى باعدارلاما بويىنشا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ءتۇسىپ جاتادى. «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسى اياسىندا حالىقارالىق رەيتينگتەرگە ەنگەن التى فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتى مەن جوعارى مەكتەبىن تاڭداۋعا بولادى. ەندى ونىڭ سانىن ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. فرانسيانىڭ تاعى 20 ۋنيۆەرسيتەتىن «بولاشاق» تىزىمىنە ەنگىزۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە.

- ەستۋىمىزشە، فرانسيانىڭ جوعارى مەكتەپتەرىنە وقۋعا ءتۇسۋ قيىن ەكەن، راسىندا سولاي ما؟

- ءيا، فرانسيادا جوعارى مەكتەپتەردىڭ بەدەلى وتە جوعارى. ءتىپتى، فرانسۋزدارعا دا جوعارى مەكتەپكە ءتۇسۋ قيىن. ىرىكتەۋدەن سۇرىنبەي ءوتۋ وڭايعا سوقپايدى. ول جەرگە وقۋعا تۇسۋگە قازاق ستۋدەنتتەرى دە باق سىناي الادى، ءبىراق ول ءۇشىن فرانسۋز ءتىلىن جەتىك ءبىلىپ، جاقسى دايىندالۋ كەرەك. ولار فرانسيا ەلشىلىگىنىڭ ستيپەندياسىن الىپ، اتالعان ءبىلىم مەكەمەسىندە وقۋ قۇقىعىنا تالاسا الادى. وندا ينجەنەرلەر، بيزنەس جانە مەملەكەتتىك ورگاندار مەنەدجەرلەرى، مۇعالىمدەر، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى ماماندار دايارلانادى. سونىڭ ىشىندە ءبىز ينجەنەرلىك جوعارى مەكتەپتەر ەڭ مىقتى دەپ سانايمىز. مىسالى، ecole Polytechnique - فرانسياداعى ەڭ بەدەلدى ينجەنەرلىك مەكتەپ. وندا نەبارى 400 ستۋدەنت قانا وقيدى، ءبىراق ولار سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن ۇزدىكتەردىڭ ۇزدىگى. جالپى ول جاقتا ءبىلىم العىسى كەلەتىندەر كوپ. وعان ءتۇسۋ ءۇشىن ەكى جىلدىق دايىندىق سىنىبىندا، ودان كەيىن مەكتەپتىڭ وزىندە ءۇش جىل وقۋىڭىز كەرەك. وسىدان كەيىن ءسىز ءوز ماماندىعىڭىز بويىنشا حالىقارالىق دەڭگەيدە مانساپتى جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ديپلوم الاسىز.

- ءسوز اراسىندا فرانسيادا ءبىلىم الۋ ءۇشىن ءتىل ءبىلۋ كەرەك دەدىڭىز. قازىر قازاقستاندا فرانسۋز ءتىلى قالاي دامىپ جاتىر دەپ ويلايسىز؟

- قازاقستاندا فرانسۋز ءتىلى جاقسى دامىماعان. قازىر ءبىز وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى 5-11- سىنىپ وقۋشىلارى ءۇشىن مەكتەپتەردە فرانسۋز جانە نەمىس تىلدەرىن ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. سونداي-اق قازاقستاننىڭ ءتورت مەكتەبىندە جاڭا جوبانى ىسكە قوستىق. اتاپ ايتقاندا، استانا، قاراعاندى، الماتى جانە اقتاۋ قالالارىندا قوس ءتىلدى سىنىپتار اشىلىپ، وندا ماتەماتيكا مەن فيزيكا فرانسۋز تىلىندە وقىتىلادى. بۇل فرانسۋز ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلەتىن وقۋشىلارعا ارنالعان. وسىلايشا، فرانسياداعى ينجەنەرلىك جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسكىسى كەلەتىندەر ءۇشىن جاقسى مۇمكىندىك.

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازاقستان پرەزيدەنتى بۇعان دەيىن تەحنيكالىق ماماندىقتارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن ايتقان بولاتىن. ءدال وسى باعىتتا فرانسيا - ەڭ مىقتى ەلدەردىڭ ءبىرى. ءبىز وسى پروتسەسكە قاتىسىپ، قازاقستانداعى ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقىمىز كەلەدى. فرانسيا مەن قازاقستان - ەجەلدەن ستراتەگيالىق سەرىكتەس ەلدەر.

- ءوز ەلىڭىزدەگى ءبىلىم دەڭگەيىن قالاي باعالايسىز؟

- فرانسيادا ءبىلىم - بيزنەس ەمەس، ول مورالدىق قۇندىلىق. سوندىقتان فرانسياداعى ءبىلىم دەڭگەيى وتە جاقسى دەپ ايتا الامىن. كوپتەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ تەرەڭ تاريحى، ءوز تالاپتارى بار. ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ وڭاي ەمەس.

- قازىر ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا شەتەلدىك بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالدارى اشىلا باستادى. قازاقستاندا فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ فيليالدارىن اشۋ جوسپاردا بار ما؟

- قازىرگى كەزەڭدە ماشينا جاساۋ، اتوم ەنەرگەتيكاسى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىندا ءبىرقاتار كاسىپتىك وقىتۋ ورتالىقتارىن اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. بولاشاقتا ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ فيليالدارى دا اشىلادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ءبىز قازىر سوربوننا-قازاقستان ينستيتۋتىن ستۋدەنتتەرگە تارتىمدى ەتۋ ءۇشىن رەفورما جاساعىمىز كەلەدى. وقۋدىڭ جاڭا باعىتتارىن اشپاقپىز. عالىم-پروفەسسورلاردى تارتامىز.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور الما مۇقانوۆا