باي جانە كەدەي. ەرتەدە قازاقتار قالاي كيىنگەن؟

استانا. قازاقپارات - وتكەن عاسىرلاردا قازاقتاردا الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك كيىمنەن-اق كورىنگەن. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك دارەجەسىنە، كاسىبىنە قاراپ، ونىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە باعا بەرگەن.

ماسەلەن، سۇلتاندار مۇراق باسكيىم كەسە، سال-سەرىلەر جارعاق شالبار، ءشايى كويلەك كيگەن.

ال اڭشىلاردى كيگەن شەكپەن-كۇلاپاراسىنان، ال باتىردى قاتتاماسىنان اجىراتقان. ەرتەدەگى تۇرمىسى جاقسى قازاقتار مەن قاراپايىم حالىقتىڭ كيىم كيىسى قانداي بولعانىنا شولۋ جاسادى.

تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، XVIII- ⅩⅨعاسىرلاردا قازاقتاردىڭ كيىم كيىسىندە ونشا ايىرماشىلىق بايقالماعان. كەيىن كيىمدەردەگى الەۋمەتتىك ايىرماشىلىقتار كوبىنە ماتانىڭ ساپاسىنا جانە ارلەنۋىنە قاتىستى بولعان.

بايلار مەن كەدەيلەر نە كيگەن؟

كەي دەرەكتەردە ەرتەدە قازاق دالاسىندا قاراپايىم شارۋا حان نەمەسە سۇلتاندى كەزدەستىرگەندە اتىنان ءتۇسىپ، وڭ اياق تىزەسىن بۇگىپ، سالەم بەرگەن دەلىنەدى. الايدا قاراپايىم ادام ونىڭ اقسۇيەك ەكەنىن قايدان بايقاعان؟ مىسالى XVIII جانە ⅩⅩعاسىرلاردىڭ باسىندا قازاق بيلەۋشىلەرى قارا- قوڭىر تۇلكى تەرىسىمەن قاپتالعان كونكۋس ءتارىزدى اق نەمەسە قىزىل ءتۇستى باسكيىم كيگەنىن ايتۋعا بولادى.

قازاقتا ەرتەدەن كيىم ءتۇس ۇلكەن رول اتقارعان. تاريحي دەرەككوزدەرگە سۇيەنسەك، بيلەۋشى ەليتا وكىلدەرىنىڭ ءساندى شاپاندارى كوبىنە قىزىل، القىزىل، قوڭىر قىزعىلت، قىزىلكۇرەڭ بارقىت نەمەسە قىرمىزى ماتالاردان تىگىلگەن.

XVIII عاسىردا اقسۇيەكتەر وسىنداي تۇستەس شاپاندار كيگەن، ءبىراق كەيىن مۇنداي كيىم ءتۇرىن ءتۇرلى- ءتۇستى قامقادان تىگىلگەن كيىمدەر ىعىستىرا باستاعان. بۇل، ءبىر جاعىنان، كيىم ەۆوليۋتسياسىن كورسەتسە، ەكىنشى جاعىنان، قاراپايىم كوشپەندىنىڭ مۇنداي كيىمدى ساتىپ الۋعا نە تىكتىرۋگە مۇمكىندىگى بولماعانىن، سونىمەن قاتار، قاراپايىم شارۋاعا مۇنداي كيىممەن سىرتقا شىعۋعا بولماعانىن كورسەتەدى.

باسكيىم

ءداستۇرلى كونۋس تارىزدەس باس كيىمدەردەن باسقا قازاق تەكتىلەرى اق نەمەسە قىزىل تاقيا كيگەن. ورىس قىزمەتىنىڭ كاپيتانى دميتري گلادىشيەۆ حيۋا ساپارىندا ءابىلقايىردىڭ قىزىل تاقيا كيىپ، تاقتا وتىرعانىن سۋرەتتەگەن.

قوناق كيىم. 1861 -جىل

زەرگەرلىك بۇيىمدار

كيىمنەن قازاقتار زەرگەرلىك اشەكەيلەر ارقىلى دا اقسۇيەكتى تانىعان. وتكەن عاسىرلاردىڭ جازبالارىنا سايكەس، جۇزىكتەگى ءمور ارقىلى يەسىن، قاۋىمىن بىلۋگە بولادى. مىسالى تامشى ءتارىزدى ءپىشىن بيلەۋشى ەليتاعا ءتان، ال قوجالار دومالاق ءپىشىندى جۇزىك- ءمور تاقسا، باتىرلار مەن ستارشينالار سوپاق، المۇرت جانە شارشى تارىزدەس جۇزىك- ءمور تاققان.

