فرانسيا حالقىنىڭ ماقتانىشى شارل دە گولل

استانا. قازاقپارات - كارى تاريحتا فرانسيانىڭ وركەندەگەن جانە قۇلدىراعان كەزدەرى دە بولدى. يمپەراتور ناپولەون بوناپارتتىڭ كەزىندە ەلدىڭ دامىعانى سونشالىق، اسكەري كۇش-قۋاتى ارتىپ، كۇللى ەۋروپانى جاۋلاپ، قول استىنا قاراتتى. رەسەيدەن عانا تاۋى شاعىلىپ، شەگىنگەن ەدى.

ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن فرانسيانىڭ الەۋەتى مۇلدەم تومەن ءتۇسىپ كەتتى دە، ەسەسىنە شىعىستاعى كورشىسى گەرمانيا ەرەكشە قارقىنمەن دامي باستادى. 1933- جىلى ۇكىمەتكە ادولف گيتلەر باستاعان فاشيزم كەلىپ، ەل ەكونوميكاسىنىڭ كوپ بولىگىن جاپپاي قارۋلاندىرۋعا جۇمسادى. فاشيزم 1940- جىلعا دەيىن انگليادان باسقا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوپ بولىگىن جاۋلاپ الدى. سول ەلدەردىڭ ءبىرى فرانسيا دا سوعىس قارۋ-جاراعىنىڭ السىزدىگىنەن گەرمانياعا تىزە بۇكتى. ەندى فرانسياعا فاشيزمنەن قۇتقاراتىن ەرىك-جىگەرى كۇشتى، باتىل شەشىمدەر قابىلدايتىن جان كەرەك بولدى. ونداي جان شارل دە گولل ەدى.

فرانسيا حالقى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونى وتاندى جاۋدان قورعاپ قالعان «گەنەرال دە گولل» دەپ اتايدى. كەيىندەۋ فرانسيانىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنە سايلانىپ، وتار ەلى ءالجيردىڭ تاۋەلسىزدىگى جونىندەگى كۇردەلى ماسەلەلەردى باسىن قاۋىپكە تىگە وتىرىپ وڭ شەشكەن. ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزۋدە ۇتىمدى قادامدار جاساپ، ەكونوميكاسىن كوتەردى.

شارل دە گولل جاس كەزىندە سەن-سيرەدەگى اسكەري مەكتەپكە وقۋعا ءتۇستى. مۇندا كۋرسانتتار كۇن سايىن ارمياداعىداي قاتاڭ اسكەري دايىندىقتان وتەتىن. شارل دە گوللدىڭ ءوزى قۇرالپى بالالاردان ەرەكشەلىگى بويىنىڭ ۇزىندىعى مەن مۇرنىنىڭ ۇلكەندىگىندە ەدى. تاڭەرتەڭ ساپقا تۇرعاندا باسقالار الدىڭعا جاقتا تۇرعان سوعان قاراپ بوي تۇزەيتىن. قۇرداستارى ونىڭ ۇزىن بويىنا قاراپ «دليننوي سپارجەي»، ۇلكەن مۇرنىنا قاراپ «سيرانو» دەپ ازىلدەپ ءجۇردى. ول وزگەلەردەن ءوزىن جوعارى ۇستايتىن دا. كوپشىل دە ەمەس ەدى. سوندىقتان بولار اسكەري مەكتەپتە سىرلاس دوستارى دا وتە از بولدى. ءبىراق وقىتۋشىلارى ونىڭ كىتاپتان باس المايتىنىن، ءارى فرانسۋز ارمياسىنىڭ قۇرىلىمىنا سىن كوزبەن قارايتىنىن بايقاپ ءجۇردى.

دە گولل 1912- جىلى اسكەري مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، كىشى لەيتەنانت شەنىندە فرانسيانىڭ سولتۇستىك جاعىنداعى 33- جاياۋ اسكەر قۇرامىنا جىبەرىلگەن. وسى جەردە ول وزىنە ۇلكەن ىقپال ەتكەن پولكوۆنيك فيليپپ پەتەنمەن تانىسىپ، كەيىن ونىمەن ارازداسىپ قالعان. اسكەري كارەراسىن كەش باستاعان پەتەن جۋىردا عانا پولك كومانديرىنە تاعايىندالعان ەدى. ول باستاپقىدا جاس لەيتەنانتتىڭ زەرەكتىگىن بايقاپ، ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. اسكەري تالانتىن كۇننەن كۇنگە شىڭداي تۇسكەن دە گولل از جىلداردىڭ ىشىندە-اق جاتتىعۋلاردا، سونداي-اق ءادىس-ءتاسىل قولدانۋدا ءبىرقاتار كورسەتكىشتەر بويىنشا ۇستازىن باسىپ وزدى.

