وتارلاۋ: دەرەكتەر مەن دايەكتەر

استانا. قازاقپارات - ورتا ازيا جانە قازاق دالاسىن پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا بايلانىستى شەتەلدىك عالىمدار مەن سوسيولوگتاردىڭ وتكەن عاسىردىڭ باسىندا جازعان پىكىرلەرى قۇندى. «سىرت كوز سىنشى» دەگەندەي ءوز وقىرماندارىمىزعا امەريكاندىق وقىمىستىلاردىڭ وي-تۇجىرىمىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

گ.د.سوكول، امەريكان تاريحشىسى:

شىندىققا جۇگىنسەك ورىستار ازيالىق كوشپەلىلەرگە (قازاقتارعا) مادەنيەت ۇلگىسىن بەرۋگە جارامسىز حالىق بولاتىن. رەسەيدىڭ ۇستەم تاپ وكىلدەرىنە جۇققان باتىس مادەنيەتىنىڭ مولشەرى «پىشاقتىڭ قىرىنداي» عانا ەدى. ال، قالعان بۇقاراسى مادەني دارەجەسى جاعىنان ازيالىق تۇرعىنداردان ونشا جوعارى ەمەس. رەسەي كورشى حالىقتاردى وتارلاعانىمەن ولارعا اعىلشىندار سياقتى رۋحاني هام مادەني ىقپال اكەلگەن جوق.

ل.پارك، كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى:

كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ العاشقى جىلدارىنان-اق مۇسىلمان حالىقتارى ساياسي ديسكريميناسياعا ۇشىرادى. كەڭەس ۇكىمەتى: ولاردىڭ جەرى مەن مالىن تاركىلەپ، جاڭادان قونىستانۋعا كەلگەن ورىستارعا ءبولىپ بەردى. جەتىسۋ جەرىندە قازاقتاردى تۇگەلدەي اۋىل شارۋاشىلىق جۇمىسىنا جۇمىلدىرۋ دەگەن جەلەۋمەن قۇلدىق ءتارتىپ ورناتىلدى. شىن مانىندە قازاقتاردى ورىس شارۋالارىنا باعىنىشتى ەتتى. قاشقانداردى ءولىم جازاسىنا كەستى.

«1917-1927- جىلدارداعى تۇركىستانداعى بولشەۆيكشىلدىك»

ە.گۋدم، كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورى:

كەڭەس وداعىنداعى مۇسىلمان حالىقتاردىڭ وكىمەتكە باعىنۋى ولاردى قۋعىن-سۇرگىنگە سالۋدىڭ ارقاسىندا ىسكە استى. 1921- جىلى 21 -ساۋىردە ورتا ازيانىڭ ساياسي جەتكشىلەرىنىڭ ءبىرى - گ.ساروديەۆ: «تۇركىستان دالاسىندا 1 ميلليون استام قازاق بولشەۆيكتىك گۋگەنوتتاردىڭ قۇرباندىعى بولدى» دەپ جازادى. ول كەزدە ورىستاردىڭ ولكەگە اعىلىپ كەلۋىن ەسكەرسەك، جەرگىلىكتى حالىق سانى مۇنان دا كوبىرەك قىسقارعان سياقتى. ورىس شوۆينيزمى بارلىق حالىقتاردى ساياسي ءبىر ورتالىققا باعىندىرۋدىڭ ۇلتتىق كورىنىسى بولىپ تابىلادى.

«الەمدىك مەملەكەتتىڭ كەڭەستىك جوباسى»

ە.دەيلي، پرينەتون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرى:

مادەنيەت سالاسىندا، اسىرەسە ورىستار ءدىن تۇرعىسىنان ورتا ازيا مەن كاۆكاز حالىقتارىنان وزدەرىن الدەقايدا جوعارى تۇرمىز دەپ ەسەپتەيدى. مۇنداي نەگىزسىز استامشىلىق ورىستاردىڭ ورتا ازيا مەن قازاقستانداعى بارلىق جوعارى باسشىلىقتى ءوز قولدارىنا ۇستاۋىنان، سونىمەن قاتار مۇسىلمان حالىقتارىن «جۋاسىتا» تۇسۋگە باعىتتالعان اتىپ-اسۋ، قۋعىن-سۇرگىنگە سالۋ شارالارىنان ايقىن كورىنىس تاپقان. 1916- جىلى پولكوۆنيك يۆانوۆتىڭ جازالاۋشى وتريادتارىنا «ورىس سولداتىنىڭ ەتىگىنىڭ تاقاسى مىڭداعان جەرگىلىكتى قاڭعىباستار ومىرىنەن باعالى» دەپ نۇسقاۋ بەرىلگەن.

«باسماشىلار مەن بولشەۆيكتەر»