كويلەك

ⅩⅨ عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ كويلەكتەر نەگىزىنەن رەسەيلىك الا شىتتان، قىتايلىق قاعاز ماتالاردان تىگىلە باستادى. سىرتتان اكەلىنگەن ماتالاردى كوبىنەسە اقسۇيەكتەر قولدانعان. ولار كويلەكتەرىن جىبەكتەن، اتلاستان، بارقىتتان، زەرلى ماتالاردان تىكتىردى. باي ايەلدەر ساندىك شاپانداردى قىمبات ماتادان تىگىپ، كەيدە ونى وقامەن، كەستەمەن جانە تەرىمەن اشەكەيلەگەن. ءبىراق ⅩⅩ عاسىردىڭ ورتاسىندا ۇزىن جەڭدى قامزولدار ءساندى كيىمگە اينالعان. ءساندى، قىمبات اشەكەيلەنگەن شاپاندار ۇيلەنۋ كيىمى رەتىندە دە ساقتالىپ وتىردى. كەستەلەنگەن جەلبىرشەگى جانە اشەكەيلەرى بار كويلەكتەردە اشەكەي بۇيىمدار كويلەكتىڭ اشىق جەرلەرى مەن تىگىستەرىن جاۋىپ تۇراتىن.

ال قازاقتاردىڭ نەگىزگى بولىگى بىلعارى، تەرى، ۇيدەگى جۇننەن جاسالعان بۇيىمداردى قولداندى.

ⅩⅨ عاسىرداعى شاپان. الكەي مارعۇلان كىتابىنان

باي مەن كەدەي قىزدارى قالاي كيىنگەن؟

قازاق بايلارىنىڭ قىزدارى كۇيەۋگە شىققاندا ساۋكەلە التىن جانە كۇمىس تاباقتارمەن، ءىنجۋ- مارجاندارمەن، اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن. ال قاراپايىم قىزداردىڭ ساۋكەلە قىزداردى تيىندارمەن، مونشاقتارمەن، بيسەرمەن، ماتا قيىندىلارىمەن بەزەندىرىلگەن. ەگەر قالىڭدىقتىڭ وتباسى ساۋكەلەگە قاراجاتى بولماسا، وندا قالىڭدىق ساۋكەلەسىز، قاراپايىم ورامالمەن ۇزاتىلا بەرگەن.

باي قالىڭدىقتارعا زەرلى ماتادان ماڭلىق (التىن جانە كۇمىسپەن قوسا تىگىلگەن قىتاي جىبەگى) تىگىپ، تەرىمەن استارلاعان. قىزداردىڭ جەكە قىسقى كيىمدەرى تەك باي وتباسىلاردا بولعان، ءبىراق تون قىز جاساۋىنىڭ نەگىزگى ءبىر بولىگى بولدى. كەدەي وتباسىنان شىققان قازاق قىزدارى سىرمالى شاپان نەمەسە كۇيەۋىنىڭ تونىن كيگەن.

كەيبىر باي قىزدار ءسان قۋىپ، زەرگەرلەر جاساعان ويۋلى كۇمىس بەلدىكتەرگە قۇمار بولعان. سونداي- اق، سولتۇستىك- باتىس قازاقستاننىڭ باي قىزدارى (بوكەي ورداسى، كىشى ءجۇز) اشىق ءتۇستى بارقىتتان تىگىلىپ، التىنمەن زەرلەنگەن ەرەكشە تاقيا كيگەن. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە تۇرمىسى جاقسى قازاقتار ءوز قىزدارىنا كوبىنە وزبەكشە جاسالعان، ال سولتۇستىك پەن باتىسىندا تاتار ناقىشتا جاسالعان تاقيالار ساتىپ الاتىن بولعان. باي قىزدار مەن كەلىنشەكتەر اشەكەيلەنگەن اياق كيىمدەر كيدى.

الكەي مارعۇلان كىتابىنان

Massaget.kz