مۇحتار ماعاۋين: قايتسە جازۋشى بولادى؟
دارىن - اۋەلگى شارت قانا ەمەس، باستى شارت، كەرەك دەسەڭىز، بارلىق شارتتىڭ وننان توعىز سالماعى وسى، تۋا بىتكەن دارىننىڭ ۇلەسىندە...
ۇلى فيزيك رومان جازا المايدى، ونىڭ دارىنى - ناقتى عىلىمدا. بولاشاق جازۋشىنىڭ دارىن كۇشى دە سول سياقتى - ءسوز ونەرىندە عانا.
وسى دارىننىڭ، ياعني تەك جازۋشىعا ءتان دارىننىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بار، قالاي تانىلماق؟.. جازۋشى دارىنى - ەڭ الدىمەن مەيىرباندىق، ىزگىلىكتەن كورىنسە كەرەك، ونىڭ ءمانىسى - الىس، جاقىن، كەز كەلگەن ادامنىڭ ۋايىم، قايعىسىن، قۋانىش، ءسۇيىنىشىن، وتكەن جانە بۇگىنگى احۋال، جاعدايىن ءدال ءوزىڭنىڭ باسىڭداعىداي قابىلداي ءبىلۋ.
تابيعاتتى - كۇننىڭ شىققانى مەن باتقانىن، ايدىڭ تۋعانى مەن تولعانىن، دالانىڭ جۇپار ءيسىن، اسپاننىڭ ءمولدىر تازالىعىن، كولدىڭ تولقىنىن، جاپىراقتىڭ سىبدىرىن، مۇنارتقان تاۋدى، قارلى شىڭدى، جەل مەن جاڭبىر، قار مەن بوراندى جان جۇيەڭمەن سەزىنۋ، قۇرت- قۇمىرسقادان باستاپ، ماڭىراعان قوي، كىسىنەگەن جىلقى تۇرىپتى، ىزىڭداپ ۇشقان ماسا، اسپاندا سامعاعان قۇسقا دەيىنگى ارالىقتاعى تىرشىلىك كەبىنەن تىنىس تابۋ، جاندى- جانسىز تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن تانىپ، ءتۇيسىنۋ - بۇل دا ەڭ ءماندى قاسيەتتەردىڭ قاتارىنا جاتادى.
ەندىگى بەلگى - قيال بايلىعى: كەز كەلگەن تانىس، بەيتانىس كىسىنىڭ وتكەن- وتپەگەن ءومىربايانىن ويلاپ تابۋ، كەز كەلگەن ۇزىك وقيعانىڭ اۋەلگى باستاۋى، اقىرعى ۇشتىعىن شامالاۋ، بولعان ىستەردى قۇراۋ، اجىراتۋ، ارالاستىرىپ، قايتا جاساۋ - جۇيەسىز شالىقتاۋ ەمەس، وزىندىك قۇرىلىمى، دامۋ زاڭدىلىعى بار ءماندى- ءمانسىز، بەيكۇنا، بالكىم، توڭىرەكتەگى جۇرت ۇعىمىمەن سىيىسا بەرمەيتىن، ءبىراق كوپە- كورىنەۋ، اقيقات حيكايالاردى ويشا توقىپ، ورنەكتەي الۋ - شىعارماشىلىق قيال دەگەنىڭىز وسى.
ادامعا جاناشىرلىعى مول، تابيعاتقا جاقىن، قيالى باي ادامنىڭ ءبارى جازۋشى بولىپ كەتپەيدى، ءبىراق وسى ءۇش قاسيەتتىڭ ەكەۋى ەمەس، بىرەۋىنەن عانا ماقۇرىم كىسىدە قالامگەرلىك قابىلەت اتىمەن جوق ەكەندىگى كۇمان تۋعىزباسا كەرەك.
