شوڭ شىڭعىس
ءمولدىر ماحاببات، اقتىلەك انا، قيىسپاس دوستىق، ءتاتتى تاتۋلىق، تەرەڭ تولعاۋ - ءبارى-ءبارى ورىن تاپقان ونىڭ تۋىندىسىنان. قاي داستانىن وقي باستاساڭ دا جىلىلىق قۇشاعىنا كىرەسىڭ. قىزىعا بەرەسىڭ، وقي تۇسەسىڭ، اياعىنا ءبىر-اق شىققانىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەي قالاسىڭ.
ومىرگە ءۇڭىلىپ، تۇڭعيىق تۇبىنەن مارجان ىلە بىلگەن، جەتەلىگە اتالى ءسوز جەتكىزگەن زەرگەردىڭ قۇدىرەتى وسىلاي بولماق! شىڭعىس تولعاۋىن بۇل كۇندە - شۇعىلالى شىعىس تا، مەنمەن باتىس تا وقيدى. زار- ءزابىر ەستىگەن اشىعا اھ ۇرىپ كۇرسىنسە، ارمانعا جەتكەن ادامدار قۋانا تۇسەدى. وسىلاي وتىرعان وقۋشى ايتماتوۆتىڭ جاقسىلاردىڭ جاقسىسى، جۇرەكتىلەردىڭ جۇرەكتىسى ەكەنىن سەزىنەدى. اۆتورعا مىڭ سان العىسىن جولدايدى. مىنە قۇرمەت، مىنە باقىت!
ال قازاق وقىرمانى، كەزەك ساعان دا ءتيدى. مىناۋ سول اسىل دۇنيە. ال دا وقى! قىزىققا بات! ءوس. ورلە. قاناتتان. وزگەلەرگە دە ايت، قۇر قالماسىن. اسىقسىن، سۋسىنداسىن.
بۇل سەنىڭ باۋىرىڭنىڭ - تەلقوزىنىڭ اسىل شىعارماسى. وعان اۋەزوۆ ءوزىنىڭ اتالى ءسوزىن ارناعان، الەمگە پاش ەتكەن. ونەرلى پەرزەنت دەپ ماساتتانا ماقتانعان. ونىڭ شىعارماسى سول ۇلى اۋەزوۆتىڭ شىعارمالارىمەن قاتار ءار قازاق وقىرمانىنىڭ تورىندە تۇرۋعا لايىق».
بۇدان الپىس جىلداي بۇرىن جازىلعان وسى سوزدەردىڭ مەنىڭ ساناما ءسىڭىپ، جادىمدا جاتتالىپ قالاتىنىنىڭ سوقتالداي سەبەبى بار...
ەس بىلگەننەن ءبىزدىڭ ۇيدە كىتاپ كوپ بولاتىن. كادىمگىدەي ۇلكەن ەكى كىتاپ شكافى بار ەدى. اۋىلدىڭ اۋقىمىمەن، الپىسىنشى جىلداردىڭ جاعدايىمەن قاراعاندا بۇل كوپ كىتاپ سانالاتىنىن شامالاۋ قيىن ەمەس. ءبىر كۇنى كوكەم ءبىر ادەمى كىتاپ الىپ كەلدى. بۇل - 1964 -جىل. التىنشى كلاسس وقۋشىسىمىن. ماتا مۇقابالى كىتاپ. اتى - «تاۋ مەن دالا حيكاياسى». اۆتورى - شىڭعىس ايتماتوۆ. كوكەمنىڭ كوزىندەي ول كىتاپ مەندە ءالى بار. الگى كىتاپتىڭ باسىنداعى جاڭاعى سوزدەرگە قاتتى ريزا بولعانىم ەسىمنەن كەتپەيدى. ول كەزدە «اننوتاتسيا» دەگەن ءسوزدى بىلمەيمىز. ەگەر اننوتاتسيانىڭ ۇيرەنەرلىكتەي ۇزدىك ۇلگىسىن كەرەك ەتسەك، سول اڭداتپانى العا تارتا ايتۋدىڭ رەتى بار دەپ ويلايمىن.
بۇل سوزدەردە ادەبيەت اسپانىنا جارقىراي كوتەرىلگەن جاڭا جۇلدىز - شىڭعىس جۇلدىزىنا باۋىرلاستىق قۋانىش تا بار، ونىڭ شىعارمالارىنىڭ قازاق جۇرەگىنە قانشاما جاقىندىعىن جەرىنە جەتكىزە ايتۋ دا بار.
«تاۋ مەن دالا حيكاياسى» وي-سانامدى كادىمگىدەي وزگەرتىپ جىبەردى دەسەم، ارتىق ايتپاسپىن. وعان دەيىن كوبىنە وقيعاسى قىزىقتى كىتاپتارعا اۋەس كۇيدە كەلگەن ەكەنمىن. ەندى وندايلاردى ازايتىپ، ويلانتىپ وقىتاتىن شىعارمالارعا بەت بۇرا باستادىم. ءالىم جەتكەنشە، وزىمشە كوركەمدىككە كوڭىل قويۋعا تىرىساتىن بولدىم. ايتەۋىر، ونىڭ الدىندا ءتورت تومدىق «اباي جولىنىڭ» كولەمىنە قاراپ، قولعا الۋعا قورقاسوقتاپ جۇرگەنىم، ايتماتوۆتىڭ اسەرىمەن اۋەزوۆ رومانىنىڭ بەتىن العاش اشقانىم ەستە قالىپ قويىپتى. بارا-بارا ءسوز ونەرىنىڭ سيقىرى مەڭدەي بەردى. اقىرى ءسوزدىڭ سوڭىنا تۇستىك. بالا كۇنىنەن-اق، بالاڭ شاعىنان-اق ايتماتوۆ ءسوزى ميىن مەڭدەي باستاعان مەندەيلەر - ميلليوندار. ايتماتوۆ سوزىنەن ءنار العان، قۋات العان ادامداردىڭ سانىن شامالاپ ايتۋدىڭ ءوزى قيىن. جازۋشى شىعارمالارى الەمنىڭ 170 (!) تىلىنە اۋدارىلعان، كىتاپتارى ۇزىن سانى 100 ميلليون دانامەن باسىلعان. ولاردىڭ قانشاسىن باسقالاردىڭ قانشا رەت قايتا وقىعانىن، قانشاسى كىتاپحانادا قانشا رەت قولدان- قولعا وتكەنىن ەشكىم ەسەپتەي المايدى.