1914- جىلى، ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە، 20 جاسار دە گولل شارل لانرەزاك باسقارعان 5- ارميا قۇرامىندا دينان جانىنداعى ۇرىسقا العاش رەت كىرىستى. الايدا جارالانىپ، گوسپيتالعا ەمدەلۋگە جىبەرىلگەن. وندا جازىلىپ شىققان سوڭ سوعىسقا قايتا ورالادى. ونى بارلاۋ بولىمىنە اۋىستىرىپ، ماڭىزدى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا جۇمساعان. گەرمانيا اسكەري بازاسىنان اسا ماڭىزدى مالىمەتتەر تۇسىرگەنى ءۇشىن كاپيتان اتاعى بەرىلدى.

1916- جىلى ۆەردەن ماڭىنداعى شايقاستا ول تاعى اۋىر جارالانىپ، ەسىنەن تانىپ جاتقان جەرىنەن تۇتقىنعا تۇسەدى. الايدا فرانسۋزدار ونى ولدىگە ساناپ، وتباسىنا: «كاپيتان دە گولل ءوز سولداتتارىمەن قورشاۋعا ءتۇسىپ قالسا دا جانكەشتىلىكپەن سوعىستى. ول بارشامىزعا ۇلگىلى جاۋىنگەر بولدى» دەگەن حابار جىبەرگەن.

دە گولل اسكەري تۇتقىندار لاگەرىندە بەس رەت قاشۋعا ارەكەت جاسايدى. ءبىراق بەسەۋىندە دە ساتسىزدىككە ۇشىراعان. قاشىپ شىعۋىنا بويىنىڭ ۇزىندىعى دا كەرى اسەر ەتتى. قاشا بەرگەن سوڭ ونى لاگەردەن لاگەرگە اۋىستىرىپ وتىردى. ەڭ سوڭىندا باۆاردىڭ ينگولشتات قورعانىنداعى 9- قاشقىندار بولىگىنە جايعاستىردى. ول سول لاگەردە رەسەيدىڭ قولعا تۇسكەن وفيسەرى ميحايل تۋحاچەۆسكيمەن تانىسادى. تۋحاچەۆسكي ونىڭ جابىراڭقى جۇزىنە قاراپ: «قايمىعا بەرمە، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز الدا»، - دەپ ۇمىتتەندىرىپ ءجۇردى. ال ول بولسا جۋىقتا سوعىستىڭ بىتەتىنىن، ەلگە ورالاتىنىن ايتقان.

دە گولل سوعىس اياقتالعان كەزدە، 32 ايدان سوڭ تۇتقىننان بوساتىلعان. ءبىر جىلدان سوڭ دە گولل پولشاعا اسكەري كەڭەسشى ەتىپ جىبەرىلەدى. ول سونداعى اسكەري ۋچيليششەدە ساباق بەرە ءجۇرىپ، سوۆەتتىك روسسيا اسكەرىمەن سوعىسىپ جاتقان پولياك جاۋىنگەرلەرىنە اسكەري نۇسقاۋشى رەتىندە شايقاسقا ارالاسقان. تاعدىردىڭ سوقتىقپالى سوقپاعىنا نە داۋا. دە گولل پولشا جەرىندەگى قىزىل ارميامەن سوعىستا تۋحاچەۆسكيمەن ءبىر-بىرىنە جاۋ رەتىندە قايتا ۇشىراسقان.

