الماتى تاريحىنداعى جويقىن جەر سىلكىنىستەر

استانا. قازاقپارات- تاۋلى ايماقتا ورنالاسقان الماتى - ەلىمىزدەگى سەيسميكالىق ەڭ قاۋىپتى قالا. مەگاپوليستە جىلىنا 400-دەن استام جەر سىلكىنىسى بولىپ تۇرادى.
None

الماتى قالاسىنىڭ سەيسميكالىق ميكرو ايماقتاندىرۋ كارتاسى سوڭعى رەت 1983 -جىلى جاسالعان بولاتىن. وندا ايماقتاردىڭ قاۋىپتىلىگى 8 بالدىق توزىمدىلىكپەن ەسەپتەلگەن. 40 جىلعا تارتا مەرزىمدە شاھار اۋماعى ۇلعايىپ، بيىك عيماراتتار كوبەيدى. نىساندار بۇرىنعىداي ءار ءتۇرلى ۇلگىدە سالىنىپ، قۇرىلىسقا ءتۇرلى ماتەريالدار قولدانىلا باستادى. سەيسمولوگيا ينستيتۋتى كارتانىڭ جاڭا نۇسقاسىن قالاعا قوسىلعان ەكى اۋداندى ەسكەرە وتىرىپ ازىرلەگەن. ەندى جاڭا كارتا بويىنشا قالانىڭ بۇكىل اۋماعى 9-10 بالدىق ايماقتارعا بولىنگەن.

«قالا اۋماعىندا جيىرمادان استام تەكتونيكالىق ويىقتار بار، ولار بارلىق اۋدانداردى كەسىپ وتەدى. قالانىڭ بارلىق اۋماعى 9-10 باللدىق سەيسميكالىق قاۋىپتى ايماقتارعا جاتادى»، - دەدى اللا سادىقوۆا.

ماماندار جاڭا كارتا نەگىزىندە تۇرعىزىلعان عيماراتتار الاپات ءزىلزالا كەزىندە ساۋ قالاتىنىنا سەنىمدى. دەسە دە، سەيسمولوگتار تاياۋ جىلدارى الماتىدا جويقىن جەر سىلكىنىسى بولمايتىندىعىن ايتادى. ءبىراق بۇل بولجامدار تەك 70 پايىزعا عانا كەپىلدىك بەرەدى. ويتكەنى سەيسميكالىق ايماقتا بوي كوتەرگەن قالاعا قاۋىپ قاشان دا جوعارى جانە شاھاردىڭ بىرنەشە الاپات ءزىلزالانى باستان كەشكەنى تاريحتان ءمالىم. مامانداردىڭ سوزىنشە سان عاسىردى باستان وتكەرگەن الىپ شاھار سوڭعى 130 جىلدا عانا ەكى رەت تولىقتاي قيراپ، قايتا تۇرعىزىلعان.

الماتىداعى جويقىن جەر سىلكىنىسى العاش رەت 1887 -جىلى قالا ۆەرنىي اتالعان تۇستا 9- ماۋسىمدا تىركەلدى. تاڭعى 5-تەر شاماسىندا، جۇرت شىرت ۇيقىدا جاتقاندا قالادا ماگنيتۋداسى 7,3 بالل بولاتىن جەر دۇمپۋلەرى سەزىلەدى. ەپيتسەنتردەگى ماكسيمالدى كۇشى – 9، 10 بالدى قۇراعان. كىندىك تەرەڭدىگى 20 شاقىرىم. ول جىلدارى شاھاردا شامامەن 30 مىڭعا جۋىق ادام تۇرعان. ءزىلزالادان 332 ادام كوز جۇمدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بالالار ەكەن. كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا بۇل ۆەرنەندىك اپات دەپ اتالادى.


قيراعان تاتار مەشىتى / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

جەر استى سەرپىلىستەرى كۇنى بويى جالعاسقان. ءزىلزالا كەزىندە ساز بالشىقتان، تاستان جانە كىرپىشتەن سالىنعان 1798 ءۇي تولىعىمەن قيراپ قالدى. اعاشتان تۇرعىزىلعان تامدار ازداپ زارداپ شەكتى. بۇل اپاتتان كەيىن قالادا ساۋلەتشى اندرەي زەنكوۆتىڭ باسشىلىعىمەن سەيسميكالىق جانە مەتەورولوگيالىق ستانسيا ۇيىمداستىرىلدى. ءارى عيماراتتاردى سالۋ كەزىندە سەيسميكالىق ەسەپكە الۋ جۇيەسى ازىرلەندى.

قالادا بۇلىنگەن عيماراتتار ۇيىندىگە اينالدى / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن قالا قۇرىلىسى ءۇشىن نەگىزىنەن اعاش قولدانىلا باستادى. وسىلايشا قالانىڭ ءىرى عيماراتتارى اعاشتان سالىنا باستادى. سول كەزەڭدەگى كەيبىر قۇرىلىستار ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان جانە مەملەكەت قورعاۋىنداعى ەسكەرتكىش بولىپ تابىلادى.

گۋبەرناتور ءۇيى / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

سول جىلدارى جەتىسۋ وبلىسى اسكەري گۋبەرناتورى بولعان الەكسەي فريدە دالا ولكەسى گەنەرال- گۋبەرناتورى گەراسيم كولپاكوۆسكيگە بىلاي دەپ شۇعىل تەلەگرامما جىبەرەدى.