«بايىرتان بير بووردوش»
ءيا، قازاق حالقى وتىزىندا-اق وردا بۇزىپ، ادەبيەت شىڭىنا شىرقاپ شىققان شىڭعىس باۋىرىنا ءا دەگەننەن الگىندەي اقتارىلىپ قۋانعان، رازىلىعىن وسىلاي اق جارىلىپ ايتقان. قازاق شىڭعىس ايتماتوۆقا ومىردەن كەتكەنىنشە سول پەردەسىز كوڭىلىن جەتكىزۋمەن بولدى. بۇل جاعىنان شىڭعىس تا ايانىپ قالمادى. العاشقى اڭگىمەلەرىنىڭ وزىنە بىردەن ەلەڭ ەتىپ، وداقتىق باسپاسوزگە جىلى لەبىزىن ( ماقالا اتى - «پۋت دوبرىي!») جەدەل جەتكىزگەن، قاۋىرسىن قالامىن قاتايتىپ، وزىنە سەنىمىن ارتتىرعان اۋەزوۆكە، ماسكەۋدەگى ادەبيەت ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەنىندە تاپ ءبىر تۋعان ىنىسىندەي قامقور بولعان اسىل اعاعا اق العىسىن ايتۋمەن ءوتتى. «مەنىڭ شەتكە شىققانىمدا جانىمنان قالدىرمايتىن ەكى قاسيەتتى قازىنام بار. ونىڭ ءبىرى - ماناس، ەكىنشىسى - اۋەزوۆ» دەدى. ۇلى ۇستازىنىڭ باستى تۋىندىسىنىڭ قادىر- قاسيەتىن جەرىنە جەتكىزە ايتتى. «اباي جولى» ەپوپەياسى - ءبىزدىڭ كوركەمدىك جانە الەۋمەتتىك ەنتسيكلوپەديامىز. بۇل - ءبىزدىڭ ورتاق مانداتىمىز، ءبىزدىڭ ۇلى ەۋرازيا كەڭىستىگىندە وتكەن بۇكىل ءومىرىمىز ءۇشىن، تاۋقىمەتتى تاريحىمىزدا باستان كەشكەن قيامەتتەرىمىز ءۇشىن، ءوزىمىزدىڭ قاسيەت تۇتار، قاستەرلەر قازىنامىزدى قالىپتاستىرىپ، ءوزىمىزدىڭ اسەمدىك الەمىمىزدى، پاراسات بايلىعىمىزدى، وزىندىك كوشپەلى مادەنيەتىمىزدى، ءوزىمىزدىڭ ۇلى پوەتيكالىق ءسوزىمىزدى دۇنيەگە اكەلە ءجۇرىپ، قول جەتكىزگەنىمىزدىڭ بارلىعى ءۇشىن بەرىلگەن ورتاق ەسەبىمىز» دەدى. بۇكىل شىعارمالارىندا قازاق ءومىرى قىرعىز ومىرىمەن قامشىنىڭ قوس ورىمىندەي قاتار ءورىلىپ كەلدى. شىڭعىس ارقىلى قازاق جانى اۋەزوۆتەن كەيىن الەمگە قايتا تانىلدى. ونىڭ ەت جۇرەكتى ەلجىرەتپەي تۇرا المايتىن تاماشا تۋىندىلارىندا قازاق جەرىنىڭ سىرلى سۋرەتتەرى سالىندى، قازاق ەلىنىڭ قايتالانباس مىنەز قالپى بار بوياۋىمەن الىندى.
2008 -جىلى، جازۋشى ومىردەن وتكەندە بىشكەككە ارنايى بارىپ، توپىراق سالىپ قايتقان توپتا بولىپ ەدىك. سوندا جاڭبىر-جاڭبىردىڭ اراسىندا كىتاپ دۇكەنىنە باس سۇعۋدىڭ دا مۇمكىندىگى تۋىپ، «تۋمار» باسپاسى شىعارعان «جاميلا» كىتابىن الا قايتقانبىز. سونىڭ ىشىندە قازاقتار جايىنداعى جولدارىن قىرعىزشا وقىعاندا جازۋشىنىڭ ءوز داۋسىن، جان ءسوزىن ەستىپ تۇرعانداي بولاسىڭ.
«و، ايلانايىن كەڭ تالاام! كازاك بووردوشۋم جەردەگەن الپ تالاام! مىناكەي، بيزدين توولوردۋ ەكي جاككا كەريپ تاشتاپ، چيي مەنەن شىباككا ىرگالىپ، كوز جەتپەگەن دەڭيزدەي كولكۇپ جاتاسىڭ. كيم بيلەت سەندەگي جاتكان كۇچتۇ! جارىكتىك، سىرتىڭدان كاراساڭ، ەچ بير جان جوكتوي بوزورۋپ جاتكانىڭ جاتكان. بيروك كەچەگي ەلە ەستەن كەتكيس جايدا سوگۋش باشتالىپ، دۋشماندار ولكوبۇزگو كول سالگاندا، تۋش- تۋشتان تالاادا وتتور جالىنداپ، تۋش- تۋشكا چابارماندار ات كويۋپ، جووكەرلەر مينسين دەپ، ايداگان كاناتتۋۋ كۇلۇكتور ىسىك چاڭ تۋمانداتىپ، ءدۇبۇرتۇنون اسمان چايپالدى. وشوندو اركى ءويۇزدو توكتوي كالگان كابارچى كازاك، ات ووزۋن جىيا:
- اتتان، كىرگىز، اتتان! جاۋ كەلدي! - دەپ چۋۋ كويۋپ، ساراتان كۋيۋنگا ارالاش داگى دا الدا كايدا چاپكىلاگان».
نە دەگەن سۋرەت! وزەننىڭ ارعى بەتىنە شاۋىپ كەلىپ، ۇران سالعان، باۋىرلارىن مايدانعا شاقىرعان قازاق!.. مىنا جاقتان ات جالىن تارتىپ، جابىلا جاۋعا اتتانعان قىرعىز!..