پولشا ۇكىمەتى ونىڭ ۆارشاۆانى قورعاۋداعى كومەگىن جوعارى باعالاپ، مەدالمەن ماراپاتتادى. ول 1922- جىلى پولشادان ورالعان سوڭ، ءتاتتى تاعام شىعارۋشىنىڭ قىزى يۆونن ۆاندرۋدى ءبىر كورگەننەن ۇناتىپ، كوڭىلدى كەشتەرگە شاقىرادى. دە گوللدىڭ ءبىر وسال جەرى بيلەي المايتىن. ول قىزبەن وڭاشا وتىرىپ، سويلەسىپ جۇرەدى دە 1921- جىلى 21- ساۋىردە «سۆياتوي دەۆى» كافەدرالدى سوبوردا نەكەلەرىن قيادى. ەرلى-زايىپتىلىر ءۇش بالانى ومىرگە اكەلگەن. ول سەن-سيرە اسكەري مەكتەبىندە تاريح پانىنەن ساباق بەرىپ ءجۇرىپ، پاريج اسكەري اكادەمياسىنا وقىتۋشى بولىپ اۋىسادى. وندا بايىرعى ۇستازى فيليپپ پەتەن ساباق بەرەتىن. ول ءوزىنىڭ دارىستەرىندە وقۋ ورنىنىڭ باسشىلارىنا جاعا بەرمەيتىن ماسەلەلەردى قوزعاپ ءجۇردى. سونداي-اق ول «توڭكەرىسشىل» اسكەري يدەيالاردى جانە سوعىس ادىستەرى مەن ايلالارى بويىنشا ءار الۋان اسكەري بولىمدەردىڭ بىرلەسە قيمىلداۋى جونىندە تەوريالىق دارىستەر وقىدى. ونىڭ بۇل ءوزىم بىلەمدىگى اكادەميا باسشىلارىنىڭ كوڭىلىنە جاقپادى. دە گولل وزىنە ولاردى قارسى قويا وتىرىپ، العان بەتىنەن قايتقان جوق. ارميا باسشىلىعى دا ونىڭ تىم وزىمشىلدىگىن جاقتىرمادى. سونىڭ سالدارىنان ول ءتيىستى اسكەري اتاقتارىن دا وزگەلەردەن كەيىن الىپ ءجۇردى.

1927- جىلى دە گولل جاياۋ اسكەر پولكىنىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالىپ، گەرمانيانىڭ رەين وبلىسىنا جىبەرىلەدى. ول سول كەزدە-اق اۆستريا گەرمانيا باسشىلىعى پولشاعا شابۋىلدايتىنىن الدىن-الا ايتقان بولاتىن. اسكەري اكادەميادا وقىعان دارىستەرى نەگىزىندە ول «مىلتىق قانجارىنىڭ ۇشىمەن» جانە «بولاشاقتىڭ ارمياسى» اتتى كىتاپتارىن جارىققا شىعاردى. ول ءبىرىنشى كىتابىندا اسكەري باسشىنىڭ قاسيەتتەرىنىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىن تالقىعا سالادى. سونىمەن بىرگە جاياۋ اسكەردىڭ اۋە كۇشتەرى مەن تانكى شابۋىلىنان كەيىنگى ارەكەتتەرىنە، قورعانىس قيمىلدارىنا دا كەڭىنەن توقتالعان. الايدا ونىڭ بۇل تەوريالىق ەڭبەكتەرىن ارميا باسشىلىعى قولدانىسقا ەندىرمەيدى. ونى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە نەمىس ارمياسى جۇزەگە اسىردى. دە گولل سوندا دا ءوز اسكەري تەورياسىنان قايتقان جوق. «ارميانىڭ بولاشاعى» (1934- جىل) اتتى ەكىنشى كىتابىندا الداعى سوعىستا اۆياسيا مەن تانكى اسكەرلەرىنىڭ شەشۋشى رولىن، سونداي-اق سولداتتاردىڭ كاسىبي دايىندىقتارى جونىندە جازعان. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ بۇل يدەياسى دا فرانسۋز گەنەراليتەتىنەن قولداۋ تاپپايدى.

