دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مايمىل شەشەگىنىڭ اتاۋىن وزگەرتتى
قازىر د د س ۇ mpox تەرمينىن (اعىلشىنشا monkeypox، ياعني مايمىل شەشەگى) ەنگىزۋدە، دەپ حابارلايدى قازاقپارات BBC- گە سىلتەمە جاساپ.
بۇل شەشىمدى تۇسىندىرە وتىرىپ، د د ۇ اۋرۋدىڭ ءداستۇرلى اتاۋى كەيدە ناسىلشىلدىك جانە ستيگماتيزاتسيالىق كونتەكستە قولدانىلعانىن ايتتى.
ۇيىم mpox تەرمينىن اعىلشىن تىلىندە دە، باسقا تىلدەردە دە قولدانۋعا بولاتىنىن حابارلايدى.
جاڭا اتاۋ رەسمي تۇردە ەسكىسىمەن بىرگە ءبىر جىل بويى قولدانىلادى، سودان كەيىن ونى تولىعىمەن اۋىستىرادى.
مايمىل شەشەگى ادامداردا العاش رەت 1970 -جىلى انىقتالعان. ونىڭ اتاۋى عالىمداردىڭ وسىدان 10 جىل بۇرىن مايمىلداردان دا وسىعان ۇقساس اۋرۋدى انىقتاۋىمەن بايلانىستى.
وسىدان كەيىن د د ۇ اۋرۋلاردى اتاۋ ەرەجەلەرىن بەكىتتى، وعان سايكەس تەرميندەردى تاڭداۋ كەزىندە ساۋدا، تۋريزم نەمەسە جانۋارلاردىڭ ءال- اۋقاتى ءۇشىن ىقتيمال جاعىمسىز سالداردى ازايتۋ كەرەك. بەلگىلى ءبىر مادەني، الەۋمەتتىك، ۇلتتىق نەمەسە ەتنيكالىق توپتاردى قورلاۋى مۇمكىن اتاۋلاردى قولدانۋعا تىيىم سالىنادى.
Covid-19 پاندەمياسى كەزىندە د د ۇ كەز-كەلگەن ستيگماتيكالىق تەرميندەردى بولدىرماۋ ءۇشىن (مىسالى، جاڭا مۋتاتسيالار پايدا بولعان ايماقتارمەن نەمەسە الەم ەلدەرىمەن بايلانىستى) گرەك الفاۆيتىنىڭ ارىپتەرىن قولدانا وتىرىپ، ۆيرۋستىڭ نۇسقالارىن اتاۋدى ۇسىندى.
وسى جىلدىڭ جازىندا mpox 29 ەلدە، سونىڭ ىشىندە ەۋروپا، كانادا، اۆستراليا جانە ا ق ش-تا تىركەلدى.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ باس ديرەكتورى تەدروس گەبرەيەسۋس بۇل ىندەتتىڭ ەرەكشە بولعانىن ايتتى، ويتكەنى ىندەت ەندەميالىق بولىپ سانالاتىن ورتالىق جانە باتىس افريكادان تىس كوپتەگەن ەلدەردە تىركەلگەن.
الايدا، بىرنەشە اي قاتارىنان mpox جۇقتىرعاندار سانى ازايىپ كەلەدى.
اۋرۋ جۇقتىرعانداردىڭ كوبى - باسقا ەر ادامدارمەن جاقىن قارىم- قاتىناستا بولعان ەر ادامدار.
Mpox قالاي داميدى؟
- قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە بۇل دياگنوز وتە از ادامعا قويىلعان جانە ولاردى كەزدەستىرۋ مۇمكىندىگى دە از.
- ءتىپتى افريكانىڭ شالعاي ايماقتارىندا mpox ىندەتى ءالسىن-ءالسىن پايدا بولادى، سوندىقتان ادامدار وتە سيرەك جۇقتىرادى.
- ۆيرۋس العاش جۇققان كەزدە بەلگىلەرى تۇماۋ سياقتى بولادى - شارشاۋ، تەمپەراتۋرا جانە جالپى جاي-كۇيدىڭ بۇزىلۋى. دارىگەرلەر مۇنى اۋرۋدىڭ «ينۆازيۆتى كەزەڭى» دەپ اتايدى، بۇل كەزدە ينفەكتسيا دەنە جاسۋشالارىندا بەكىتىلەدى.
- يممۋندىق جۇيە بەلسەندىرىلەدى، ناتيجەسىندە ناۋقاستىڭ بەزدەرى قابىنادى.
- وسىدان كەيىن عانا بورتپە پايدا بولادى، ول بىرنەشە كەزەڭنەن وتەدى. الدىمەن تەرىدە قىزىل داقتار پايدا بولادى، ءبىراق تەرىنىڭ ءوزى تەگىس بولىپ قالادى. سودان كەيىن بورتپە كولەمدى بولادى، داقتار كوپىرشىكتەرگە (پاپۋلا)، سودان كەيىن قىشىماعا اينالادى.
- پاپۋلا ساتىسىندا زاقىمدانۋلار اق سۇيىقتىقپەن تولتىرىلعان جاراعا ۇقسايدى.
- سودان كەيىن كەۋىپ، قابىعىمەن جابىلا باستايدى، تولىق ەمدەلگەن كەزدە ءتۇسىپ قالادى.