ارينە، ومىردە بۇلاي بولماعان. ومىردە 1941 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا قازاقتار دا، قىرعىزدار دا سوعىس باستالعانىن الدىمەن راديودان ەستىگەن، ولاردىڭ ءبارىن سەلسوۆەت كەڭسە جاققا جيناپ، مالەنكوۆتىڭ مالىمدەمەسىن تىڭداتقان، ءبىر رەسپۋبليكانىڭ شابارمانى ەكىنشى رەسپۋبليكانىڭ شەكاراسىنا شاۋىپ بارىپ، اتتان سالا قويماعان. ول - ءومىر شىندىعى. شىڭعىستىڭ جازعانى - ونەر شىندىعى. شىن تالانتتىڭ قولىنان شىقسا، ونەر شىندىعى ءومىر شىندىعىنان دا ومىرشەڭ كەلەدى. ويتكەنى سانادا، رۋحتا ءدال وسىلاي بولعان، وعان ءسوز جوق! ەپيزودتى ەپوستىق زاۋ بيىككە كوتەرىپ اكەتەتىن شىڭعىس قالامىنىڭ قۇدىرەتى بۇل.
وڭ جامباسقا كەلگەندە
ءبىزدىڭ ءوز جەرىمىزدە ءوزىمىز قوجايىن بولماي وتىرعانىمىز دا، قوجايىن بولماۋ بىلاي تۇرسىن، اقىر اياعى اتا- بابا بەيىتىنە ولىكتىڭ ءمايىتىن قويا الماي، وكسىپ وتىرعانىمىز دا بۇكىل الەمگە ەڭ الدىمەن شىڭعىس شىعارماسىندا ايتىلدى. وزگە جۇرتتىڭ ءبارى قايتا قۇرۋدان قايىر كۇتىپ، دەموكراتيادان دامەلەنىپ وتىرعاندا تەك ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ەلىندە عانا قايتا قۇرۋعا قايتا بۇرۋ باستالعانى دا ەڭ الدىمەن ايتماتوۆتىڭ اۋزىمەن ايتىلدى. سول كەزدەگى ەلدىڭ سول كەزدەگى ەڭ بيىك مىنبەرىنەن ايتىلدى. الەمگە ايگىلى سۋرەتكەردىڭ ءسوزى ءدۇن- دۇنيەگە تارادى. بۇعان قوزعاۋ سالىپ بەرگەن ادام ءابىش كەكىلبايەۆ ەكەنىن دە بىلە جۇرەيىك. «تاۋەلسىزدىك تولعاۋىندا» جازۋشى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىنگى كۇرمەۋى كوپ كەزەڭدە، كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءوزى «قازاق ۇلتشىلدىعى» دەگەن سۇمدىق ءسوزى بار قاۋلى قابىلداپ تۇرعان شاقتا بىشكەككە بارىپ، شىڭعىس ايتماتوۆپەن سويلەسكەن كەزىن، ول اڭگىمەنىڭ ناقتى ناتيجەسىن بايان ەتكەن. ەندىگىنى جازۋشىنىڭ وزىنەن ەستيىك. ءبىز مۇنى «ابىز ءابىش» اتتى كىتابىمىزدا كەلتىرگەنبىز.
«تاپ سونداي اسا قوبالجۋلى كوكتەمدە بىشكەكتەگى ءبىر كەش ەسىمە تۇسەدى. شىڭعىس ايتماتوۆ اعامىز دەمالىپ جاتقان جەرىنە شاقىرعان- دى. وڭاشا جولىعىسىمىز ۇزاققا سوزىلدى. اڭگىمەمىز، نەگىزىنەن، جاعدايدىڭ بۇل بەتىمەن نەگە اپارىپ تىرەيتىندىگى جونىندە ءوربىدى. مەنىڭ: «دەموكراتيا ادامدار اراسىمەن تىنبايدى. حالىقتار اراسىنا دا ىقپال جۇرگىزەدى»، - دەگەن ەمەۋرىنىمدى بىردەن تۇسىنگەن شىقاڭ باققا شاقىردى. بىزدەگى جاعدايدى ەگجەي- تەگجەيلى سۇراستىرا باستادى. قوعامداعى پروتسەستەر بۇل قالپىمەن كەتە بەرەر بولسا، قاي حالىق پەن قاي رەسپۋبليكا دا ءوز تاعدىرىن ءوزى مىقتاپ ويلاۋعا تۋرا كەلگەلى تۇرعانىن ءسوز ەتتىك. قوشتاسار جەردە: «ءوز تورىندە وزدەرى وتىرعاندار ءبىر امالىن تابار- اۋ. ءبىزدى ايتساڭىزشى»، - دەپ باس حاتشىمەن بىرگە پەكينگە جۇرگەلى تۇرعان اعامىزعا ءبىراز بوپسا ايتتىق. كوپ ۇزاماي كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ سەزى اشىلدى. انا جولعى كەشتە بىرگە بولعان ءبىر جىگىت تەلەفون سوقتى. «ابەكە، تەليەۆيزوردى اشىڭىزشى»، - دەدى. اشسام - ماسكەۋدەگى سەزدەر سارايىنىڭ مىنبەسىندە شىقاڭ سويلەپ تۇر. «قازاقستاندى بۇدان ءارى دە بۇرىشقا تۇرعىزىپ قويۋعا تىرىسۋ قيانات»، - دەدى ايگىلى ازامات. ەسىمە اناداعى اڭگىمەمىز ءتۇستى. «وڭ جامباسقا كەلسىن دە»، - دەپ ەدى. «كەلگەن ەكەن عوي»، - دەپ ويلادىم. راسىندا دا، سول جيىن ەلدەگى ساياسي باستامشىلدىقتىڭ ورتالىقتان شەت ايماقتارعا، جوعارعى جاقتان تومەنگى قاباتتارعا اۋىسقانىن كورسەتتى. قايتا قۇرۋشىلار باياعى ارىنىنان ايىرىلىپ قالىپتى. قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى باسشىسى قاشىپ قۇتىلعانداي بولىپ، قۋانا- قۋانا ماسكەۋدە قالىپ قويدى». شىڭعىس تورەقۇل ۇلى 1989 -جىلى ك س ر و حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ 1-سەزىندە سويلەگەن سوزىندە «سوتسياليستىك رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىككە قۇقىعى قازاقستاندى دا اينالىپ وتپەۋگە ءتيىس. بۇل رەسپۋبليكا، وسى ءوڭىردىڭ بايىرعى ەتنوسى - قازاق حالقى ەلگە نان قاجەت بولعانىنا، سول ءۇشىن وداقتىڭ ەۋروپالىق بولىگىنەن سان ميلليونداعان ادامنىڭ تىڭ جەرلەردى يگەرۋگە اعىلعانىنا، ونىڭ سىرتتان كەلگەندەر مەن تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ پايىزدىق دەڭگەيىنە اسەر ەتكەنىنە كىنالى ەمەس. ال قازىر كەز كەلگەن ساتتە تۇرعىلىقتى حالىقتى بۇرىشقا تۇرعىزىپ، ورنىنىڭ قايدا ەكەنىن ەسىنە سالادى» دەگەن تۇستا بەس مىڭ ادامدىق زال دۋىلداتا قول سوققان.
