كەدەيلىك قامىتىن كيگەن اتاقتىلار

استانا. قازاقپارات - اتاقتى ادامنىڭ ءبارى باي بولا بەرمەيتىنى ءمالىم. كەدەيلىكتىڭ قامىتىن ارقالاپ، ءومىرىنىڭ سوڭىندا اش-جالاڭاش قالعان ەلگە تانىمال تۇلعالار قانشاما؟! تاعدىردىڭ تالكەگى مەن اششى ازابى ادامنىڭ اتاق-داڭق، لاۋازىمىنا قارامايتىنى ەشكىمگە جۇمباق ەمەس.

قيلى-قيلى قيىندىقتى باستان كەشسە دە بىرەۋدەن كومەك سۇراۋدى ار ساناپ، و دۇنيەگە ءور كەۋدەمەن اتتانعاندار جايلى اڭىز كوپ. سونداي-اق عۇمىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىن بىرەۋلەرگە الاقان جايىپ وتكىزگەندەر تۋراسىندا دا ءارتۇرلى اڭگىمە جەتەرلىك

تىرىسىندە اقشاعا جارىماعان كەيبىر دارىن يەلەرىنىڭ دۇنيەلەرى، وزدەرى ولگەننەن كەيىن، ميلليونداعان دوللارعا ساتىلاتىنداي قىمباتتادى. بۇل رەتتە اتاعى الەمگە جايىلعان سۋرەتشى ۆينسەنت ۆان گوگتى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. نيدەرلاندى ەلىنىڭ وكىلى قىسقا عانا عۇمىرىندا ارتىنا ولمەستەي مۇرا قالدىردى. ءبىراق ول تىرىسىندە شىعارمالارىنىڭ كۇنى ەرتەڭ الەمدى مويىنداتىپ، ءوزىنىڭ ۇلى سۋرەتشى اتاناتىنىن بىلمەگەن بولار. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ۆان گوگ ومىرىندە ءبىر عانا تۋىندىسىن ساتا العان ەكەن. ونىڭ ءوزىن سونشاما قىمباتقا ساتتى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. ابسەنت ىشكەندى ءتاۋىر كورگەن سۋرەتشى، كۇنى-ءتۇنى ەڭبەك ەتىپ، دۇنيەدە سۋرەت سالۋدان وزگە دە قىزىق بارىن سەزبەگەن كورىنەدى. اعاسى تەونىڭ ارقاسىندا كۇن كورسە دە، ول شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن ءبىر ساتكە دە توقتاتپاعان ەكەن. قيالى شارىقتاعان ساتتە ابسەنتتەن جۇتا تۇسەتىن سۋرەتشى، كوپ ۇزاماي-اق شىن مانىندە ەسىنەن اداستى. ول 37 جاسىندا جۇيكە دەرتىنە شالدىققاندارعا ارنالعان اۋرۋحانادا ءوز-ءوزىن اتىپ ءولتىردى. قىلقالام ونەرىندە وشپەستەي ءىز قالدىرعان شەبەر 2000 عا تارتا قايتالانباس سۋرەت سالىپ ۇلگەرىپتى. ەڭ وكىنىشتىسى، ۆينسەنت ۆان گوگتىڭ شىعارماشىلىعى تەك ХХ عاسىردىڭ ورتا شەنىنە قاراي عانا ءوزىنىڭ لايىقتى باعاسىن الدى. كەيىنىرەك قىلقالام شەبەرىنىڭ ونەرىنە تامسانۋشىلار قاتارى تىپتەن ارتىپ، ول ۇلى سۋرەتشى اتاندى.