وسى ۇشەۋىنە جالعاس، بولاشاق قالامگەر ءۇشىن اسا ءماندى تاعى ءبىر نىشان - جاندى- جانسىز زاتتىڭ تەك وزىنە عانا ءتان پارقىن، ەرەكشەلىگىن بايىپتاۋ دەيمىز: قويشىباي مەن جىلقىبايدىڭ ايىرماسى نەدە، ءتۇر- تۇلعاسىنداعى وزگەشەلىك قانا ەمەس، تۇرمىس- سالتىنداعى، جان جۇيەسىندەگى، ءبىلىم، تانىمىنداعى؛ بۇل ەكەۋىنىڭ ورتاق بەلگىلەرى؛ ودان مۇلدە بوتەن كەيىپتەگى ماڭگۇرتبايدىڭ تۇيسىك- تانىمى، وسى ۇشەۋىنىڭ، تاعى باسقالاردىڭ مىنەز- قۇلىق سىپاتى، بەلگىلى ءبىر جاعدايداعى ءىس- ارەكەتىنىڭ ءمانىسى.. .
تاعى باسقا تولىپ جاتقان كىلتيپاندار؛ جانسىزعا كەلسەك، شاعىن عانا بولمەنىڭ ينتەرەرىنەن، ونداعى ءارقيلى تۇرمىستىق بۇيىمداردان باستاپ، قۇدايدىڭ كەڭ دۇنيەسىنە دەيىنگى ارالىقتا سانسىز نارسە تۇر؛ سونىڭ ءبارى تەك وزىنە عانا ءتان، ەرەكشە سىپاتقا يە، ەڭ اياعى، اسپانداعى بۇلتتىڭ ءوزى ءارقيلى، الاتاۋ مەن قاراتاۋدىڭ ءتۇرى بوتەن، قاتار تۇرعان قاراعاي مەن قايىڭ بىرىنە ءبىرى ۇقسامايدى، كەرەك دەسەڭىز، ەكى قاراعاي ەكى ءتۇرلى، ەكى قايىڭنىڭ ءبىتىسى بولەك؛ دالا كەڭ، ءار بۇلاقتىڭ، ءار توبەنىڭ، ساي مەن جىلعانىڭ تەك وزىنە عانا ءتان سىزىعى، سۇلباسى بار - سونىڭ ءبارىنىڭ ەرەكشەلىگىن، وزىنە حاس سىپاتىن تانىڭىز. جاي عانا تانىماڭىز - ەستە ساقتاڭىز.
وسى ارادا قالامگەرلىك دارىننىڭ، باسىرە، ەڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى بوي كوتەرەدى: ءسىزدىڭ ەستە ساقتاعانىڭىز - وي ەمەس، ءسوز ەمەس، سۋرەت! جاي سۇلدە، جالپى سۇلبا ەمەس، ناقتى، جىلجىمالى ءارى جاندى سۋرەت: كەشە، نەمەسە وتكەن ايدا كوكتە ساپىرىلىسا كوشكەن جالبىر بۇلتتىڭ كورىنىسى، بىلتىرعى جازداعى ءتۇبىت بۇلتتى اشىق اسپان، الدىڭعى جىلى جايلاۋعا بارعانداعى قاسقا بۇلاق، بۇلاق باسىنداعى قوڭىر ءۇي، جەلىدەگى قۇلىن، باعزى ءبىر زاماندا اجەڭنىڭ قۇرت قايناتقانى، جەروشاقتاعى قازان، استىنداعى وت، قۇرت بەتىندە ۇيىرىلگەن، سارعىش كوبىك پەن دومبىعا كوتەرىلگەن، شۇرقىلداپ جارىلعان سانسىز كوپىرشىك.. . مىنە، وسى ما، باسقا ما، ايتەۋىر بەدەرلى، جاندى سۋرەتتەردى سول اۋەلگى كورگەن قالپىندا كوكەيدە ساقتاعان بولساڭىز - سىزدە ۇمىتتى بىردەڭە بار دەگەن ءسوز.
