سىرتقى ساياساتىمىزدا قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىق ماڭىزدى ورىندا - موڭعوليا سىرتقى قاتىناستار ءمينيسترى
قازاقپارات وسىناۋ ايتۋلى داتاعا وراي موڭعوليانىڭ سىرتقى قاتىناستار ءمينيسترى باتمۋنح باتتسەتسەگتىڭ سۇحباتىن ۇسىنادى.
حالال ستاندارتپەن ەت وندىرەتىن بىرلەسكەن كاسىپورىن سالىنباق
- مينيستر حانىم، موڭعوليا مەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ورناعانىنا بيىل 30 جىل تولىپ وتىر. وسى كەزەڭدە ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ ىشىندە ساياسي جانە مادەني قانداي تىڭ جەتىستىكتەرگە قول جەتتى؟
- موڭعوليانىڭ سىرتقى ساياساتىندا قازاقستانمەن دامىتىپ جاتقان ىنتىماقتاستىق ماڭىزدى ورىن يەلەنەدى. ەكىجاقتى ءداستۇرلى دوستىق قارىم-قاتىناستار مەن ىنتىماقتاستىق سوڭعى ۋاقىتتا بەلسەنە ءتۇسىپ، ساياسي بايلانىستار، ونىڭ ىشىندە جوعارعى دەڭگەيدەگى ديالوگتاردىڭ جيىلىگى ارتىپ كەلەدى.
موڭعول مەن قازاق حالقى ەجەلدەن دوستىق قارىم-قاتىناستا جانە بيىل موڭعوليا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىندا ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناستاردىڭ ورناعانىنا 30 جىل تولىپ وتىر.
تاراپتار ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەرىن اشتى. 1992 -جىلى موڭعوليانىڭ ەلشىلىگىن الماتى قالاسىندا اشىلىپ، 2010 -جىلى ونى استانا قالاسىنا كوشىرىلدى. ال قازاقستاننىڭ ەلشىلىگى 1997 -جىلى ۇلان-باتىر قالاسىندا اشىلدى.
وتكەن 30 جىل ۋاقىتتا ەكى ەل اراسىندا ءبىرقاتار جوعارعى دارەجەلى ءىس- ساپارلار ورىن الىپ، موڭعوليا مەن قازاقستاننىڭ قارىم- قاتىناستارى زاماناۋي تۇرعىدا كەڭەيە تۇسۋدە. سونىمەن قاتار، ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ بۇگىنگى ناتيجەسىنە ريزامىن.
ءبىز ءوزارا تۇسىنىستىك، قۇرمەت، حالىقارالىق قۇقىق پەن ەركىن نارىق قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ساياسي، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە مادەني گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدامىز.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسى جانە موڭعوليا اراسىنداعى دوستىق قاتىناستار مەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتقا قول قويىلعانىنا 29 جىل تولدى. وسى قۇجاتتىڭ شەڭبەرىندە ەكى مەملەكەتتىڭ قول جەتكىزگەن ەڭ ءىرى ۋاعدالاستىعى رەتىندە نەنى ايتا الاسىز؟
- 1993 -جىلى ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى قول قويعان «موڭعوليا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق قاتىناستار مەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتى» ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستاردىڭ نەگىزگى قاعيدالارى ەنگىزىلگەن قۇجات بولىپ تابىلادى. اتالعان شارت نەگىزىندە بۇگىنگى كۇندە ۇكىمەت جانە مەكەمەلەر اراسىندا 60 قا جۋىق كەلىسىمدەر مەن مەموراندۋمدار قابىلداندى. سونىڭ ىشىندە، ءوزارا ۆيزاسىز رەجيم مەن اۋە قاتىناستارى جونىندەگى كەلىسىمدەردى ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. وسى كەلىسىمدەر ازاماتتارىمىزدىڭ ەركىن-تۇرىپ جۇرۋىنە جانە ىسكەرلىك بايلانىستاردىڭ دامۋىنا جاقسى جول اشىپ وتىر.