تاريحشىلار امەريكالىق فوتوگرافيانىڭ اتاسى سانالاتىن برەيدي مەتيۋ تۋرالى دا تولعانا سىر اقتارادى. اۆراام لينكولننىڭ فوتوپورترەتى جانە ازاماتتىق سوعىس (ا ق ش-تاعى وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتىڭ سوعىسى) كەزىندە تۇسىرگەن وزگە دە سۋرەتتەرىنىڭ ارقاسىندا ول «فوتوجۋرناليستيكانىڭ اتاسى» دەگەن اتاقتى دا يەلەندى. ۇكىمەتتىڭ ارنايى رۇقساتىن الىپ، كەسكىلەسكەن ۇرىس دالاسىن ارالاي ءجۇرىپ، ەڭبەك ەتكەن مەتيۋدىڭ سۋرەتتەرى سوعىس ۋاقىتىندا كوپشىلىكتى بەيجاي قالدىرا قويمادى. دەگەنمەن ازاماتتىق سوعىستى سۋرەت ارقىلى قۇجاتتاپ قالۋعا جان-تانىمەن كىرىسىپ كەتكەن ول ماتەريالدار مەن حيميكاتتارعا قاجەت قارجىنى جيناۋ ءۇشىن قارىزعا بەلشەدەن باتقانىن دا بايقاماي قالدى. ونىڭ ۇستىنە، سوعىس اياقتالعاسىن جۇرتشىلىق قاندى ۋاقىتتىڭ ەلەسىنەن تەزىرەك ايىعۋدى ءجون ساناپ، جان تۇرشىكتىرەر سۋرەتتەردى كورۋدەن باس تارتقان ەدى. برەيدي مەتيۋدىڭ جاعدايى تىپتەن ناشارلاپ كەتتى. تەك 1887 - جىلى كونگرەسس الەمدەگى ەڭ العاشقى فوتورەپورتەرگە جاناشىرلىق تانىتپاق بولىپ، ونىڭ سۋرەتتەرىنىڭ ءبىراز بولىگىن مۇراجاي ءۇشىن 2840 دوللارعا ساتىپ الدى. بۇل سول كەزدەگى مولشەر بويىنشا قىرۋار اقشا ەدى. ءبىراق بۇل كەزدە جارقىن ومىردەن كۇدەرى ابدەن ۇزىلگەن مەتيۋ ىشىمدىككە سالىنىپ كەتكەن بولاتىن. 1896 - جىلى ونى اۆتوكولىك قاعىپ كەتىپ، فوتوجۋرناليستيكانىڭ اتاسى قاراۋسىز قالعان جاندارعا ارنالعان اۋرۋحانادا ومىردەن وزدى.

الەمدى انىمەن تەربەگەن اتاقتى كومپوزيتور فرانس شۋبەرتتىڭ دە ءومىرى ايانىشتى اياقتالعان ەكەن. ونىڭ تاعدىرى زامانداسى ۆان گوگتىكىنە ۇقساس. ساز الەمىنە رومانتيزم لەبىن اكەلگەن كومپوزيتورلاردىڭ ءبىرى سانالاتىن شۋبەرتتىڭ عۇمىرى دا قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا بولدى. ول نەبارى 31 جىل ءومىر ءسۇردى. ايتسە دە وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ول توعىز بىردەي سيمفونيا مەن 600 گە تارتا ءان قالدىرىپ كەتتى. شىعارماشىلىققا باسىبايلى سازگەر، ءتىپتى دۇرىس تاماقتانۋ ءۇشىن دە دوستارىنا كىرىپتار بولعان ەكەن. تانيتىندار ونى «كىشكەنتاي ساڭىراۋقۇلاق» دەپ مازاق ەتكەن كورىنەدى. كۇن-ءتۇن دەمەي، ءان شىعارۋدى ادەتكە اينالدىرعان شۋبەرتتىڭ دەنساۋلىعى دا اۋىرتپالىققا شىداماي، سىر بەردى. 1828 - جىلدىڭ قاراشا ايىندا كومپوزيتور سۇزەكتەن قايتىس بولدى. تىرىسىندە لايىقتى سىي-قۇرمەت كورمەگەن شۋبەرتتىڭ شىعارمالارى كەيىنىرەك مۋزىكا ماماندارى ءۇشىن ۇلگىگە اينالدى. ونىڭ شىعارعان اندەرى برامس، مەندەلسون سياقتى اۆتورلاردىڭ قالىپتاسۋىنا ەلەۋلى ىقپال ەتتى. ماماندار شىعارمالارىنىڭ كۇردەلىلىگى مەن ادەمىلىگى ءۇشىن شۋبەرتتى داڭقتى وتانداسى موسارتپەن سالىستىرادى.

