كونستيتۋتسيالىق سوت تۇڭعىش پرەزيدەنت تۋرالى زاڭنىڭ كۇشىن جويدى
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىن رەسمي ءتۇسىندىرۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ 2023 -جىلعى 10-قاڭتارداعى № 2-نورماتيۆتىك قاۋلىسى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتىنان
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتى، ءتوراعا ە. ءا. ازيموۆا، سۋديالار ا. ق. ەسكەندىروۆ، ق. ت. جاقىپبايەۆ، ا. ە. جاتقانبايەۆا، ا. ق. قىدىربايەۆا، ق. س. مۋسين، ب. م. نۇرمۇحانوۆ، ر. ا. پودوپريگورا، ە. ج. سارسەمبايەۆ جانە س. ف. ۋدارتسيەۆ قاتىسقان قۇرامدا،
ءوزىنىڭ اشىق وتىرىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءبىر توپ دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىنا رەسمي تۇسىندىرمە بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشىن قارادى.
بايانداماشىلار - قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ سۋديالارى س. ف. ۋدارتسيەۆتىڭ جانە ب. م. نۇرمۇحانوۆتىڭ حابارلاۋىن تىڭداپ، كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋ ماتەريالدارىن زەردەلەپ، حالىقارالىق تاجىريبەنى جانە جەكەلەگەن شەت ەلدەردىڭ زاڭناماسىن تالداپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتى
انىقتادى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتىنا 2023 -جىلعى 5-قاڭتاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءبىر توپ دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىنا رەسمي تۇسىندىرمە بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشى كەلىپ ءتۇستى.
ءوتىنىش سۋبەكتىسى اتالعان كونستيتۋتسيالىق نورمانى ءتۇسىندىرۋ كەزىندە مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدى سۇرايدى:
«1. كونستيتۋتسيانىڭ 62-بابى 4-تارماعىنىڭ ەرەجەلەرى كونستيتۋتسيالىق زاڭدار كونستيتۋتسيادا كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا قابىلدانادى، پارلامەنتتىڭ كونستيتۋتسيا ماتىنىندە وسىنداي دەپ اتالاتىن كونستيتۋتسيالىق زاڭداردى عانا قابىلداۋعا قۇقىلى ەكەنىن بىلدىرە مە؟
2. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىگىن رەتتەيتىن نورمالاردى الىپ تاستاۋعا بايلانىستى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ كۇشى جويىلدى دەپ تانىلۋعا جاتا ما؟».
نەگىزگى زاڭنىڭ قارالىپ وتىرعان نورماسىن ءوتىنىش نىساناسىنا قاتىستى تۇسىندىرگەن كەزدە كونستيتۋتسيالىق سوت مىنانى نەگىزگە الادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىندا «كونستيتۋتسيالىق زاڭدار كونستيتۋتسيادا كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا ءار پالاتا دەپۋتاتتارىنىڭ جالپى سانىنىڭ كەمىندە ۇشتەن ەكىسىنىڭ كوپشىلىك داۋسىمەن قابىلدانادى» دەپ بەكىتىلگەن.
كونستيتۋتسيانىڭ 92-بابىن ءتۇسىندىرۋ كەزىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەستىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ 2000 -جىلعى 3-شىلدەدەگى № 16/2 نورماتيۆتىك قاۋلىسىمەن كونستيتۋتسيا ماتىنىندە كونستيتۋتسيالىق دەپ اتالعان زاڭدار تۇبەگەيلى انىقتالماعان دەلىنگەن.
كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ بۇل قۇقىقتىق ۇستانىمى وتكىزىلگەن كونستيتۋتسيالىق رەفورمالاردى ەسكەرە وتىرىپ، ءوز ماڭىزىن ساقتايدى.
كونستيتۋتسيالىق زاڭداردىڭ باستاپقى ەرەجەلەرى كونستيتۋتسيانىڭ ءبىرقاتار نورمالارىندا قاراستىرىلعان. كونستيتۋتسيالىق نورمالار كونستيتۋتسيالىق زاڭداردىڭ قابىلدانۋىن تىكەلەي ۇيعارادى (2-باپتىڭ 3-1-تارماعى، 9-باپ، 49-باپتىڭ 4-تارماعى، 64-باپتىڭ 4-تارماعى، 71-باپتىڭ 6-تارماعى، 75-باپتىڭ 4-تارماعى، 83-باپتىڭ 4-تارماعى، 83-1-باپتىڭ 4-تارماعى جانە باسقالار).
سونىمەن قاتار، نەگىزگى زاڭ ولار رەتتەيتىن قوعامدىق قاتىناستاردىڭ ەرەكشە ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى كونستيتۋتسيالىق زاڭداردىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن قامتيدى نەمەسە 1995 -جىلعى كونستيتۋتسيا كۇشىنە ەنگەن كەزدە قابىلدانىپ قويعان وسىنداي زاڭ كۇشى بار اكتىلەر نەگىزىندە كونستيتۋتسيالىق زاڭدار شىعارۋ مۇمكىندىگىن بەكىتەدى (3-باپ، 41-باپتىڭ 1، 2 جانە 3-1-تارماقتارى، 91-باپتىڭ 1-تارماعى، 92-باپتىڭ 1-تارماعى جانە باسقالار).