- ەكىجاقتى ساۋدانىڭ كولەمى سوڭعى جىلدارى ءبىرشاما تومەندەگەنىن ەكى ەلدىڭ ستاتيستيكالىق ماعلۇماتتارىنان كورىپ وتىرمىز. وسىعان وراي، كەلەشەكتە موڭعوليا مەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن جانداندىرۋ ءۇشىن موڭعول تاراپى قانداي شارالار قولدانا الادى؟
- كەيىنگى 3 جىلعا جۋىق جالعاسقان كوروناۆيرۋس پاندەمياسى، قازىرگى گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق جاعدايلار، حالىقارالىق سانكتسيالارعا بايلانىستى ساۋدا- ەكونوميكالىق، كەدەندىك، تاسىمالداۋ جانە لوگيستيكالىق شەكتەۋلەر موڭعوليا مەن قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، الەم ەلدەرىنىڭ ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىنا كەدەرگىلەر مەن اۋىرتپاشىلىقتار اكەلۋدە.
موڭعول تاراپىنىڭ سوڭعى 3 جىلداعى ستاتيستيكالىق اقپاراتىنا سۇيەنسەك، ەكىجاقتى ساۋدا اينالىمى 2020 -جىلى 19,4 ميلليون، 2021 -جىلى 21,1 ميلليون جانە 2022 -جىلدىڭ باسقى 8 ايىندا 20,4 ميلليون ا ق ش دوللارىنا تەڭ بولعان. بيىلعى 8 ايدىڭ كورسەتكىشى بويىنشا، موڭعوليانىڭ ەكسپورت كولەمى 2,6 ميلليون ا ق ش دوللارىن قۇراسا، يمپورت كولەمى 18,9 ميلليون ا ق ش دوللارىنا جەتكەن. بۇل كورسەتكىشتەر ءبىز كۇتكەن الەۋەتتى قامتاماسىز ەتە الماي وتىر.
ەكىجاقتى ساۋدا اينالىمىنىڭ شامامەن %13 ى موڭعوليانىڭ ەكسپورتنا تيەسىلى. ەكىجاقتى ساۋدا سالاسىندا ورىن الاتىن تاريفتىك جانە تاريفتىك ەمەس كەدەرگىلەردى تومەندەتۋدىڭ ءبىر جولى - «موڭعوليا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ارنالعان 2022-2024 ج ج. جول كارتاسىن» وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بەكىتىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋ. بۇل قۇجاتتا ەكىجاقتى جۇمىس توبىن قۇرۋ، تاۋار تۇرلەرىن ارتتىرۋ، قوسىمشا قۇن سالىعى ەنگىزىلگەن ونىمدەردى ەكسپورتتاۋ، حالال تەحنولوگيامەن ەت ازىرلەۋگە ارنالعان بىرلەسكەن ءوندىرىس اشۋ، سونداي-اق تەرى، ءجۇن مەن كاشەمير ونىمدەرىن وندىرۋگە ارنالعان جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ سياقتى ءىس-شارالار ەنگىزىلگەن.
موڭعوليانىڭ پرەزيدەنتى ۋ. ءحۇرەلسۇح 2019 -جىلى پرەمەر- مينيستر رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ءىس-ساپارمەن بارىپ، ءوزارا پايدالى ىنتىماقتاستىقتى، اتاپ ايتقاندا، ونەركاسىپ، ينفراقۇرىلىم، ازىق-تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىق، تۋريزم سىندى باعىتتاردى ايقىندادى.
ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزۋدى قارقىنداتۋ جانە ونىڭ حاتتاماسىندا بەلگىلەنگەن ءوزارا كەلىسىمدەردى تولىعىمەن ورىنداۋ ارقىلى ەكىجاقتى ساۋدا- ەكونوميكالىق بايلانىستاردى جانداندىرا الامىز. بۇدان باسقا، موڭعوليا مەن قازاقستاننىڭ ساۋدا- ەكونوميكالىق بايلانىستارىن كەڭەيتۋدە ىسكەرلىك توپتار مەن ولاردىڭ اراسىنداعى تىكەلەي ىنتىماقتاستىق ماڭىزدى ءرول اتقارماق. وسىنىڭ شەڭبەردە، ەكىجاقتى ىسكەرلىك كەزدەسۋلەر مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن 2018، 2019 -جىلدارى ۇلان- باتىر، الماتى قالالارىندا ۇيىمداستىرىلدى. سوڭعى ەكى جىل ۋاقىتتا كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنىڭ سالدارىنان ىسكەرلىك كەزدەسۋلەردى اۋديتوريالىق فورماتتا ۇيىمداستىرا الماعانىمىزبەن، مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرىنىڭ، جەكە بيزنەسمەندەردىڭ كەزدەسۋلەرى ونلاين فورماتتا تۇراقتى ءوتىپ كەلدى. بولاشاقتا ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى دامىتۋ ءۇشىن ەكى ەلدىڭ ۇلتتىق وندىرۋشىلەرىنىڭ ونىمدەرىن قامتىعان جارمەڭكە مەن بيزنەس فورۋمدار وتكىزۋ ارقىلى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋعا كۇش سالامىز.
وسى ورايدا، كەشىكپەي ۇلان- باتىر قالاسىندا وتكىزىلۋى جوسپارلانعان موڭعوليا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىنىڭ IX وتىرىسى شەڭبەرىندە وتكىزىلەتىن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەرگە قازاقستاندىق شارۋاشىلىق نىساندارى بەلسەندى تۇردە اتسالىسادى دەپ سەنەمىن.
ەكىجاقتى ساۋدانى جەڭىلدەتۋ مەن ساۋدا جاساۋداعى كەدەرگىلەردى جويۋ باعىتىنداعى ءىس- ارەكەتتەر تەك ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا عانا ەمەس، موڭعوليا مەن ە ە و اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تەتىگى اياسىندا دا قاراستىرىلىپ، جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. 23 تارماقتان تۇراتىن موڭعوليا ۇكىمەتى مەن ە ە و اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى 2022-2025 -جىلداردا دامىتۋعا ارنالعان جوسپارداعى ءىس- شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى موڭعوليا مەن قازاقستان اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا ۇلەس قوساتىنىمىز ءسوزسىز.
- قازاقستان مەن موڭعوليا ب ۇ ۇ، ا س ە م، شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ماگاتە جانە باسقا دا بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمدار شەڭبەرىندە ءبىر-ءبىرىن بەلسەندى قولداپ، باستامالارىن بىرلىكتە ىلگەرىلەتۋدە. وسى ورايدا، ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسىن حالىقارالىق ۇيىمعا ترانسفورماتسيالاۋعا قاتىستى ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
- قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن 1992 -جىلى قۇرىلعان ازياداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسى (ا ءو س ش ك) بيىل 30 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتۋدە.
موڭعوليا ا ءو س ش ك-تىڭ مۇشە ەلدەرىنىڭ قارىم- قاتىناستارىن رەتتەۋ جونىندەگى دەكلاراتسياعا 2001 -جىلعى ماۋسىمدا قول قويىپ، اتالعان ۇيىمعا مۇشە بولعاننان بەرى كەڭەس اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان كەزدەسۋ مەن ءىس-شارالارعا تۇراقتى قاتىسىپ كەلەدى. مىسالى، موڭعوليا ا ءو س ش ك-تىڭ جوعارعى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋى مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى وتىرىسىنا تۇراقتى قاتىسىپ كەلدى.
موڭعوليا ا ءو س ش ك-تىڭ ەكولوگيالىق ولشەمدەرىنە جاۋاپتى ۇيلەستىرۋشى بولىپ تابىلادى جانە شولەيتتەنۋمەن كۇرەسۋ ماسەلەسى بويىنشا ساراپشىلاردىڭ كەزدەسۋىن 2011 -جىلى ۇلان-باتىر قالاسىندا ۇيىمداستىرعانىن ايتقىم كەلەدى.