1937- جىلى دە گوللگە پولكوۆنيك شەنى بەرىلەدى. سول جىلى ول ءوزىنىڭ بۇرىنعى ۇستازى، كەيىن قورعانىس ءمينيسترى بولعان فيليپپ پەتەنمەن ۇرسىسىپ قالعان. وعان مىنا ءبىر جاعداي سەبەپشى بولادى. پەتەن ءوزىنىڭ كىتابىن شىعارماقشى بولادى دا، جازۋعا شورقاق بولعان سوڭ دا گوللدىڭ كومەكتەسۋىن وتىنگەن. دە گولل قارسى بولمايدى. كىتاپ دايىن بولسا دا پەتەن ونى باسپاعا بەرمەي ۇستاپ وتىرعان. كىتاپتى جازعان دە گولل ەكەنىن جۇرت ءبىلىپ قويۋى مۇمكىن. گوللدىڭ ءوز ويىنان قوسقان سوعىس تاسىلدەرىمەن مۇلدەم كەلىسە الماعان. ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ، دە گولل ونىمەن كەلىسە وتىرىپ كىتاپتى «فرانسيا جانە ونىڭ ارمياسى» دەگەن اتپەن جارىققا شىعارادى. پەتەن كىتاپتىڭ الدىن-الا كەلىسىمنەن بولەكتەۋ بولىپ شىققانىن كورىپ، قاتتى اشۋلانىپ، ونى قولداپ وتىرۋدان باس تارتقان. 1939- جىلى دە گولل 5- تانكى ارمياسى توپتارىنىڭ قولباسشىسى بولىپ تاعايىندالدى. كوپ كەشىكپەي دە گولل الدىن الا ايتقانداي گەرمانيا پولشاعا شابۋىل جاساپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالادى.

فرانسۋز ۇكىمەتى سوعىستاعى تانكىنىڭ رولىن جەتە باعالاعان جوق. وعان سەبەپ مينيستر پەتەن دە گوللدى جەك كورگەندىكتەن ونىڭ ارميانى تانكىمەن جاراقتاندىرۋ جونىندەگى يدەياسىن دەر كەزىندە قولدامادى دەگەن پىكىر بار. بۇل ۋاقىتتا فرانسۋز كوماندوۆانيەسى دە گوللدىڭ يدەياسىنان بولەكشە گەنەرال موريسا گامەلەننىڭ قورعانىس دوكتريناسىن قابىلداپ قويعان بولاتىن. گەرمانيامەن اراداعى شەكارانى كۇشەيتۋ ءۇشىن پەتەن ۇزىندىعى 400 شاقىرىمعا سوزىلعان «ماجينو سىزىعى» اتتى قورعانىس شەبىن قۇرۋعا بۇيرىق بەرگەن. سولاي «وكوپ» سوعىسى تەورياسىنا ارقا سۇيەگەن پەتەن گەرمان قاتەرىنىڭ بەتىن قايتارۋدىڭ باسقا ءىس-شارالارىنا اسا ءمان بەرمەدى. نەمىستەر سول شەكارا شەبىنە جاقىنداپ كەلىپ قالعان ەدى. بۇل كەزدە گەرمان ارمياسى پولشانى، دانيانى جانە نورۆەگيانى باسىپ العان بولاتىن.

1940- جىلدىڭ مامىرىندا گەرمانيا اسكەرى گوللانديا مەن بەلگياعا باسا كوكتەپ كىردى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە فرانسيا مەن انگليا دا ارميالارىن بەلگياعا كىرگىزگەن. الايدا نەمىستەر «ماجينو» قورعانىسىن سولتۇستىك جاعىنداعى اردەنن تاۋلارى ارقىلى اينالىپ ءوتىپ، بىرنەشە دۇركىن شابۋىل جاساپ، فرانسۋز جەرىنە باسا-كوكتەپ كىردى. نەمىستەر نەگىزگى كۇشتى تانكتەرىنە سالعان جانە بۇل ۇتىمدى شىقتى دا. ولار دە گوللدىڭ جاياۋ اسكەر، اۆياسيا، تانكى بولىمدەرىنىڭ بىرلەسە ۇرىس قيمىلى جاساۋ تۋرالى تەورياسىن تاماشا قولدانىپ، ۇلكەن جەڭىسكە جەتتى. ال فرانسۋزداردا سوعىسقا دەيىن بار جوعى ەكى-اق تانكى پولكى بولدى. ولار تانكىنىڭ رولىن كەيىندەۋ ءتۇسىنىپ، كوپتەپ شىعارا باستاعاندا ۋاقىتتان كەش قالعان ەدى.