ءبىز دارىن تابيعاتى تۋرالى تراكتات جازباق ەمەس ەدىك، الايدا، ىعىتى تۇسكەن سوڭ اتتاپ كەتە المادىق، قاپاش- قۇپاشتا ويىمىزعا ورالعان سىپاتتار تۋرالى ايتتىق، بولاشاق قالامگەرگە ءتان ەرەكشە قاسيەت: جىلى جۇرەك، تابيعاتقا جاقىندىق، قيال بايلىعى، اڭعارىمپازدىق جانە سۋرەت زەردەسى دەدىك. قازىپ تەكسەرگەن ادامعا بۇدان باسقا دا بەلگىلەر تابىلا بەرسە كەرەك. وسىنىڭ ءبارىن جيىپ- تەرىپ كەلگەندە، ۇلكەن بە، كىشى مە، دارىننىڭ ءبارىن ايعاقتايتىن كورنەكى، ءارى باستى نىشان - ىنتىزار قۇمارلىق بولسا كەرەك. ياعني، تالاپ. سانالى وي، ماقساتتى نيەتتەن عانا ەمەس، ىشكى قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعان، جاننىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن جارىپ شىققان وزگەشە سەرپىن - دات، دەگبىرگە قارامايتىن، تۇرمىستىق، دۇنيەلىك ىستەرمەن ساناسپايتىن، قايتكەندە دە جازسام دەگەن جالعىز- اق مۇراتقا بايلانعان فيزيولوگيالىق قۇبىلىس دەر ەدىم.
ەندى دارىننىڭ جۇزەگە اسۋى، كەسىمدى شەگىنە جەتۋى ءۇشىن قاجەتتى العىشارتتار تۋراسىندا بىرەر ءسوز.
البەتتە، كەز كەلگەن بالانىڭ ءسابي، وسكىن، جەتكىن شاقتاردان امان- ەسەن ءوتىپ، كامەلەتكە ءىلىنۋى ءۇشىن تۇرمىس جاعدايى ءتۇزۋ بولۋى كەرەك. باي بولماسا دا بار بولسىن. ول - ءومىردىڭ زاڭى. تۋعان شاڭىراق قۇتتى، وسكەن ورتا يگىلىكتى بولسا عانا پەندەنىڭ كىسىلىك كەيپى ءوزىنىڭ تابيعي قالپىن تابادى. ال دارىن، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان بولاشاق جازۋشى تىرشىلىگى ادەپكىدەن تاۋىرىرەك جاعداي تىلەسە كەرەك.
ال جازۋشىنىڭ ءومىر جولىنداعى قيىندىقتار مەن قاسىرەت اقىر تۇبىندە يگىلىككە نەگىز بولادى دەگەن بايلام - بەكەر. بۇل - توعىشاردىڭ ءسوزى. باقىتسىز بالالىق، ءومىر جولىنداعى قيىندىق قوسىمشا تاقىرىپ بەرەدى دەگەن دە جاي ءسوز. ۇلكەن جازۋشىلاردىڭ ەشقايسىسى ەشقاشان تاقىرىپتان تارلىق كورگەن ەمەس. ەگەر باستان وتكەن زوبالاڭ (ماسەلەن، دوستوەۆسكيدىڭ كاتورگادا بولۋى) كەيىنگى كوركەم شىعارماعا ارقاۋ بولسا، قالامگەر قاسىرەتتىڭ ءوزىن كادەگە اسىردى دەگەن ءسوز، قاسىرەتتىڭ ارقاسىندا قالام تارتتى دەگەن ءسوز ەمەس.
ادامزاتتىڭ اقىل- ويىنىڭ دامۋ جولىن ايقىندايتىن، كوركەمدىك تانىمىنىڭ باعىت- باعدارىن بەلگىلەيتىن، وتكەن ءومىردى قالپىنا كەلتىرىپ، بۇگىنگى ءومىردى تاڭباعا ءتۇسىرىپ، زاماندارمەن، حالىقتارمەن بىرگە عۇمىر كەشەتىن ءتىرى بەينەلەر كەيىپتەپ، ءوز تاراپىنان جاڭا ءبىر الەم جاساپ شىعاراتىن، حالىق رۋحى - ءابىلحايات نارىمەن سۋسىنداپ، فانيدەن وزعان، باقيعا باتا العان، ەسكىرمەيتىن، ولمەيتىن مەرەيلى شىعارمالارىمەن بۇ دۇنيەدە ماڭگى جاسايتىن جازۋشى بولۋ - ايرىقشا باقىت. ءۇش دۇنيەنىڭ سىرىن توقىعان، ءتورت تارابىن تۇگەل تانىعان قازاق جازۋشىسى بولۋ - ون ەسە ارتىق باقىت. تالابى تاۋداي جان بالام، كوكىرەگىڭدە وت بولسا، تۋعان حالقىڭدى جان- جۇرەگىڭمەن سۇيسەڭ، سەنىڭ دە ءىرى جازۋشى، زور تۇلعا بولىپ شىعارىڭ كۇمانسىز. ءىرى بولماساڭ دا، ۇلى بولماساڭ دا، قادارىنشا قىزمەت جاساساڭ - مۇراتىڭا جەتكەنىڭ. ول - سەنىڭ ادامدىعىڭا بايلانىستى.