كەدەيلىك قامىتى اقىنداردى دا اينالىپ وتپەگەنى ءمالىم. سولاردىڭ ءبىرى رەتىندە يرلانديالىق وسكار فينگال ۋايلدتى اتاپ وتۋگە بولادى. تاعدىر جولى قىم-قيعاش بۇل اقىن، جازۋشى ءارى دراماتۋرگ سانالى عۇمىرىن تۇگەلدەي لوندوندا وتكىزگەن. ونىڭ شىعارمالارىنا دەگەن سۇرانىس وتە كۇشتى بولدى. الايدا دارىندى قالامگەردىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگى - قىزتەكە ەكەندىگى. ول وزىنەن ون التى جاس كىشى الفرەد دۋگلاس دەگەن اقسۇيەك بوزبالاعا عاشىق بولىپ، ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس بىرنەشە جىلعا سوزىلادى. سونىڭ كەسىرىنەن وسكار بارىنەن دە ايىرىلىپ، 1895- جىلى ونىڭ ءومىرى كۇرت وزگەردى. ءوز كەزەگىندە، ارينە، دۋگلاستىڭ اكەسى دە تابيعات زاڭىنا قايشى كەلەتىن ماحابباتقا قارسى شىعىپ، ءتۇرلى تاسىلدەرمەن دەرەك پەن دالەل جينادى. 1895 - جىلى سول كەزدەگى بريتان قىلمىستىق كودەكسى بويىنشا سوت ءوتتى. قالامگەر ەكى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. وسىدان كەيىن-اق، ۋايلدتان دوستارى دا، ايەلى دە تەرىس اينالدى. ايەلى، تىپتى ءوزىنىڭ دە، بالالارىنىڭ دا تەگىن اۋىستىرىپ، ۋايلدتى ماسقارا ەتەدى. تۇرمەدەن شىققاسىن، ونىڭ ءوزى دە تەگىن وزگەرتىپ، فرانسياعا قونىس اۋدارادى. ول تاماق پەن جاتىن ورىننان ارتىلعان اقشاسىنا ىشىمدىك الۋدى ادەتكە اينالدىرىپ، ومىردەن باز كەشە باستايدى. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە دالاعا قونعان ۋايلد اۋرۋعا شالدىعادى. اقشاسى بولماعاندىقتان، دارىگەرگە دە قارالا الماعان ول، ارزان قوناقۇيدە جاتىپ، مەنينگيتتەن قايتىس بولادى.

تاعى ءبىر اتاقتى جازۋشى ەدگار اللان پونىڭ ماڭدايىنا دا وسىعان ۇقساس تاعدىر جازىلعان ەكەن. ءومىر بويى اقشادان قىسىلعان ول، ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرىنىڭ ارقاسىندا تىرشىلىك ەتۋدى كوزدەگەن العاشقى قالامگەرلەردىڭ ءبىرى. وكىنىشكە قاراي، بۇل دارىندى ادەبيەتشى دە تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن تارتۋداي-اق تارتادى. جاس كەزىندە پونىڭ شىعارمالارىن گازەت-جۋرنالدار وڭايلىقپەن باسا قويماپتى. تەك 31 جاسىندا ول اڭگىمە جيناقتارى ءۇشىن قوماقتى قالاماقى بولىنەتىنىنەن حاباردار بولادى. الايدا اۋدارىلعان اقشا ءوز يەسىن تاپپاي قالادى. پونىڭ تۋىسقاندارى ۇيگە توقتامايتىن جازۋشىنى ايلاپ-جىلداپ ىزدەپ جۇرەدى ەكەن. ەدگاردىڭ جازعاندارىن ۇزبەي جاريالاپ تۇراتىن جالعىز جۋرنال جابىلىپ، «جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي، ايەلى دە تۇسپا-تۇس ۋاقىتتا قايتىس بولىپ، ول ەندى ىشكىلىككە ءبىرجولاتا سالىنادى. الايدا اششى سۋ پونىڭ شىعارماشىلىعىن السىرەتە المادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا دا ول كەيىنىرەك جوعارى باعاعا يە بولعان بىرنەشە ەڭبەك جازىپ قالدىرادى. 1949 -جىلى جازۋشى جۇمباق جاعدايدا ومىردەن وزىپ، ونىڭ شىعارمالارىن اقىن ءارى اۋدارماشى شارل بودلەر فرانسۋز تىلىنە اۋدارادى. مىنە، وسى ساتتەن باستاپ قالامگەردىڭ ەكىنشى عۇمىرى باستالادى.