سول جىلى دە گولل 4- تانكى ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالعاندا، ونىڭ قاراماعىندا نەبارى 150 تانكى عانا بولدى. سونىڭ وزىندە ول 17-19- مامىر كۇندەرى ۆيلگەلمان فون لەەبانىڭ تانكى توبىنا وڭتۇستىك جاعىنان ءۇش رەت سوققى بەرىپ شەگىنۋگە ءماجبۇر ەتتى. بۇل فرانسۋز ارمياسىنىڭ سول سوعىستاعى جالعىز عانا جەتىستىگى بولىپ سانالدى. باتىرلىعى مەن تاپقىرلىعى ءۇشىن پوليا رەنو ۇكىمەتى دە گولل قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىنداپ، پاريجگە شاقىردى. ال بۇل كەزدە نەمىس ارمياسى كەڭ كولەمدە شابۋىل باستاعان ەدى.

1940- جىلى 28- مامىردا بەلگيا جەڭىلگەنىن مويىندادى. ال 14- ماۋسىمدا نەمىستەر پاريجدى باسىپ الدى. پەتەن نەمىستەرمەن كەلىسىم جونىندە شارتقا قول قويىپ، فرانسيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى شاعىن قالا ۆيشيدە جاڭا كابينەتىن قۇردى. سودان باستاپ فرانسۋز ۇكىمەتى ءار ىسىنە گەرمانيانىڭ رۇقساتىمەن كىرىسەتىن بولدى. ءۇش كۇننەن سوڭ دە گولل بريتان اسكەري ۇشاعىمەن انگلياعا بارعان. ويتكەنى ونىڭ ۇلتتىق كۇرەسكەر رەتىندە فرانسيادا قالۋى ومىرىنە قاۋىپتى ەدى. سوندا بريتان پرەمەر-ءمينيسترى ۋينستون چەرچيلل ونى جىلى قابىلداپ: «كىشكەنتاي عانا ۇشاق فرانسيانىڭ ۇلكەن ماقتانىشىن الىپ كەلدى» دەپ ازىلدەگەن ەكەن. ءبىراق ارتىنشا ونىڭ دە گوللگە قارىم-قاتىناسى مۇلدەم وزگەرىپ شىعا كەلدى.

دە گولل اۋەلى فرانسيا ايماعىنا حابارىن تاراتاتىن بريتان راديوسىنان ەفيرگە شىعارۋدى تالاپ ەتتى. 18- ماۋسىمدا ونىڭ فرانسۋز حالقىنا ۇندەۋى ەفيردەن تارالدى. ول «ەرىكتى فرانسيا» ۇيىمىن قۇرۋ تۋرالى حابارلادى. پەتەن كابينەتى ونى قاشقىن رەتىندە سىرتتاي ءولىم جازاسىنا كەستى. فرانسۋزداردىڭ شىن پاتريوتتارى دە گوللدىڭ ۇندەۋىنە قۇلاق اسىپ، «سوپروتيۆلەنيە» قوزعالىسى ۇيىمىنا مۇشە بولىپ كىرىپ، بارلىق باعىتتا كۇرەستەرىن باستادى.

كوپ كەشىكپەي فرانسۋزدار دە گوللدى «18- ماۋسىم ادامى» دەپ اتاپ، جاۋمەن سوعىستا ونى ەرجۇرەك كۇرەسكەردىڭ سيمۆولىنا اينالدىردى. الايدا جوعارى كوماندوۆانيە ءۇشىن ول ارميادان قاشقان جانە وتانىن قالدىرعان قاشقىن عانا بولدى. سوندىقتان ۇندەۋىنە قۇلاق اسقان دا جوق. ال پەتەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باتىرى اتاندى. چەرچيلل دە ونى ءوز وتانىن قورعاۋعا جارامسىز ادام دەگەن ويدا بولعان. ونىڭ «ەرىكتى فرانسيا» ۇيىمىن فرانسۋز اسكەرلەرى قولداي ما، قولداماي ما - ول جاعى دا بەلگىسىز بولدى. سوندا دا ونىڭ «ەرىكتى فرانسيا» ۇيىمىن باسقارۋدان باسقا جولى جوق ەدى. قارسىلىقتارعا قاراماستان دە گولل سولاي ىستەدى دە.