جازۋشىنىڭ ادامدىق بەينەسى - ادىلدىك، ادالدىق، كىسىلىك دەگەن ۇعىمداردىڭ جيىنتىق كورىنىسى. قازاق جالپاق تىلدە «جاقسى ادام» دەيدى، «جاقسى كىسى» دەيدى. جاقسى ادامنىڭ ءبارى بىردەي جازۋشى بولمايدى، بۇل - جالپىلىق ولشەم، ءبىراق جاقسى جازۋشىنىڭ بارلىعى دا جاقسى كىسى بولعان. كىسىلىگى كەم جازارمان ەشقاشان دا ءتاۋىر جازۋشى دارەجەسىنە جەتىپ كورگەن ەمەس. ويتكەنى جازۋ - ەڭ الدىمەن كىسىلىكتىڭ جەمىسى.
قالامگەردىڭ ازاماتتىق كەلبەتى - ياعني وتانشىلدىق، ۇلتشىلدىق، قانشىلدىق - بۇل دا كىسىلىككە جالعاس، دارىنمەن بىرگە بىتەتىن، وسكەن ورتا، العان تاربيە نەگىزىندە قالىپقا تۇسەتىن قاسيەت. ونسىز تاعى دا جازۋشىلىق جوق دەپ ءبىلىڭىز. اسىرەسە، ءبىز سياقتى وتار ەل جاعدايىندا. حالقىن سۇيمەسە، ۇلتتىق نامىستان كەندە بولسا، - ادامدىق قاسيەتى دە جوق دەگەن ءسوز، جازۋشىلىق قايدا، دەنى ءتۇزۋ كىسى ەسەبىنە قوسۋ قيىن.. .
سونىمەن، جازۋشى قايدان شىعادى دەگەن اۋەلگى ساۋالىمىزعا قايتىپ ورالدىق. ءبىرىنشى شارت - دارىن دەدىك. سول تۋا بىتكەن دارىن جۇزەگە اسۋى ءۇشىن ەڭ ءماندى، ەڭ باستى شارت - تاۋداي تالاپتان سەرپىن العان تاباندى ەڭبەك.
جازۋشىلىق ونەر - وقۋدان باستالادى. ساۋات اشقان سانالى جاستا اۋەلى تۋعان ادەبيەتىن، سودان سوڭ الەم ادەبيەتىن تانۋ، تاريحتان بۇرىنعى داۋىردەگى «ماحابحاراتا» ، «يليادادان» تارتىپ، كۇنى كەشەگى كاۆاباتا مەن حەمينگۋەيگە دەيىنگى ارالىقتاعى ادامزات ادەبيەتىن يگەرىپ ءبىلۋ شارت.