ءبىز ا ءو س ش ك-تى حالىقارالىق ۇيىم رەتىندە ترانسفورماتسيالاۋ ماسەلەسى بويىنشا ديالوگتى قولداي وتىرىپ، ونىڭ بارىسىن ءجىتى قاداعالاۋدامىز.
ءبىزدىڭ ەكى ەلىمىز ب ۇ ۇ مەن باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ شەڭبەرىندە حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋدى ىلگەرىلەتۋ، ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىندا بەلسەندى ىنتىماقتاسىپ كەلە جاتقانىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
«ساگااننۋۋر - وسكەمەن» باعىتىنداعى اۆتوجولدىڭ كەلەشەگى قانداي؟
- 2019 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا «استانا - ۇلان- باتىر» جانە 2020 -جىلدىڭ قىركۇيەگىندە «ۇلان- باتىر - الماتى» باعىتتارىنداعى اۋە قاتىناسى جولعا قويىلدى. ق ر ۇكىمەتى مەن مونعوليا ۇكىمەتى اراسىنداعى جولاۋشىلار مەن جۇكتەردى اۆتوموبيل كولىگىمەن حالىقارالىق تاسىمالداۋ تۋرالى كەلىسىمنىڭ شەڭبەرىندە «ولگي - نۇر-سۇلتان»، «ولگي- الماتى» باعىتتارىندا جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋ بيىل جازدا قالپىنا كەلتىرىلدى. بولاشاقتا ەكى ەلدى ءوزارا بايلانىستىراتىن جاڭا كولىك- ترانزيتتىك باعىتتار ورناتۋ جوسپارلانىپ جاتىر ما؟
- ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى، اسىرەسە ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى جەدەل دامىتۋ ءۇشىن تاراپتار ءبىرىنشى كەزەكتە كولىك- لوگيستيكالىق قاتىناستاردى شەشۋى كەرەك. ءوزىڭىز ايتىپ وتكەندەي، ەكى ەل ۇكىمەتتەرىنىڭ تىعىز ىنتىماقتاستىعىنىڭ ناتيجەسىندە ەكىجاقتى اۋە قاتىناستارى قالپىنا كەلتىرىلىپ، جولاۋشىلار مەن جۇك تاسىمالى تۇراقتى جالعاسۋدا. اتاپ ايتقاندا، «ءحۇننۇ ەير» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى 2021 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ قازاقستاننىڭ الماتى باعىتىنا چارتەرلىك رەيستەردى جولعا قويىپ، 1854 جولاۋشىنى تاسىمالدادى. ال 2022 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىنان باستاپ اپتاسىنا ەكى رەت تۇراقتى رەيستەردى ورىنداپ كەلەدى. جىلدىڭ باستاپقى 8 ايىندا الماتى باعىتىنا 6833 جولاۋشى تاسىمالدانعان. سونىمەن قاتار، استانا باعىتىندا دا چارتەرلىك رەيستەر قاتىنايدى. ءبىراق جولاۋشىلار اعىنى سالىستىرمالى تۇردە تومەن، ياعني، 2021 -جىلى 651، بيىل 8 ايدا ءبىر رەتكى رەيسپەن 134 جولاۋشى تاسىمالدانعان.
قازاقستان تاراپىنان «سكات» اۋە كومپانياسى كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا دەيىن تۇراقتى رەيستەردى ورىنداپ كەلگەن. الايدا اتالعان رەيس پاندەميا سالدارىنان توقتاتىلدى. قازاقستان تاراپىنان جۇك جانە جولاۋشىلار رەيسىن ورىنداۋعا جول اشىق.
جاڭا باعىتقا كەلەتىن بولساق، «ۇلان- باتىر - حوۆد - استانا - حوۆد - ۇلان-باتىر» باعىتىنداعى حالىقارالىق رەيسى «ءحۇننۇ ەير» ج ش س- گە جۇكتەلدى جانە اتالعان كومپانيا 2023 -جىلدىڭ جاز مەزگىلىنەن باستاپ رەيس جاساۋدى جوسپارلاپ وتىر. حوۆد قالاسى ارقىلى رەيستى ۇيىمداستىرۋ نارىق سۇرانىسىن قاناعاتتاندىراتىن جانە ۋاقىتتى ۇنەمدەيتىن كولىك قىزمەتى بولۋى كەرەك.