ءيا، اعايىن، سوناۋ ءبىر جىلداردا قىرعىز ءسوزىنىڭ جاقۇت-جاۋھارىنا قاتەر تونگەن سىن ساعاتتا «ماناس» جىرىن الەۋمەتشىلسىنگەن اپەرباقاندىقتىڭ قاندى قۇرىعىنان قۇتقارىپ قالعان ۇلى اۋەزوۆ سياقتى، كولدەنەڭ كوك اتتى تورىمىزگە شىعىپ، قاڭعىپ كەلگەن شۇرەگەي كولىمىزگە قونعان سول ءبىر سايقال ساياسات سۇمدىعىنىڭ تۇسىندا ايتماتوۆ قازاقتىڭ جىرتىسىن جىرتىپ، ابىرويى ءۇشىن ايقاسقا تۇسكەن جانە سول ايقاستان ناقتى ناتيجە شىققان. ءبىز مۇنى ەشقاشان ۇمىتپايمىز. ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز.
شەكەر اتانىڭ ۇرپاعى
بۇندايلىق باياندى باۋىرلاستىقتىڭ باستاۋىندا تاريح تابىستىرعان، تاعدىر توعىستىرعان قوس حالىقتىڭ تەرەڭ تامىرلى ءداستۇرلى دوستىعى جاتىر، ارينە. سونىمەن بىرگە مۇنىڭ كوزگە كورىنەتىندەي، سوزگە ىلىنەتىندەي سىلەمدەرى ايتماتوۆتىڭ ءوز اۋلەتىنەن دە تارايدى ەكەن. سولاي ەكەنىن ءبىز وتكەن جىلى، 26 قازاندا استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا قىرعىز اعايىننىڭ زيالى قاۋىمىمەن كەزدەسۋ كەزىندە قولىمىزعا تيگەن «اتا- بەييت» كىتابىنان ناقتى وقىپ وتىرمىز. بۇل دەرەكتى روماندا وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىندا قىرعىز ەلىن شارپىعان ستاليندىك جولسىز جازانىڭ جايى بايان ەتىلەدى. نەگىزگى ارقاۋى - جازۋشىنىڭ اكەسى، كورنەكتى پارتيا قايراتكەرى تورەقۇل ايتماتوۆتىڭ تاعدىرى. اۆتورلارى - تانىمال تاريحشى اسان احماتوۆ پەن قالامگەردىڭ قارىنداسى، كورنەكتى عالىم روزا ايتماتوۆا. ءبىز وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە روزا تورەقۇل قىزىمەن كەزدەسكەندە شەتى شىعارىلىپ، ديكتوفونعا ءتۇسىپ قالعان ءبىر اڭگىمە «اتا- بەييت» كىتابىندا تاراتىلا ايتىلىپتى. تاراۋدىڭ اتى - «شەكەر جايىنداعى اڭىز».
ويراندى وتىزىنشى جىلدار. تورەقۇل ايتماتوۆ تۇرمەدە. جانىنداعى سەرىگى شورانى اتۋعا الىپ كەتەدى دە، ورنىنا جاپ- جاس ءبىر جىگىتتى جاتقىزادى. اتى - تاڭىربەردى. تالاستان. اعاسىنىڭ اڭگىمەسىنە قۇمار- اق. سۇرامايتىنى جوق. تورەقۇل دا اقتارىلا بەرەدى. ءبىر كۇنى «كەيىنگى كەزدە ءبىزدىڭ ايىلدىڭ نەگە شەكەر اتالعانى جايىنداعى اڭىز ويىما ورالا بەرەتىن بولىپ ءجۇر» دەپ الىپ، «ەستە جوق ەرتە زاماننان تالاستىڭ قىرعىزدارى قازاقتارمەن قوڭسى قونىستانعان» دەپ باستاپ، ءبىر بايتاق اڭگىمە وربىتەدى. سول جاۋگەرشىلىك زاماندا ەجەلدەن توسكەيدە مالى، توسەكتە باسى قوسىلعان اعايىننىڭ اراسىنا مىقتاپ سىنا قاعىلىپتى. قاققاندار - ەكى ەلدىڭ ورتاق دۇشپانى، ەكى جاقتىڭ قاقتىعىسىپ، قانسىراعانىن تىلەيتىن قالماقتار. «ولار سان ءتۇرلى سۇمدىق ءسوز تاراتىپ، ءازازىل ارەكەتپەن قاسكويلىكتى قوزدىرا بەرەدى. قازاقتارعا كەلىپ، قىرعىزدار سەندەردىڭ جەرىڭدى تارتىپ الىپ، ەلىڭدى توز- توز ەتپەكشى دەيدى. قىرعىزدارعا كەلىپ، قازاقتار ءۇشىن جەرىڭدى جاۋلاۋ، قىرعىز ەندى قالمايتىنداي ەتىپ قىرۋ تۇككە تۇرمايدى دەيدى». اقىر اياعى ەكى ەل اراسى اشىلىپ، داۋلاسۋدىڭ ءتۇبى جاۋلاسۋعا جاقىندايدى. تالاس قىرعىزدارىنىڭ ىشىندەگى ءوسىپ- ونگەن اۋلەتتىڭ ءبىرى توڭتۇعىردىڭ اۋلەتى ەكەن. سول توڭتۇعىردىڭ ءبىر ۇلىنىڭ ءبىتىمى بولەك ەكەن. باسقا جۇرت الداعى ايقاسقا دايىندالىپ جاتقاندا ول تويعا دايىندالىپ جاتىپتى. اقساقالداردىڭ جورىق جايىن اقىلداساتىن القاقوتان اڭگىمەسىنە دە جولامايدى. ءاندىجاننان اسپاز الدىرتادى، قاشعاردان تاسقازان الدىرتادى، جايلاۋ تورىنە جۇزدەپ تاندىر سالدىرتادى، بەتكەي بىتكەنگە كەمەگە (وشاق) قازدىرتىپ، اپپاق ەتىپ تىزىلە تىگىلگەن كيىزۇيلەردىڭ كەبەجەسىن الۋا- شەكەرمەن، شارباتپەن، اسەلمەن (بال) تولتىرتادى. اينالاداعى اعايىن اتاۋلى ونىڭ بۇل ىسىنە كۇلە قاراپ، ەلدىڭ جايىن، جەردىڭ جايىن ويلامايتىن وسپادارداي كورەدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە تىرەسۋ شەگىنە جەتىپ، ەكى ەلدىڭ اسكەرى كۇركىرەۋدىڭ بەتكەيىندە بەتپە- بەت كەلىپتى. ەكى جاق تا نە ىستەرىن بىلمەي داعدارىپ قالىپتى. تۇپتەپ تۋىسۋدى بىلاي قويعاندا، ەكى جاقتا دا قۇدا- قۇداندالىلار، جيەن-ناعاشىلار، ءتىپتى كۇنى كەشە ايلى تۇندە اقسۇيەكتى بىرگە ىزدەپ جۇرگەن دوس-جاراندار تىرەسىپ تۇرىپتى. مىنا تىعىرىقتان قالاي شىعۋدىڭ جولىن تاپپاي، ىشتەن دىمدارى قۇرىپتى. سوندا جاڭاعى جىگىت - توڭتۇعىردىڭ ۇلى اق اتقا ءمىنىپ، العا شىعىپتى.