ۇلكەن جازۋشى بولۋدى ومىرلىك مۇرات ساناعان تالاپكەرگە ەڭ الدىمەن ۇسىنارىم: ابايدىڭ «عاقىلياسى»، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ العاشقى اڭگىمەلەرى، «قاراش- قاراش» پەن «قيلى زامان» جانە «اباي جولى»، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ءومىر مەكتەبىنىڭ» ءبىرىنشى كىتابى، گوگول - «ميرگورود» پەن «پەتەربۋرگ پوۆەستەرى»، ستەندال - «قىزىل مەن قارا»، «پارم موناستىرى»، بالزاك - «ادامزات كومەدياسى»، ۋاقىت جەتكەنشە، تۋرگەنەۆ - تۇگەل، تولستوي - قاپقاز اڭگىمەلەرى، «كازاكتار»، «كرەيسەر سوناتاسى»، «يۆان يليچتىڭ ءولىمى»، «حاجى- مۇرات»، «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك»، دوستوەۆسكي - «ءولى ۇيدەن شىققان جازبالار»، «قۇمارپاز»، تاعى ەكى- ءۇش رومانى، پاستەرناك - «دوكتور جيۆاگو»، كوبو ابە - «قۇمداعى ايەل»، «بوتەننىڭ ءتۇرى» جانە بۇرىنعى- سوڭعى جاپون ادەبيەتىنەن كوزگە ىلىنگەننىڭ ءبارىن، مەريمە، ەدگار پو، موپاسسان، مامين- سيبيرياك، چەحوۆ، كيپلينگ، دجەك لوندون، كنۋت گامسۋن، بۋنين، اكۋتاگاۆا، موەم، نابوكوۆ، يۆو اندريچ، كولدۋەلل، حەمينگۋەي، شالاموۆ اڭگىمەلەرى، نەمەسە قولعا تۇسكەن كەز كەلگەن شىعارماسى، سودان سوڭ... ستەفان سۆەيگ جازعان «بالزاك». ءتىپتى ەڭ اۋەلى وسى كىتاپتى وقىعان ءجون بولار. تاعىلىمى - بىزبەن سالىستىرعاندا قولايلى جاعدايدا، كەڭ زاماندا ءومىر سۇرگەن جازۋشىلاردىڭ ءوزىنىڭ تاعدىرى قيىن، جولى اۋىر بولعانىن كورەسىز، ەڭ ۇلكەن دارىنداردىڭ ءوزى تىنىمسىز ەڭبەك ارقاسىندا عانا الدەنەندەي ناتيجەگە جەتكەنىن اڭدايسىز.
باياعىدا، ستۋدەنت كەزىمىزدە كۋرستاس، قالامداس ءبىر دوسىم ماعان: «سەندە دارىن جوق، سوندىقتان كوپ وقيسىڭ» دەپ ەدى. «سەندە سانا جوق، سوندىقتان وقۋ قونبايدى» دەدىم مەن. ول «قالجىڭداپ ەدىم» دەدى. مەن «شىنىمدى ايتتىم» دەدىم. «نادان جازارماننان ءبىلىمدى وقىرمان ارتىق» دەدىم توقتاي الماي.
سۋرەتكەرلىك ساباعى - كلاسسيك جازۋشىلاردى وقۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. ادامنىڭ قيمىلى، قوزعالىسى، بەت قۇبىلىسى، رەنىش، قايعى، قۋانىش، تولعانىس، كۇمان مەن قاتەر، بيازىلىق پەن قاتالدىق، ۇرەي مەن شەشىمتالدىق، ەرلىك پەن ايارلىق - رەنەسسانس داۋىرىنەن يمپرەسسيونيزم كەزەڭىنە دەيىنگى ۇلى سۋرەتشىلەردىڭ ءراسىم مۇراسىندا ناقتى تاڭبالانعان. ەڭ اياعى، جاقسى پەيزاج جاساعىڭىز كەلسە، وتكەن داۋىردەگى ۇلى سۋرەتشىلەردىڭ قىل قالاممەن بەينەلەگەن تابيعاتىن تانىپ ءبىلۋىڭىز كەرەك.
سەزىم تولقىنىستارىن ۇستەمەلەي يگەرۋدە مۋزىكانىڭ ءۇنى ايرىقشا تاعىلىم ۇيرەتسە كەرەك. ءوز شاڭىراعىمىزدا بايجىگىت، قۇرمانعازى، تاتتىمبەت، سۇگىر كۇيلەرى، ءبىرجان، اقان، مۇحيت، اسەت، ەستاي اندەرى ۇلتتىق سەزىم پەرنەسىنە ءنار بەرسە، ەۋروپا، ونىڭ ىشىندە نەمىس پەن ورىستىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاسى جان تولقىنىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتە تۇسەدى. ىشكى ءيىرىم عانا ەمەس، سىرتقى تۇرگە دە يگى اسەرى ايرىقشا.