ХVI عاسىردا ءومىر سۇرگەن گوللانديالىق سۋرەتشى يان ۆەرمەەردىڭ باسىنداعى جاعداي ءسال وزگەشەلەۋ. ونىڭ قولىنان شىققان دۇنيەلەر تاپسىرىس بويىنشا قوماقتى قارجىعا ساۋدالانىپ وتىرعان ەكەن. ايتسە دە ۆەرمەەرگە 11 بالاسىن اسىراۋ ءۇشىن قاراجات ءبارىبىر ازدىق ەتكەن. ويتكەنى ول سۋرەت سالعاندا، ءاربىر ۇساق-تۇيەككە ۇلكەن ءمان بەرىپ، كوپ ۋاقىت جوعالتاتىن بولىپتى. سىلبىر سۋرەتشىنىڭ بۇنىسى كەيبىر تاپسىرىس بەرۋشىلەرگە ۇناي قويماي، ولاردىڭ كوبى ۆەرمەەرمەن جۇمىس ىستەۋدەن باس تارتادى. ءدال وسى تۇستا گوللانديا مەن فرانسيا مەملەكەتتەرى اراسىندا سوعىس وتى تۇتانىپ، ەل باسىنا قيىن شاق تۋادى. مۇنداي قيلى زاماندا، ارينە، سۋرەتكە تاپسىرىس بەرۋ دە جايىنا قالىپ، ۆەرمەەردىڭ بالا-شاعاسىن نەسيە الىپ، اسىراۋىنا تۋرا كەلەدى. ءومىر بويى نەسيەسىن قايتارۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنگەن سۋرەتشى 1675 - جىلى 43 جاسىندا دۇنيە سالدى. ايەلى كۇيەۋىنەن قالعان مۇرانى نەسيە بەرۋشىلەرگە تاپسىرۋعا ءماجبۇر بولدى. كەيىنىرەك يان ۆەرمەەردىڭ ەسىمى گوللانديا ونەرىنىڭ التىن عاسىرىنىڭ وكىلى رەتىندە رەمبراندت جانە فرانس حالستارمەن بىرگە ايتىلا باستادى.

كەدەيلىكتى باستان كەشىرگەندەردىڭ ىشىندە بۇرىنعى ك س ر و ەلىنىڭ دە اتاقتى ادامدارى كوپ. سولاردىڭ ءبىرى رەتىندە كينو ونەرىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، قايتالانباس اكتەر گەورگي ۆيسيندى اتاساق بولادى. كورنەكتى ونەرىمەن ميليونداعان كورەرمەننىڭ سۇيىكتىسىنە اينالعان ۆيسيننىڭ سومداعان رولدەرى كوپ. دەگەنمەن، ونىڭ اتاق-داڭقى گايدايدىڭ كومەديالارىنداعى «قورقاقتىڭ» وبرازى ارقىلى اسپانداعانى داۋسىز. گەورگي ۆيسيننىڭ كوبىنە كوپ ىشكىش ادامداردىڭ بەينەسىن سومداعانى ءمالىم. الايدا ول شىنايى ومىردە ىشىمدىكتەن اۋلاق بولعان ەكەن جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، يوگامەن اينالىسىپتى. ۆيسيننىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىندا قاراجاتتان قاتتى قىسىلىپ، كەدەيشىلىكتىڭ ازابىن تارتقانى جايلى كوپ ەستەلىكتەر ايتىلدى. اتاقتى اكتەر ءتىپتى كوشەگە شىعۋعا دا ۇيالىپ (كوبىنەسە كەپتەرلەرگە جەم بەرۋ ءۇشىن عانا شىعىپ تۇرعان ەكەن)، جۇرت نازارىنا تۇسپەۋگە تىرىسقان كورىنەدى. البەتتە، وعان كومەك بەرگىسى كەلگەندەر دە بولعان، ءبىراق اكتەر «الا المايمىن، ويتكەنى ادامدار سوڭعى تيىندارىن بەرەدى عوي» دەپ ات-تونىن الا قاشادى ەكەن. ك س ر و- نىڭ جانە رەسەيدىڭ حالىق ءارتىسى گەورگي ۆيسين 2001 - جىلدىڭ 22 - قازانىندا ومىردەن ءوتتى.

شالقار ەستەن

دەرەككوزى: «ايقىن» گازەتى. 2011