«- اناۋ جاقتا اسقاقتاعان قوس شىڭدى ماناس-اتاعا قاراڭدارشى، ەگىز ۇلىن - قازاق پەن قىرعىزدى ەمىزىپ تۇرعان ءتوس ەمەس پە ول؟ ءبىز نەنى بولىسە الماي ءجۇرمىز؟ تاتۋ- ءتاتتى تۇرۋشى ەدىك قوي، جايلاۋدى بىرگە جايلاپ، قىستاۋدى بىرگە قىستاۋشى ەدىك قوي. ءبىز تۋىستارمىز، اعايىندى ەكى ۇلدىڭ پەرزەنتتەرىمىز، وسىعان دەيىن ارامىز اشىلىپ كورگەن جوق»، - دەپتى سۋىرىلا سويلەپ. جان-جاقتان قوستاعان داۋىس قاپتاي ەستىلىپتى. جاڭاعى جىگىت ءسوزىن بىلاي جالعاپتى:
- ەندەشە، نەگە جاۋدىڭ جىمىسقى سوزىنە ەرىپ، باۋىرلارىڭا قىلىش كوتەرگەلى تۇرسىڭدار؟ قالماقتار ءبىزدىڭ ءبىر- ءبىرىمىزدى قۇرتقانىمىزدى قالايدى. ولار ءسويتىپ اقسايىمىز بەن كوكسايىمىزدى باسىپ الادى. اقىلعا كەلەيىك، اعايىن! باياعى كۇندەردەگىدەي ءبىر داستارقاننىڭ باسىنان تابىلايىق، ءتاتتى داممەن قويۋ شاي ىشەيىك. مەن بارشاڭىزدى قوناققا شاقىرامىن».
ەكى جاقتىڭ بيلەرى مەن باتىر- باعلاندارى ويلانىپ قالادى. نە ىستەۋ كەرەك؟ راسىندا دا، بولىسپەيتىن ەشتەڭە جوق قوي. اقىرى ەكى جاقتان ەكى باتىر شىعارىپ، جەكپە- جەكپەن توقتاسۋعا ۇيعارادى. باتىرلار تەڭ تۇسەدى. ۇرىستىڭ بەتى قايتارىلادى. بەيبىت كۇندەر، بەيقۇت تۇندەر قايتا كەلەدى. سودان قازاق- قىرعىز قوسىلىپ، «ونىڭ ءوزىنىڭ ءدامى عانا ءتاتتى ەمەس، ءسوزىنىڭ ءلامى دە ءتاتتى، شەكەر- بالداي» دەسىپتى. «ءسويتىپ، الگى ازاماتتىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى ۇمىت قالىپ، ەندى ونى شەكەر دەپ اتاپ كەتىپتى. ءبىزدىڭ رۋدىڭ ارعى تەگىن قالاعان شەكەر سوزىمەن دە، سەنىمىمەن دە سوعىستىڭ الدىن الىپ، تىنىش ءومىردى ورناتىپتى. ءبىز ونى ماقتان تۇتامىز! شەكەردىڭ ءبىر ۇرپاعى - مەنىڭ اكەم ايتمات كيمبيلديەۆ. ءبىزدىڭ فاميليامىز سول كىسىدەن تاراعان. شەكەردىڭ دانا اقىلى، ءبىزدىڭ رۋدىڭ قايدان تارايتىنى تۋرالى وسىنداي حيكايا بار» دەپ اڭگىمەسىن اياقتايدى تورەقۇل ايتماتوۆ.
سول اڭىزعا اينالعان شەكەردىڭ ءبىر ۇرپاعى، ايتماتتاي اسىلدىڭ سىنىعى، تورەقۇلداي تەكتىنىڭ تۇياعى شىڭعىس ءومىر بويى قازاق پەن قىرعىزدى عانا ەمەس، بارشا ادامزاتتى باۋىرلاستىرۋعا، ءتۇرلى مادەنيەتتەردى جاقىنداستىرۋعا ۇمتىلۋمەن ءوتتى.
ىلديدان سالسا، توسكە وزعان
ايتماتوۆ 1963 -جىلى لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى. بۇل كەزدە ونىڭ جاسى وتىزدىڭ بەسەۋىنە جاڭا شىققان. سىيلىق جازۋشىعا «پوۆەستي گور ي ستەپەي» دەگەن پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر جيناعى ءۇشىن بەرىلدى. سول كەزدىڭ وزىندە ايتماتوۆ الەمدىك داڭققا بولەنە باستاعان- دى. 1964 -جىلعى كىتاپتاعى ايقىن نۇرقاتوۆ جازعان العىسوزدە لۋي اراگوننىڭ ءسوزى كەلتىرىلەدى: «ءسويتىپ، مەنمەنسىگەن پاريجدە، ۆييوننىڭ، گيۋگو مەن بودلەردىڭ پاريجىندە، تالاي كورولدار مەن رەۆوليۋتسيالاردى كورگەن پاريجدە، ءاربىر تاسى اڭىز، تاريح بولىپ ايتىلىپ، ونەردىڭ ولمەس- وشپەس مەكەنى اتانعان پاريجدە، كورمەگەنى، وقىماعانى، باسىنان كەشىرمەگەنى جوق پاريجدە مەن ۆەرتەر مەن كلەوپاترانى دا ەمەس، ءجاميلانى وقىپ شىقتىم. دجۋلەتتانىڭ، پاولو مەن فرانچەسكانىڭ، ەرنان مەن دونيا ءسولدىڭ بەينەلەرى ماعان كومەسكى تارتىپ قالدى، ويتكەنى مەن دانيار مەن ءجاميلاعا جولىقتىم... مەن بۇل ءاندى، قىرعىزدىڭ كەڭ دالاسىندا سامعاعان ءاندى بۇل جاقتا، ءبىزدىڭ توزىعى جەتكەن دۇنيەدە دە شىرقاماي تۇرا المايمىن، بوراندار، بۇلتتارمەن بىرگە جەردى جاڭعىرىقتىرا سامعاتپاي قويا المايمىن. ونان كەيىن شىڭعىس ايتماتوۆقا: سەنىڭ ءۇنىڭ بىزدە دە ەستىلىپ، ەركەك- ايەل ءوز ورنىن تاۋىپ، بالا جارىقتى بولجاپ كورە باستاعان عاجايىپ تۇندە وكتەمدىك قۇردى، دەپ ايتپاي قويا المايمىن».
وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى- سەكسەنىنشى جىلدارىندا ءبىراز ۋاقىت الماتىنىڭ ءبىر تەلەارناسى فرۋنزە (بىشكەك) بولعان ەدى. ارا- اراسىندا كوز سالىپ قوياتىنبىز. ءبىر كۇنى قاراپ وتىرسام، ايتماتوۆتىڭ 50 -جىلدىعىنا ورايلاس حابار بەرىلىپ جاتىر ەكەن. تەلەجۋرناليستىڭ سۇحباتتاسى - كوپ جىلدار بويى لەنيندىك جانە مەملەكەتتىك سىيلىقتار جونىندەگى كوميتەتتىڭ اپپاراتىندا جۇمىس ىستەگەن بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى. شىڭعىستىڭ مەرەيجاسىنا ماسكەۋدەن ارنايى كەلگەن. ايتىپ تۇرعان اڭگىمەسى ءتىپتى توسىن. ول كەز ءۇشىن، ارينە. سوندا نە دەيدى دەيسىز عوي؟ شامامەن بىلاي. ايتماتوۆ كانديداتۋراسى كوميسسياعا سالىناردىڭ، داۋىسقا جىبەرىلەردىڭ الدىندا ءبىر جابىق وتىرىس وتكىزىلەدى. قىرعىز جازۋشىسىنىڭ بۇكىل الەمدى دۇڭكىلدەتە باستاعانى، قازىردىڭ وزىندە تالاي شەت تىلگە اۋدارىلىپ ۇلگەرگەنى، كىتاپتارىنىڭ مول تارالىممەن قايتا-قايتا باسىلىپ جاتقانى، ادەبي سىننىڭ جوعارى باعالاعانى، كوميسسيا اتىنا وقىرمانداردان حاتتار كوپ تۇسكەنى، قىسقاسى، داۋىسقا جىبەرىلسە بايگەنى انىق العالى تۇرعانى ايتىلادى.
دەگەنمەن، ءالى دە ويلانعان ارتىق بولماس دەيدى الگى وتىرىستى ۇيىمداستىرۋشىلار. ويلاناتىن نەسى بار؟ بار كورىنەدى. جاستىعى. لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتتىعى ءۇشىن تىم جاستىعى (ەسكە سالا كەتەيىك: وتكەن جىلى قازاقستاندا «جاستار» ولشەمى بۇرىنعى 29-دان 35 جاسقا كوتەرىلدى) . كۇمان كەلتىرۋشىلەر مىنانى ايتادى. ايتماتوۆ كىتابىنىڭ سىيلىققا لايىقتىعى كۇمانسىز. الايدا... ءبىز وسى سىيلىقتى بەرۋىن بەرەرمىز- اۋ، دەگەنمەن، ءالى دە ويلاسايىقشى. سول اتاقتى وسى ازامات ءومىر بويى ءوز دەڭگەيىندە الىپ جۇرە الا ما؟ مۇنان كەيىنگى تۋىندىلارى مىنا كىتاپتاعىدان كەمشىن بولىپ قالماي ما؟ بۇلار جاستىقتىڭ قۋاتىمەن، سەزىمنىڭ بۋىمەن قاعازعا مولدىرەپ تۇسە قالعان شىعارمالار بولسا قايتەدى؟ ءارى قاراي وسى ارىنىمەن جازا بەرە مە، الدە؟ جاس جىگىت وسى اتاقتى كوتەرە الا ما؟ ءوزىن دۇرىس ۇستاي الا ما؟ جاستىقتىڭ جەلىگىمەن وت باسىپ قالماي ما؟.. «جوق» دەپتى سوندا كوميسسيا مۇشەلەرى. وتىزدىڭ بەل ورتاسىندا مىنانداي شىعارمالار جازاتىن ادامنان كەلەشەكتە بۇدان دا مىقتى تۋىندىلار كۇتۋگە بولادى...
ءدال سولاي شىقتى. ەرتەدەن شاپسا كەشكە وزعان، ىلديدان شاپسا توسكە وزعان ناعىز ارعىماقتىڭ ءدۇلدۇلى بولدى دۇنيەنىڭ دوداسىنا تۇسكەن قىرعىز تۇلپارى. ءبىر شىعارماسىنان ەكىنشىسى ارتىپ، ارىنداي بەردى، ارىنداي بەردى. 1963 -جىلعى لەنيندىك سىيلىقتان كەيىن ايتماتوۆ كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىن ءبىر رەت ەمەس، ەكى رەت ەمەس، ءۇش رەت الدى! 1968, 1977, 1983 -جىلدارى اتى بايگەدەن قايتا- قايتا كەلدى. ونىڭ ءار جاڭا كىتابى ادەبيەت الەمىندەگى قۇبىلىسقا اينالدى. ونىڭ ءار جاڭا كىتابىن وقىرمان تاعاتسىزدانا توساتىن بولدى. ءارقايسىسى ايقىش- ۇيقىش پىكىرتالاستىڭ ارقاۋى ەتىلدى. ورىننىڭ ازدىعىنا بايلانىستى سولاردىڭ ءبىرى - «اق كەمەنى» از- كەم اڭگىمە ەتۋمەن توقتاي تۇرايىق.