سىرلى سەزىمنىڭ جان جۇيەگە شىمىرلاپ ەنەتىن، نازىك، تەرەڭ تولعانىستارعا نۇسقايتىن اسا ءبىر ۇلگىلى ساباعى - الەمدىك كلاسسيكالىق پوەزيادا جاتىر. ادەبي وقۋدىڭ سىرتىندا تاريحي تاعىلىم بار. حالقىڭنىڭ قاسيەتىن ءبىلۋ ءۇشىن اۋەلى ءوز تاريحىڭدى ءبىلۋىڭ كەرەك.. . تاريحتى بىلمەگەن، اتاسىن تانىماعان جازارمان تاڭىرمەن تىلدەسە المايدى، تابانى قارا جەردەن اجىراماعان سوڭ، تابيعاتىندا قانشا قابىلەتتى بولسا دا، ءوزىن كەمشىن سانايدى، بۇگەجەكتەپ تۇرادى، ناتيجەسىندە، نازارى تومەن، جازارى ءپاس شىعادى.
وقۋ، توقۋ، ىزدەنىس باعدارىنداعى ەڭ ءبىر وزەكتى ارنا - ءتىل توڭىرەگىندە بولۋعا كەرەك. قازىرگى الەمدەگى ەڭ دامىعان جۇرتتار ءتىلىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ تۇرىك تەكتى انا تىلىمىزدەي ءارى باي، ءارى ايقىن، جانە وسىنشالىق ۇزاق تاريح كەشۋىن وتكەرمەگەن.
عاسىرلار بويى جيناقتالعان، سۇزگىگە تۇسكەن، تەرەڭ قويمالاردا تۇنىپ جاتقان حالىق ءتىلىن تولىعىمەن بايىپتاۋ، ونىڭ قات- قابات سىرىن تۇگەل يگەرىپ، وزىندىك قاسيەتىنە وراي جاڭا ءبىر سىپاتتارىن ايقىنداۋ جانە ونى تۇبەگەيلى كادەگە اسىرۋ - ءبىر ادامنىڭ، ءتىپتى، ءبىر ۇرپاقتىڭ شاماسى جەتپەيتىن قۇبىلىس. جاس قالامگەرگە ايتارىمىز - قاتىپ قالعان ۇلگى جوق، ادەبيەت تاريحىنداعى سوقتالى تۇلعالاردىڭ بارلىعى دا بۇرىنعى ۇلىلاردىڭ ونەگەسىن بويىنا ءسىڭىرىپ، وزىندىك تاڭبا ارقىلى كوركەمدىك جۇيە مەن قوعامدىق ويدىڭ جاڭا ءبىر بەلەسىنە شىققان.
كوپ ءارى ساپالى جازۋ ءۇشىن، تىم بولماسا دا ءبىرشاما مولعا جەتۋ ءۇشىن وسى ماقساتتا عانا جۇمسالاتىن ۇلان- عايىر ۋاقىتىڭ بولۋى كەرەك. ءبىراق ونسىز دا ولشەۋلى ۋاقىت جىرىمدالماي تۇرمايدى، امالسىز شىعىنداردى قايىسپاي كوتەرىپ الىپ، قالعان كۇندەردى قازا جىبەرمەي پايدالانۋعا ۇيرەنۋ قاجەت. ەرتەڭگى اپتانى كۇتىپ، بۇگىنگى ساعاتتى وتكىزبەۋ كەرەك. حوش. سونىمەن، ەرتەڭگە قالدىرماي، بۇگىن جازۋ كەرەك دەدىك. ءۇزىلىسسىز، توقتاۋسىز جازۋ كەرەك، كوپ جازۋ كەرەك دەدىك. تاعى دا اڭعارىلدى: جازۋشى ءۇشىن ەڭ ۇلكەن مۇرات - ەركىن شىعارماشىلىق جۇمىس. ەندى سول جازۋدىڭ وزىنە كەلەيىك.
قىرىق جىل جازعاندا كوزىمنىڭ انىق جەتكەنى - شابىت دەگەن جوق نارسە. شابىت جوق. باپ بار، ماشىق بار. ماشىق - قالىپتى ەڭبەكتىڭ مەزگىلدىك جيىنتىق كورىنىسى دەلىك. باپ تا سول سياقتى. ءبىراق باپقا ءتۇسۋدىڭ وزىندىك ءبىرتالاي ماشاقاتى بار. ۋاقىت جونىنەن الدىڭ اشىق، قۇلىقتىق تۇرعىدا توڭىرەگىڭ تىنىش بولۋى كەرەك. دەنىڭ ساۋ، باسىڭ تۇنىق بولۋى كەرەك. بوتەن- باستاق وي اتاۋلى الاستالىپ، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاتىستى قام- قارەكەت مازالاماسىن. بار تىلەك ءبىر- اق ماقساتقا - جازۋعا اۋسىن. باسقا تىرشىلىك بولماسىن. باپ دەگەنىڭىز - وسى.