2022 -جىلعى 5-ماۋسىمدا قازاقستان حالقى مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن- ءبىر باستاۋى رەتىندە (كونستيتۋتسيانىڭ 3-بابىنىڭ 1-تارماعى) ءوز بيلىگىن تىكەلەي رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم ارقىلى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ (كونستيتۋتسيانىڭ 3-بابىنىڭ 2-تارماعى)، رەسپۋبليكانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسىنىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىگىن، ولاردى كونستيتۋتسيالىق زاڭمەن رەگلامەنتتەۋ مۇمكىندىگىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنە عۇمىر بويى مۇشەلىگىن، سونداي-اق ونىڭ ارناۋلى ارتىقشىلىقتارىن - مارتەبەسىنىڭ وزگەرمەۋىن، قاتارىنان ەكى رەتتەن ارتىق پرەزيدەنت بولىپ سايلانۋعا شەكتەۋدىڭ قولدانىلماۋىن كونستيتۋتسيادان الىپ تاستادى (كونستيتۋتسيانىڭ 2022 -جىلعى 5-ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمعا دەيىنگى رەداكتسياسىنىڭ 42-بابى 5-تارماعىنىڭ ەكىنشى بولىگى، 46-بابىنىڭ 4-تارماعى، 71-بابىنىڭ 1-تارماعى، 91-بابىنىڭ 2-تارماعى).
بۇدان باسقا، 2022 -جىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورمامەن زاڭ شىعارماشىلىق پروتسەسىنىڭ ءتارتىبى وزگەرتىلدى جانە 2023 -جىلعى 1-قاڭتاردان باستاپ كونستيتۋتسيالىق زاڭداردى پارلامەنت ونىڭ پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا كەمىندە ەكى وقىلىم وتكىزە وتىرىپ، قابىلدايدى (كونستيتۋتسيانىڭ 53-بابىنىڭ 1-1) تارماقشاسى جانە 62-بابىنىڭ 6-تارماعى).
كونستيتۋتسيالىق سوت، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى- ەلباسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەربەستەندىرىلگەن كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ ارەكەت ەتۋىنىڭ كونستيتۋتسيالىق- قۇقىقتىق نەگىزدەرىن جانە كونستيتۋتسيادان رەسپۋبليكانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى تۋرالى باسقا دا اتاپ وتۋلەردى الىپ تاستاعان 2022 -جىلعى 5-ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمنان كەيىن وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ قولدانىستاعى زاڭنامادا ساقتالۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ جاڭالانعان رەداكتسياسىمەن كەلىسپەيدى، دەپ پايىمدايدى.
زاڭدار جانە وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر، ەگەر ولار رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلسە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانىلاتىن قۇقىق بولىپ تابىلادى (نەگىزگى زاڭنىڭ 4-بابىنىڭ 1-تارماعى) . قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى رەسپۋبليكانىڭ ەڭ جوعارى وكىلدى ورگانى رەتىندە زاڭ شىعارۋ بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە اتالعان كونستيتۋتسيالىق تالاپتىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
كونستيتۋتسيالىق سوت، نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىنىڭ ارەكەت ەتۋىنىڭ كونستيتۋتسيالىق- قۇقىقتىق نەگىزدەرى توقتاتىلعان جاعدايدا، بۇل اكتىنىڭ قۇقىقتىق تاعدىرى شەشىلۋى كەرەك، دەپ ەسەپتەيدى.
باياندالعاننىڭ نەگىزىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 72-بابى 1-تارماعىنىڭ 4) تارماقشاسىن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتى تۋرالى» 2022 -جىلعى 5 قاراشاداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 23-بابى 3-تارماعىنىڭ 1) تارماقشاسىن، 49-بابىنىڭ 6-تارماعىن، 55-58, 62-باپتارىن جانە 65-بابى 1-تارماعىنىڭ 2) تارماقشاسىن باسشىلىققا الىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءبىر توپ دەپۋتاتتارى ءوتىنىشىنىڭ نىساناسىنا قاتىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتى
قاۋلى ەتەدى:
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىن كونستيتۋتسيالىق زاڭدار كونستيتۋتسيادا تىكەلەي كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا قابىلدانادى، ءبىراق بۇل كونستيتۋتسيا ماتىنىندە وسىنداي دەپ اتالعان كونستيتۋتسيالىق زاڭدار ونىمەن تۇبەگەيلى انىقتالعان دەگەندى بىلدىرمەيدى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. وسى دەڭگەيدەگى زاڭنامالىق اكتىلەردەن ولاردىڭ رەتتەۋ ماسەلەلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنان الىنىپ تاستالعان كونستيتۋتسيالىق زاڭدار شىعارىلىپ تاستالۋى ءتيىس.
2. 2022 -جىلعى 5-ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا بىلدىرىلگەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنان 46-باپتىڭ 4-تارماعى مەن وزگە دە نورمالاردى الىپ تاستاۋ تۋرالى قازاقستان حالقىنىڭ ەركىنە نەگىزدەلە وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانىلاتىن قۇقىقتا ساقتالۋىنا قۇقىقتىق نەگىزدەر جوق دەپ تانۋ قاجەت، وسىعان بايلانىستى ونىڭ كۇشى جويىلدى دەپ تانىلۋعا جاتادى.
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسى 74-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس نورماتيۆتىك قاۋلى قابىلدانعان كۇننەن باستاپ كۇشىنە ەنەدى، رەسپۋبليكانىڭ بۇكىل اۋماعىندا جالپىعا بىردەي مىندەتتى، تۇپكىلىكتى بولىپ تابىلادى جانە شاعىمدانۋعا جاتپايدى.
4. وسى نورماتيۆتىك قاۋلى قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە رەسمي رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز باسىلىمدارىندا، قۇقىقتىق اقپاراتتىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسىندە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ ينتەرنەت- رەسۋرسىندا جاريالانسىن.