1940- جىلى تامىز-قىركۇيەك ايلارىندا دە گولل ۆيشي ۇكىمەتىنەن افريكاداعى وتارلىقتىڭ ورتالىعى بولعان داكاردى تارتىپ الۋعا كىرىستى. چەرچيلل گەرمانيا سول جەردەن اسكەري بازاسىن قۇرىپ قويا ما دەگەن قاۋىپپەن دە گوللگە قوسىلدى. الايدا ۆيشيندىكتەر ولاردىڭ شابۋىلدارىن قايتارىپ، دە گوللدىڭ ويىن جۇزەگە اسىرماي تاستادى. دە گولل دا العان ماقساتىنان قايتپاي ءوزىنىڭ ەميسسارلارىن افريكاداعى وتار ەلدەر چاد پەن كامەرۋنگە اتتاندىرىپ، ەشقانداي قارسىلىقسىز وزىنە قاراتىپ الدى. وداقتاستار دا ءوز تەرريتورياسىن ۇلعايتۋ ءۇشىن افريكا وتار ەلدەرىن باقىلاپ تۇراتىن ۆيشي باسشىلىعىمەن دە گولل كەلمەي تۇرىپ، كەلىسىمگە كەلۋدى ءجون كورگەن. وسى ماقساتپەن ا ق ش پرەزيدەنتى رۋزۆەلت پەتەن ورىنباسارى ادميرال دارلاند پەن گەنەرال انري جيرونى ءوز جاعىنا شىعارىپ الدى. رۋزۆەلت دە گوللدىڭ وركوكىرەكتىگى مەن ءبىربەتكەيلىگىن جەك كورگەنى سونشالىق، ونى ماداگاسكارعا گۋبەرناتور ەتىپ جىبەرۋدى ۇسىندى. دە گولل ا ق ش-تىڭ بۇل ۇسىنىسىنا قارسىلىعىن ءبىلدىردى. الايدا ۋاقىت وتكەن سايىن دە گوللدىڭ جاقتاستارى كوبەيە ءتۇستى. ونىڭ راديودان «مەن - فرانسيامىن!» دەگەن سوزىنەن كەيىن مۇلدەم ارتتى.

1943- جىلى فرانسۋز ۇلتتىق كوميتەتى قۇرىلىپ، وعان دە گولل مەن جيرو جەتەكشىلىك ەتتى. ءبىراق فرانسۋزدار ۋاقىت وتە كەلە جيرونىڭ ا ق ش-تىڭ ايتقانىنان شىقپايتىنىن ءتۇسىنىپ، ونى قاراشا ايىندا جەتەكشىلىكتەن بوساتتى دا، دە گولل كوميتەتتى جەكە ءوزى باسقاردى. 1944- جىلى 6- ماۋسىمدا وداقتاستار اسكەرلەرى (امەريكا مەن انگليا) نورماندياعا اۋە ارقىلى ءتۇسىرىلدى. 25- تامىزدا «ەرىكتى فرانسيا» اسكەرلەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، پاريجدى جاۋدان بوساتتى. پاريج ءۇشىن سوعىستا گيتلەر ءوز گەنەرالى ديتريح فون شولتيسكە قالانى قالايدا بەرمەۋدى تاپسىرعان. ءبىراق گەنەرالدىڭ فيۋرەر بۇيرىعىن ورىنداۋعا شاماسى كەلمەي قالدى. پرەمەر-مينيستر پەتەن دە نەمىستەر جاعىندا بولعان ەدى. سوندىقتان وعان وتاندى ساتقان جان رەتىندە ءولىم جازاسى كەسىلگەن بولاتىن. الايدا دە گولل ونى ومىرلىك تۇرمەگە جابۋمەن الماستىردى. جەڭىستەن سوڭ دە گولل ۋاقىتشا ۇكىمەت جاريالاپ، كەلەسى كۇنى جەڭىس پارادىن وتكىزدى. 1945- جىلى دە گولل فرانسيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولىپ سايلاندى. ول ءوزىنىڭ العاشقى جۇمىسىن فرانسيانىڭ حالىقارالىق بەدەلىن كوتەرۋدەن باستادى. الايدا ءۇش ايدان سوڭ-اق ول ءوز وتىنىشىمەن قىزمەتتەن كەتتى.

شامپانيدا وڭاشا وتىرىپ، «اسكەري ومىردەن ەستەلىكتەرىم» اتتى كىتابىن جازىپ شىقتى. كىتاپ 1954- جىلى جارىق كوردى. ەكى جىلدان سوڭ قايتا باسىلدى.