ءبىر كۇنگى جازۋدىڭ ەڭ جوعارعى شەگى - بەس ساعات بولسا كەرەك. نەعۇرلىم ەرتە تۇرىپ، جازۋعا ەرتەرەك وتىرعان ءجون. قالامگەرلىك ەڭبەك ارتىق قۋات تىلەيدى. ياعني، جاقسى ساۋلىقتىڭ، جەتكىلىكتى ۇيقىنىڭ ۇستىنە ءتاۋىر تاماقتانۋ كەرەك دەگەن ءسوز. ال «جازۋعا كومەكتەسەدى- مىس» كولدەنەڭ ءىستىڭ ءبارى - جاڭساق، قۇر لاقاپ، جامان ادەت، بايلاۋسىز مىنەزدى بۇركەمەلەۋ عانا.
البەتتە، كۇن سايىنعى جۇمىس مولشەرىن ءتورت جارىم- بەس ساعاتقا دەيىن سوزبالاپ وتىرۋ شارت ەمەس، ورايىنا قاراي، كەيدە ءۇش- ءۇش جارىم ساعاتپەن شەكتەلۋى دە مۇمكىن، ءبىراق ۋاقىت - جازۋ بارىسىندا، تابيعي جاعدايدا كەسىلگەنى ءجون.
ەندى جازۋدان سوڭ نە ىستەۋ كەرەك، كەشتى قالاي باتىرامىز؟ ەڭ باستىسى - ەرتەڭ نە جازارىڭىزدى، بۇگىنگى ءتۇيىننىڭ قالاي شەشىلەرىن، توقىراپ تۇرعان تۇس قالاي جالعاسارىن، ەرتەڭ عانا ەمەس، ارعى كۇنى، ودان ارعى اپتادا اناۋ كىلتيپاننىڭ نەمەن تىنارىن.. . ويلاماۋ شارت. ويتكەنى، كۇنى بۇرىن قىزعان تەمىر سۋىپ كەتەدى، بۇگىن جالعاپ قويعان قيال ەرتەڭگى جۇمىسقا كەدەرگى جاسايدى. الايدا ەرتەڭگىنى ويلاماۋ دەگەن ءسوز - تىركەس، سويلەمگە، ورنەك- يىرىمگە، ناقتى سۋرەت، ناقتى ورالىمعا قاتىستى. ايتپەسە، ساۋاتتى پروزاشى شاعىن اڭگىمە مە، كولەمدى رومان با، كەز كەلگەن شىعارماسىن باستاماس بۇرىن ونىڭ جالپى سۇلباسىن، نەگىزگى تۇرعىلارىن، نەمەن اياقتالارىن ناقتى بىلۋگە ءتيىس.
... مىنە، سوۆەتپەن بىرگە سەنزۋرادان دا قۇتىلدىق، ەندى قوعامدىق قۇرىلىم قانداي قالىپقا تۇسسە دە قىزىل فاشيزم قايتا تىرىلمەس، تارىنساق تا بۇرىنعى اۋىزعا تاس تىعىلىپ، اياققا كىسەن سالىنعان قۇلدىق زامان ورناماس، باسقاسىن بىلمەيمىن، مىڭ جارىم عاسىرلىق باي تاريحى بار قازاق ادەبيەتىندە ۇلدار تۋادى، ۇلى شىعارمالار جاسالادى دەپ ويلايمىن. ۇلىلىققا جالعاس ىرىلىك بار، ىرىلىككە تىركەس كىسىلىك بار - سونىڭ قايسىسى دا ادەبيەتتى كوگەرتەدى، الاشتى وسىرەدى. سول، وسەتىن ادەبيەتتىڭ بولاشاق وكىلدەرىنە تاعلىم رەتىندە سويلەدىك، ءبىز كورگەن، قابىل العان ونەگەنى كەيىنگىلەر دە كادەگە جاراتسا دەدىك.
(«مەن»، 173-263 بەتتەردەن ىقشامدالىپ الىندى. «اتامۇرا» باسپاسى، 1999- جىل)