پاندەميادان كەيىنگى جاعداي تولىق قالىپقا كەلتىرىلگەننەن كەيىن جوعارىدا اتالعان رەيستەردى تولىعىمەن ۇيىمداستىرۋ ساياسي، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى تۇراقتى دامىتۋعا سەبەپشى بولاتىنىنا سەنىمدىمىز. ەكى تاراپتا بولاشاقتا اۋە جۇكتەرى مەن جولاۋشىلار تاسىمالى قىزمەتىن ودان ءارى دامىتۋدىڭ ناقتى الەۋەتى بار دەپ ەسەپتەيمىز. اسىرەسە، ەكى ەل اراسىندا عانا ەمەس، قىتاي، ازيا، ەۋروپا ەلدەرى ارقىلى جۇك تاسىمالداۋدى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك زور.
- ەكى ەل اراسىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ شەكاراسى ارقىلى تىكەلەي اۆتوجول سالۋ ماسەلەسى تالايدان بەرى ايتىلىپ كەلەدى، ءبىراق ناقتى ناتيجە ءالى كورىنبەي وتىر. «ساگااننۋۋر (موڭعوليا) - تاشانتا (ر ف) - ريددەر (ق ر) - وسكەمەن» باعىتىنداعى اۆتوكولىك جولىن اشۋ جانە پايدالانۋدىڭ پەرسپەكتيۆاسى بويىنشا نە ايتا الاسىز؟
- موڭعوليا ۇكىمەتى رەسەي مەن قىتايدى بايلانىستىراتىن تىكەلەي ماگيسترالدى اۆتوكولىك جولىن ءوزىنىڭ باتىس ايماعىنا سالىپ، ونى 2022 -جىلدىڭ ىشىندە پايداعا بەرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋدە. وسى تۇرعىدا ەلىمىزدىڭ قازاقستانمەن بايلانىستىراتىن جولدىڭ بولۋىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعى بۇرىنعىداي ساقتالىپ وتىر. ترانزيتتىك تاسىمالداۋ مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن پايدالانۋ ءۇشىن ەڭ قىسقا جانە وڭتايلى لوگيستيكالىق باعىتتى بىرلەسىپ ىزدەستىرۋ، ونىڭ ىشىندە «ساگااننۋۋر - تاشانتا - ريددەر - وسكەمەن» باعىتىنداعى جولدى پايدالانۋ تەك قانا ءبىزدىڭ ەكى ەلىمىز ءۇشىن ەمەس، رەسەي تاراپى ءۇشىن دە پايدالى دەپ ەسەپتەيمىز. سوندىقتان دا، جوعارىدا اتالعان جول باعىتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ەكى تاراپ بىرلەسىپ رەسەي تاراپىمەن ىنتىماقتاس بولۋى قاجەت.
ستۋدەنت الماسۋ جالعاسا بەرەدى
- 2022 -جىلى شىلدە ايىندا موڭعوليانىڭ پرەزيدەنتى ۋ. ءحۋرەلسۇح شىڭعىس حاننىڭ بەينەسىن قۇرمەتتەۋ تۋرالى جارلىق شىعارعانى بەلگىلى. ال بيىل ۇلان-باتىردا شىڭعىس حاننىڭ مۇراجايى اشىلاتىنى ايتىلدى. موڭعول حالقىنىڭ باستى رۋحاني تەمىرقازىعى ءارى، الەمگە پاش ەتەر ماقتانىشى بولىپ تۇرعان شىڭعىس حاندى ۇلىقتاۋ بويىنشا موڭعوليا باسشىلىعى تاعى قانداي شارالار قولدانىپ وتىر؟
- موڭعولدار شىڭعىس حاندى، ونىڭ بەينەسىن، دۇنيەجۇزىلىك تاريحتاعى ءرولىن، ونىڭ قۇرعان ۇلى موڭعول مەملەكەتىنىڭ جالعاسى يمپەريانىڭ مۇراسىن جۇزدەگەن جىلدار بويى قاستەرلەپ، تاعزىم ەتىپ بۇگىنگى دەڭگەيگە دەيىن جەتكىزگەن جانە ءبىز وسى سانا- سەزىمدى كوپتەگەن مازمۇنمەن تولىقتىرىپ، ونى الەمگە جاعىمدى تۇردە تاراتۋعا تىرىسىپ كەلەمىز.