«ول ەكى ەرتەگى بىلەتىن. بىرەۋى - وزىنەن باسقا ءتىرى جانعا بەلگىسىز - ءسابي قيالىنان تۋعان. ەكىنشىسىن اتاسى ايتىپ بەرگەن. كەيىن ەكەۋى دە عايىپ بولدى» دەپ باستالاتىن حيكاياتتى وقىماۋ مۇمكىن شىعار، ءبىراق وقىعان ادامنىڭ ۇمىتۋى استە مۇمكىن ەمەس ەدى. بالا بىلەتىن ەكى ەرتەگىنىڭ ءبىرى - ىستىقكول بەتىن ءارى- بەرى ءتىلىپ ءوتىپ جاتاتىن اق شاڭقان كەمەدە تەڭىزشى اكەم بار دەپ ويلايتىنى. بالا ءوز ەرتەگىسىنە ءوزى جان- تانىمەن سەنىپ العان. تاۋداعى قورىقتا تۇراتىن ورمانشى اتاسىنىڭ دۇربىسىمەن الىستاعى ىستىقكولدىڭ كوگىلدىر ايدىنىنا كۇن سايىن سارىلا، ساعىنا قارايتىنى دا سوندىقتان. ونىڭ جان بالاسىنا ايتپايتىن ءبىر جوسپارى بار: بالىققا اينالىپ، سول اق كەمەدەگى اكەسىنە ءجۇزىپ بارۋ...
بالانىڭ مۇنداعى جالعىز سۇيەنىشى - اتاسى. اتى دا، زاتى دا مومىن اسا ءبىر اياۋلى اقساقال. كارى قويدىڭ جاسىنداي جاسى قالعان شاعىندا، پەرزەنت كورە الماعان باقىتسىز قىزىنا ءبىر، بالاسىزدىعى ءۇشىن ءبۇتىن دۇنيەنى ورتەپ جىبەرۋدەن تايىنبايتىن دۇلەي كۇش يەسى، الدى ادۋىن كۇيەۋ بالاسىنا ءبىر جاۋتاڭداپ، وت باسىنىڭ تىنىشتىعىن، بۇعى- انا ۇرپاقتارىنىڭ تاتۋلىعىن تىلەپ، شىبىن جانى شىرقىراپ جۇرگەن وسى قايىرىمدى، ءبىراق قاۋقارسىز قارت - ۇلتتىق مىنەز ءبىتىمىنىڭ قۇندى قاسيەتتەرىن دە، تابيعي كەمشىلىكتەرىن دە ءبىر بويىنا جيناقتاعان تۇلعا. مومىن قارتتىڭ شىعارما تۇيىندەلەر تۇستاعى مورالدىق، رۋحاني كۇيرەۋى ونىڭ وزىندىك گۋمانيزمىنەن تۋىندايدى دا، دارمەنسىز جاراتىلىسى سىن ساعاتتا زۇلىمدىققا كۇرەسسىز مويىن ۇسىندىرادى. مومىننىڭ ءوز تابيعاتىنان تىس اۋىر قىلمىسقا بارۋى دا (ورازقۇلدىڭ تالاپ ەتۋىمەن بۇعى- انانى اتۋى) وسىلايشا دۇرىس ۋاجدەلگەن.
مىلتىق تارس ەتتى. بالا ويانىپ، اۋلاعا شىعىپ ەدى، كورشى ۇيدەگى ماس توبىر (اراسىندا ءوزىنىڭ اتاسى دا بار) قىران- توپان كۇلكىگە كومىلىپ، ورازقۇل اعاسى بۇعى- انانىڭ شاڭىراق ءمۇيىزىن ناساتتانا شاپقىلاپ جاتىر ەكەن...
بولدى. ءبىتتى ءبارى. اياقتالدى ەرتەگى...
كوزىنەن جاس پارلاپ: «جوق، مەن بالىق بولام، بۇيتكەنشە بالىق بولىپ كەتكەنىم جاقسى. سۋدىڭ استىمەن ءجۇزىپ، كوكەمە كەتەم. بالىق بولام» دەپ ەڭىرەگەن بالا كەنەت... ءۇي ماڭىنداعى وزەنگە بەتتەدى... «سول كەلگەن بەتىمەن الدى- ارتىنا قاراماستان سۋدى كەشىپ بارا جاتتى...».
ستۋدەنت كەزىمىزدە «ليتەراتۋرنايا گازەتانىڭ» بەتىندە وسى حيكايات، ونىڭ وقىرمانعا بەرەر ءتالىمى توڭىرەگىندە بىرەر ايعا سوزىلعان ايتىس باستالىپ كەتكەنى ەستە. حيكايات نەگىزىنەن جوعارى باعالاندى. سىن ايتاتىندار شىعارما فينالىنا شۇيلىگىپ جاتتى. سول توپقا بىزدەن ءانۋار ءالىمجانوۆ قوسىلدى. وكىنىشكە قاراي، بىزدىڭشە. ماسكەۋلىك رەداكتورلار سول داۋعا قازاق قالامگەرىن ادەيى ارالاستىرعانداي دا كورىنەدى ءتىپتى. پوۆەست سوڭىنداعى بالانىڭ ولىمىنە، اتاسىنىڭ بۇعىنى اتۋىنا بايلانىستى ءا. ءالىمجانوۆ: «پوسلە گيبەلي مالچيكا ي پوزورا دەدا مومۋنا نا سۆەتە نيچەگو نە وستاەتسيا، كرومە پالاچا وروزكۋلا» دەپ جازدى. اۋىر ءسوز. ال سول اۋىر سوزگە ايتماتوۆ قانداي جاۋاپ قايتاردى دەيسىز عوي. «نەت، دوروگوي انۋار، وستاەتسيا ەشە... چيتاتەل» دەدى. پىكىرتالاس توقتادى. بۇل - بۇكىل كوركەم ادەبيەت اتاۋلىنىڭ تابيعاتىن تامىرشىداي تاپ باسقان تەرەڭ ءتۇيىن. ءبارى كەتسە دە وقىرمان قالادى. ءبارىن دە وقىرمان شەشەدى. قورىتىندىنى دا وقىرمان جاسايدى. «اق كەمەنىڭ» وقىرمانى شىعارمانىڭ وپتيميستىك سارىنىن ءدال تانىدى. ويتكەنى ش. ايتماتوۆتىڭ پوۆەستى تۇيىندەر تۇستا جازعانىنداي، بالا ءوزىنىڭ بەيكۇنا ءسابي، مۇباراك جانىنىڭ، ادال جۇرەگىنىڭ دەگەنىن ىستەدى، ول بارلىق قاسيەتسىزدىككە، ارسىزدىققا، قانىپەزەر- قاراۋلىققا قارسى بولىپ، لاعىنەت ايتىپ كەتتى. ويتكەنى، ايتماتوۆتىڭ پىكىرتالاستا ايتقانىنداي، «...نارەستەنىڭ جۇرەگى، ءسابيدىڭ ارى - ادامگەرشىلىكتىڭ العاشقى ءدانى، ول ءدانسىز ەش نارسە وسپەيدى، وركەندەمەيدى. جارىق دۇنيەدە ادامعا نە قيىنشىلىق كەزدەسپەسىن، ول كىمنەن قيانات كورمەسىن، ءبىراق شىندىق ماڭگى ءومىر سۇرەدى. ادام تۋادى، ولەدى، ءبىراق ماڭگى-باقي ولمەيتىن شىندىق بار، اقيقات، ادىلەت بار...».