«تاڭعى بەستەن وتە كۇشتى جەر سىلكىنىسى ۆەرنىيداعى كوپتەگەن عيماراتتاردى قيراتتى. شىركەۋلەر، گيمنازيالار، گۋبەرناتورلىق ءۇي، گوسپيتال تولىعىمەن قۇلاپ، ۇلكەن زاقىم كەلدى. ءتورت اسكەريدى باسىپ قالعان لاگەر ماڭىنان قايعىرىپ جىلاعان ادامداردىڭ داۋىسى ەستىلەدى. ءار جەردە قازا تاپقان ادامدار بار. كوپتەگەن زارداپ شەككەن جانە قورقىپ قالعان تۇرعىندار كوشەدە ءجۇر. قاجەتتى شارالار قولدانىلۋدا جانە قاراۋىلداۋ ءۇشىن اسكەر شاقىرىلدى. ساعات 11-دە بەلگىلى بولعانى، 112 ادام قايتىس بولعان، ولاردىڭ كوبىسى بالالار. مالىمەت ءالى تولىق ەمەس. ءالسىز جەر سىلكىنىستەرى توقتار ەمەس. قالا جوق. حالىقتى قونىستاندىرۋ جانە اسپەن قامتاماسىز ەتۋ شىعىندارىنا قاراجات سۇرايمىن.. .»

بۇل وقيعادان كەيىن جەر سىلكىنىستەرى ءجيى بولدى. 1887 -جىلدان 1890 -جىلعا دەيىنگى ەكى جىل ىشىندە 600-دەن استام جەر استى دۇمپۋلەرى تىركەلدى.

ۇلكەن ستانيتسا اۋدانىندا ورنالاسقان (كوك بازار ارتىنداعى) نيكولسك شىركەۋى / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

الماتى تاريحىنداعى ەكىنشى جويقىن جەر سىلكىنىسى 1910 -جىلى 22 -جەلتوقساندا تىركەلدى. ول كۇنى ماگنيتۋداسى - 8,2 باللدى قۇراعان 9 بالدىق جەر سىلكىنىسى بولدى. اپات سالدارىنان 44 ادام قازا تاپقان. ال قيراعان عيماراتتاردا ەسەپ جوق.

وپىرىلعان جەر تامدار / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

اپاتتىڭ كۇشتىلىگىنە وراي وعان «كەميندىك» دەگەن اتاۋ بەرىلگەن. سەبەبى جەر تەربەلىسىنەن سوڭ، قالا ىشىندەگى كوشەلەر قاق ايىرىلىپ، ادام بويىمەن بىردەي جىرىقتار پايدا بولعان. وشاق تەرەڭدىگى - 25 شاقىرىم.

جەر سىلكىنىسىنىڭ سالدارىنان پايدا بولعان جىرىقتار / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

بۇل ءزىلزالادا 776 ءۇي قيرادى دەگەن مالىمەت بار. ال ءۇيىندى استىندا قالعان 200-گە جۋىق ادام جاراقات العان بولسا، ونىڭ 18- ءى اۋىر. قيراعان ۇيلەر سانىن ەسەپتەي وتىرىپ، قالالىق دۋما زارداپ شەككەندەر مەن كومەككە مۇقتاجداردىڭ جالپى سانى 3500- 4000 ادامدى قۇراعانىن انىقتادى. جەر سىلكىنىسىنەن زارداپ شەككەندەردى تاماقتاندىرۋ ءۇشىن تەگىن اسحانالار ۇيىمداستىرىلىپ، جاعدايى ناشار وتباسىلارعا جىلى كيىم جانە وتىن تەگىن تاراتىلدى.

جويقىن ءزىلزالا ادامداردىڭ زارە- قۇتىن قاشىردى / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

1870 -جىلى ۆەرنىي باسشىلارى حالىققا ءۇي تۇرعىزۋدا اعاش ەمەس، قولدان جاسالعان سازدى كىرپىشتى قولدانۋعا رۇقسات بەرگەن. ونداعى ماقسات - قالانىڭ سىرتىنداعى جاسىل جەلەكتەردى زاقىمداماي، ەكولوگيانى ساقتاۋ ەدى. ءبىراق، سابان مەن ساز بالشىقتان تۇرعىزىلعان عيمارات، باسپانالاردىڭ بارلىعى قوس ءزىلزالا كەزىندە جەرمەن- جەكسەن بولعان. وسىدان سوڭ قالادا ۇيلەردى كىرپىشتەن تۇرعىزۋعا تىيىم سالىنعان.

ساز بالشىقتان سالىنعان باسپانا / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

وسى جەر سىلكىنىستەرىنەن سوڭ العاشقى عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزىلە باستاعان. دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنسەك، ⅩⅨ عاسىردىڭ سوڭى ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا ۆەرنىيدا العاشقى سەيسميكالىق ستانسيالار پايدا بولعان.


كەميندىك ءزىلزالا سالدارى / ق ر ورتالىق كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبا مۇراعاتىنىڭ سۋرەتى

تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 1910 -جىلعى الماتىداعى جەر سىلكىنىسىنىڭ دۇمپۋلەرى ەكاتەرينبۋرگ، بومبەي جانە كالكۋتتا سياقتى كوپتەگەن قالالاردىڭ سەيسموستانسالارىندا دا تىركەلگەن دەگەن مالىمەت بار. ەكى الاپات ءزىلزالادان قيراپ قالعان الماتى قايتا تۇرعىزىلىپ، بۇگىندە شاھاردا 2 ميلليوننان استام ادام تۇرىپ جاتىر. ال بيىك عيماراتتاردىڭ سانىندا ەسەپ جوق.

https://informburo.kz/kaz

سوڭعى جاڭالىقتار