موڭعوليا ۇكىمەتى شىڭعىس حاننىڭ تۋعان جەرىن تاريحي تۋريستىك ايماق رەتىندە دامىتۋ بويىنشا قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋدا. وسى جىلدىڭ قازان ايىندا اشىلعان «شىڭعىس حان» مۇراجايى شىڭعىس حان قۇرعان يمپەرياسى، موڭعولدىڭ اقسۇيەكتەرىنە تيەسىلى قۇرال- جابدىقتارىمەن، موڭعولدىڭ تاريحي جادىگەرلەرىمەن تولىقتىرىلىپ، شىڭعىس حانعا جانە موڭعول پاتشالارى مەن تورەلەرىنە قاتىستى ەسكەرتكىشتەر كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلادى.
سونداي-اق بيىلعى جىلى شىڭعىس حاندى زەرتتەۋدى حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارۋ ءۇشىن حالىقارالىق قاۋىمداستىق قۇرىپ، وعان قاتىسۋشى تاراپتار اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدى ماقسات قويىپ وتىرمىز.
ءبىز فرانسيا رەسپۋبليكاسىنىڭ نانت قالاسىنىڭ تاريحي مۇراجايىمەن بىرلەسە وتىرىپ، 2023-2024 -جىلدار ارالىعىندا شىڭعىس حان مەن ونىڭ يمپەرياسىنىڭ تاريحي جادىگەرلەرىن حالىقارالىق دەڭگەيدە ناسيحاتتايتىن كورمە وتكىزۋگە دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز.
موڭعوليا - شىڭعىس حاننىڭ تۋعان جەرى جانە ۇلى موڭعول مەملەكەتى تاريحىنىڭ وتانى بولىپ ەسەپتەلەتىن بۋرحان حالدۋن تاۋى مەن ونىڭ اينالاسىنداعى كيەلى اۋماق 2015 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا يۋنەسكو- نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار كوميتەتىنىڭ 39-سەسسياسىندا دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار تىزىمىنە مادەني مۇرا رەتىندە تىركەلدى. وسى مادەني اۋماقتا ورنالاسقان شىڭعىس حاننان قالعان مۇرالار مەن تاريحي قۇندىلىقتاردى حالىقارالىق دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋ جانە زەرتتەۋدى دامىتۋ سالاسىندا جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.
سونداي-اق، موڭعوليا ۇكىمەتىنىڭ 2019 -جىلعى 10-ساۋىردەگى قاۋلىسى نەگىزىندە شىڭعىس حان مۇراسى مەن مادەنيەت ينستيتۋتى قۇرىلىپ، شىڭعىس حاندى زەرتتەۋدى موڭعولتانۋدىڭ ءبىر سالاسى رەتىندە دامىتۋ، شىڭعىس حان تاريحي تۋريزىمىن دامىتۋ، شىڭعىس حاننىڭ موڭعوليا مەن الەم تاريحىنداعى ءرولىن دارىپتەۋ، شىڭعىس حان مۇراسى مەن مادەني قۇجاتتارىنىڭ ءبىرىڭعاي دەرەكتەر بازاسىن قۇرۋ، موڭعول يمپەرياسىنىڭ مۇراسى مەن مادەنيەتىن شەت ەلدەرگە تاراتۋعا جانە ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان ءبىرىڭعاي ساياسي باعدارلاما ازىرلەۋ، شىڭعىس حانعا قاتىستى راسىمدەر مەن قۇرمەتتى ەسىمدەردى قوعامدىق قاتىناستاردا قولدانۋدىڭ نورمالارىن بەلگىلەۋ جانە قۇقىقتىق ورتانى قۇرۋ ءۇشىن ىرگەلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ سياقتى ماقساتتار قويىپ، جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرمىز.
- قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ موڭعوليا اۋماعىندا ءوز بولىمشەلەرىن اشۋدا قانداي مۇمكىندىكتەردى ايتا الار ەدىڭىز؟
- سوتسياليزم كەزەڭىندە موڭعوليانىڭ كوپتەگەن جاستارى قازاقستانعا بارىپ، ساپالى ءبىلىم الىپ كەلدى. موڭعوليانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ۋ. حۋرەلسۋحتىڭ 2019 -جىلعى قازاقستانعا رەسمي ساپارى بارىسىندا ءبىلىم تۋرالى قۇجاتتار مەن عىلىمي دارەجەلەردى ءوزارا تانۋ تۋرالى كەلىسىمگە جانە 2008 -جىلعى ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە تۇزەتۋلەر مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى حاتتاماعا قول قويىلعان بولاتىن. وسى كەلىسىمدەر بويىنشا جىل سايىن موڭعول تاراپى قازاقستاننىڭ 5 ازاماتىن، قازاقستاندىق تاراپ ەلىمىزدىڭ 25 ازاماتىنا دەيىن جوعارى وقۋ ورىندارىنا تەگىن قابىلداپ، وقىتۋى ەكى ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىنا ماڭىزدى ۇلەس قوسۋدا. موڭعوليانىڭ ءتيىستى زاڭدارى مەن كاسىبي ۇيىمدارىنىڭ تالاپتارىنا ساي كەلەتىن كەز كەلگەن شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ موڭعوليادا ءوز فيليالدارىن اشۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ەركىن باسەكەلەستىك قاعيداسىنا نەگىزدەلگەن. وسى سەبەپتى جوعارىدا اتالعان تالاپتارعا ساي كەلەتىن، باسەكەگە قابىلەتتى قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن بۇل مۇمكىندىك اشىق.
- موڭعوليانىڭ باتىس ءوڭىرىن مەكەندەيتىن قازاق دياسپوراسى ەكىجاقتى قاتىناستاردى العا جىلجىتۋداعى «التىن كوپىر» بولىپ وتىرعانى ءمالىم. وسى تۇرعىدا، ەكى مەملەكەتتىڭ كونسۋلدىق قاتىناستار باعىتىنداعى كۇردەلى جۇمىستاردى ۋاقىتىلى دا وڭدى شەشۋ ءۇشىن باتىس موڭعوليادا ق ر كونسۋلدىق مەكەمەسىن اشۋ ماسەلەسى بويىنشا مينيستر حانىمنىڭ پىكىرى قانداي؟
- 2022 -جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنداعى جاعداي بويىنشا موڭعوليادا 579 قازاقستان ازاماتى ءبىلىم الىپ، جۇمىس ىستەپ، تۇراقتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسى كەزەڭدە ەلىمىزگە قازاقستاننىڭ 7245 ازاماتى كەلسە، موڭعوليانىڭ 3335 ازاماتى قازاقستانعا بارعان. قازاقستان تاراپى بىزگە بايان- ولگي ايماعىندا قۇرمەتتى كونسۋلدىق اشۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعان بولاتىن. سوڭعى كەزدەرى ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار مەن ىنتىماقتاستىق ودان ءارى جاندانىپ، ەكى ەلگە ساپارمەن كەلەتىن ازاماتتاردىڭ سانى دا ارتۋدا. وسىعان بايلانىستى، ءبىزدىڭ تاراپ قازاقستاندىق تاراپ كوتەرگەن ماسەلەلەردى قاراستىرىپ، وڭ شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن جۇمىس اتقارۋدا.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