1947- جىلى دە گولل «فرانسۋز حالىقتارىنىڭ بىرلىگى» دەپ اتالىنعان پارتيا قۇرىپ، سول كەزدە ۇكىمەت باسىندا وتىرعان كوممۋنيستەرمەن كۇرەس جۇرگىزدى. قازان ايىندا ونىڭ پارتياسى مۋنيسيپالدىق سايلاۋدا قىرىق پايىز داۋىس جيناپ، جەڭىسكە جەتتى. الايدا ونىڭ پارتياسىنا ۆيشي ۇكىمەتى كەزىندەگى ادامدار كىرىپ كەتكەن ەدى. سايلاۋشىلار ولارعا سەنىمسىزدىك بىلدىرۋمەن بولدى. بۇل كەزدە وتار ەلدەر ءوز تاۋەلسىزدىكتەرى ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ جاتقان. وتار ەلدەردى ۇستاپ قالۋ فرانسيا ءۇشىن كوپ شىعىنعا ءتۇسىپ، حالىقارالىق بەدەلى دە تومەندەي بەردى. ءۇندى قىتاي تۇبەگىندەگى ەلدەر كۇرەسپەن ءوز تاۋەلسىزدىگىن الدى. ولاردان سوڭ الجير حالقى تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كوتەرىلدى. فرانسيا حالقى وزدەرىنە كۇشتى باسشى كەرەك ەكەنىن سەزىنە باستادى.

1958- جىلى 1- ماۋسىمدا دە گولل فرانسيانىڭ ۇلتتىق جيىنىنا ءوز شارتىن قويدى. ەگەر ۇلتتىق جيىن ءوز جۇمىسىن ءتورت ايعا توقتاتىپ جانە بيلىكتى جارتى جىل بويىنا تولىق پرەزيدەنتتىڭ قولىنا بەرەتىن بولسا، كونستيتۋسياعا وزگەرىستەر ەندىرىلسە عانا ەل پرەزيدەنتى بولۋعا كەلىسىم بەرەتىنىن جەتكىزدى. ول سولاي كوپشىلىك داۋىسپەن قايتا بيلىككە كەلدى.

4- ماۋسىم كۇنى قاقتىعىستان بولعان تارتىپسىزدىكتى باسۋ ءۇشىن الجيرگە باردى. ماۋسىم كۇنى ۇلكەن مىنبەردەن ءسوز سويلەپ، ەل حالقىن قۋانىشقا بولەنتتى. ەلگە ورالعان سوڭ كونستيتۋسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋمەن اينالىستى. ونىڭ وزگەرىستەرىن جالپى حالىقتىق تالقىلاۋدا تولىق قولدادى. دە گولل باستاعان «جاڭا رەسپۋبليكا وداعى ءۇشىن» پارتياسى جالپى حالىقتىق سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ، ەل پرەزيدەنتى اتاندى. ول العاشقى كۇننەن-اق الجير ماسەلەسىمەن اينالىسىپ، فرانسيا كومەگىنە ارقا سۇيەي وتىرىپ، الجير ۇكىمەتىن تەك الجير ۇلتىنان عانا قۇرۋدى ۇسىندى. ونىڭ بۇل ۇسىنىسى الجيرلىكتەر تاراپىنان قولداۋ تاپتى. الايدا تولىق ساياسي تاۋەلسىزدىك ءۇشىن الجيرلىكتەر كۇرەسىن توقتاتپادى. 1962- جىلى 5- شىلدەدە الجير تولىق تاۋەلسىزدىككە دە گوللدىڭ فرانسۋزدار بيلىگى قارسىلىقتارىنا مويىن ۇسىنباعان تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدى.

1965 جىلى جاڭا 7 جىلدىق مەرزىمگە قايتا سايلاندى. ول بيلىك جۇرگىزگەن كەزەڭدە پارلامەنتتىڭ بيلىگى شەكتەلدى، پرەزيدەنتكە قوسىمشا وكىلەتتىكتەر بەرىلدى. گوللدىڭ ءتۇسىندا فرانسيا اتوم قارۋىن جاساپ، يادرولىق دەرجاۆاعا اينالدى.

1969 جىلى وتكەن رەفەرەندۋمنان كەيىن بيلىكتەن كەتتى. 1970 -جىلى قايتىس بولدى.

كولباي ادىربەك ۇلى

دەرەككوز: «تۇركىستان» گازەتى