وتكەن جىلدىڭ جازىندا ءبىز تۇركى دۇنيەسى پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ وتىرىسىنا قاتىسۋعا شولپان- اتاعا باردىق. ءماجىلىس ءتوراعاسى ەرلان قوشانوۆ بىزگە، سەنات پەن ءماجىلىستىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتتارىنا، وتىرىستى ۇيىمداستىرۋشىلار پارلامەنتتەر پالاتالارى باسشىلارىن ىستىقكولدە كەمەمەن سەرۋەندەتكەنىن ايتتى. جاعالاۋدا تۇرىپ، اق كەمەنى الىستان ءبىز دە كوردىك. تالاي- تالاي قيالعا ەرىك بەردىك. بالانىڭ جۇزگەننەن ءجۇزىپ وتىرىپ، كوكەسىنە جەتكەنىنە سەندىك...
ايتماتوۆتاي الىپتار تۋرالى تولعانعاندا كەڭىنەن كوسىلىپ وتىرىپ، اقتارىلا ايتقانعا نە جەتسىن. شىڭعىستىڭ اتى «قىرعىز» ءسوزىنىڭ دە ءبىر بالاماسى بولىپ كەتكەنىن، ايتماتوۆ ارقىلى از جىلدىڭ اياسىندا ءبۇتىن ءبىر حالىقتىڭ جالى كۇدىرەيىپ شىعا كەلگەنىن، ونىڭ كىتاپتارىنان بۇكىل الەم قىرعىز جانىن تانىعانىن، ءوزىنىڭ تۋعان ۇلتىنىڭ اتىنان ارعى-بەرگىدەگى الەم ۇلىلارىنىڭ اراسىنداعى الامان بايگەگە تۇسكەنىن، اتى وزىپ شىققانىن، قىرعىزدىڭ عانا ەمەس، تۇركى جۇرتىنىڭ عانا ەمەس، مۇسىلمان دۇنيەسىنىڭ عانا ەمەس، بارشا ادامزاتتىڭ ماقتانىشىنا اينالعانىن، ءبىر ءوزى ءبىر ەلدى داڭققا بولەگەنىن، ار-وجدانى تازا ادامنىڭ جۇرەگى مەن جانىنا بۇكىل عالام سىيا الاتىنىن دالەلدەپ بەرگەنىن، «مەملەكەت اتالاتىن پەشتىڭ جالعىز وتىنى - ادامدار» دەگەن سياقتى سۇراپىل سوزدەرىمەن بارشا زامانداعى، بارشا قوعامداعى بيلىك ديالەكتيكاسىن ايقارا اشىپ كەپ جىبەرگەنىن، ءوزىنىڭ دە مىنا ومىردەن كىسىلىكتىڭ، كىشىلىكتىڭ، تازالىقتىڭ، تەكتىلىكتىڭ، كەڭدىكتىڭ، ورلىكتىڭ، ەرلىكتىڭ، سەرىلىكتىڭ ورەلى ونەگەسىن كورسەتۋمەن وتكەنىن، جۋرناليستىك جولىمىزدا ءۇش رەت (ءبىرىنشىسى - 1975 -جىلى الماتىدا، «لەنينشىل جاس» ءۇشىن، ەكىنشىسى - 1997 -جىلى فرانسيا استاناسىندا، «پاريج. يۋنەسكو. اۋەزوۆ» دەرەكتى فيلمى ءۇشىن، ءۇشىنشىسى - 2003 -جىلى استانادا، «ەگەمەن قازاقستان» ءۇشىن) ۇلى سۋرەتكەردەن سۇحبات الۋ باقىتى بۇيىرعانىن، سونىڭ بارىندە دە ادامگەرشىلىگىنە، ازاماتتىق اسىلدىعىنا ايىزىمىز قانعانىن، ۇلىلىقپەن ۇشىراسۋدىڭ سيرەك ساتتەرىن سەزىنگەنىمىزدى، ۋنيۆەرسيتەت بىتىرەتىن جىلى شوڭ شىڭعىستان العان سول سۇحبات وسى گازەتكە جۇمىسقا قابىلدانۋىما سەبەپكەر بولعانىن، جاقسىنىڭ شاپاعاتىنىڭ ارقاسىندا كەلگەن رەداكسيانىڭ تابالدىرىعىنان باستاپ، تورىنە دەيىن كوتەرىلگەنىمدى، ايتماتوۆ دۇنيەدەن كوشەردە بەيىتىنە ءبىر ۋىس توپىراق سالىپ جاتىپ، ادامزات تاريحىنداعى تاۋ تۇلعالاردىڭ بىرىمەن، شىن مانىندەگى ۇلى اداممەن قوشتاسىپ تۇرعانىمىزدى تۇسىنگەنىمدى، تۇيسىنگەنىمدى... تاراتىپ، تالداپ ايتاتىن كۇندەر دە كەلەر ءالى.
ەندى بەس جىلدان كەيىن ايتماتوۆتىڭ عاسىرلىق تويى اتالىپ وتەدى. زىمىران زاماندا جەتىپ-اق كەلەتىن ول تويعا ءبىز دە قامدانا بەرسەك، ارتىعى جوق. ويتكەنى ول ءبىزدىڭ دە شىڭعىسىمىز، ءبىزدىڭ دە ايتماتوۆىمىز. ويتكەنى ول ادامزاتتىڭ ايتماتوۆى. سول تۇستا، بۇيىرتسا، جازارىمىز تابىلار.
مىنا قارا جەردىڭ بەتىنە تابيعات-انانىڭ اندا-ساندا بولسا دا وسىنداي ادامداردى جىبەرىپ تۇراتىنىنا شۇكىرشىلىك ەتەيىك.
ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ،
مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى
Egemen Qazaqstan
