ەجەلگى گرەك فيلوسوفياسى باقىت كىلتى بولا الا ما؟

استانا. قازاقپارات - «ءومىردى قالاي دۇرىس ءسۇرۋ كەرەك؟»، «شىنايى باقىتقا قالاي جەتۋگە بولادى؟» دەگەن سۇراقتار سوكرات، ەپيكتەت سياقتى گرەك فيلوسوفتارىن ءجيى الاڭداتقان.

بۇل تۇلعالار ستويسيزم اتتى فيلوسوفيانىڭ دامۋىنا زور ۇلەسىن قوستى. تولىققاندى ءومىر سۇرۋگە كومەكتەسەتىن، تەك تەوريا عانا ەمەس، پراكتيكانى دا تالاپ ەتەتىن فيلوسوفيا وسى ماقالانىڭ تاقىرىبى بولماق.

ستويسيزم بارلىق ادامنىڭ ومىرىندە كەزدەسەتىن قيىندىقتار مەن قايعىلى جاعدايلاردان، دەپرەسسيا، مازاسىزدىق پەن جالعىزدىقتان شىعۋ جولدارىن قاراستىرادى. بۇل فيلوسوفيانى ۇستاناتىن ادامداردىڭ باستى ماقساتى - ادامگەرشىلىگى مول، راقىمشىل جان بولۋ. ولار قانداي جاعداي ورىن الماسىن ادىلەتتىلىك پەن شىندىقتى العاشقى ورىنعا قويادى.

ماسەلەن، ريم يمپەرياسىنا داڭق پەن وركەندەۋ اكەلگەن بەس يمپەراتوردىڭ ءبىرى مارك اۆرەلي - تانىمال ستويكتەردىڭ ءبىرى بولعان. ول بيلىكتىڭ جوعارعى ورگانى - سەناتتى قۇرمەتتەپ، سوت جۇيەسىنە كوپ كوڭىل بولگەن. وعان قوسا، يمپەراتور ستويسيزم جاقتاۋشىسى بولدى.

دەگەنمەن ءوزىنىڭ فيلوسوفياسىنا قارسى كەلەتىن يدەولوگيا - ەپيكۋرەيزمنىڭ افينا قالاسىندا قارقىندى دامۋىنا كەدەرگى بولعان جوق. كەرىسىنشە قولداپ، ءوز ۇلەسىن قوستى. نەگە دەسەڭىز، ول ستويكتەردىڭ ەرەجەلەرىن ۇستانىپ، اقىلمەن ويلاپ، حارەكەت قىلۋعا تىرىسقان.

مارك اۆرەليدىڭ وسىدان 19-عاسىر بۇرىن، ستويسيزم قاعيدالارى نەگىزىندە ايتىلعان سوزدەرى، ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتى. مىسالى، «ادام كەز- كەلگەن جاعدايدا تابيعاتىنان ءادىل بولۋى كەرەك» دەگەن قاناتتى ءسوزى ستويكتەردىڭ باستى ۇرانىن بايانداپ، قازىرگى جەمقورلىق سياقتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىنە تۇسپالدايدى.

سونىمەن قاتار، ستويسيزم ادامعا سەزىمدەرىن تىزگىندە ۇستاپ، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا، ومىردەگى وزگەرىستەردى دۇرىس قابىلداپ، تۇسىنۋگە ۇيرەتەدى. امەريكاندىق بيولوگ، قازىرگى زامان ستويكتەرىنىڭ ءبىرى ماسسيمو پيليۋچچيدىڭ ايتۋى بويىنشا، ادامداردى ەموتسيا ارقىلى باسقارعان جەڭىلىرەك.

ول بۇل تۇجىرىمدى ءوزىنىڭ «?How to be a stoic» كىتابىندا 2016 -جىلى ستامبۋلعا تەراكت كەزىندە بارعان ساپارىن مىسالعا كەلتىرىپ تۇسىندىرەدى.

ماسسيمو پيليۋچچي بۇل ساپارىندا ساياسي تولقىنداردىڭ ۇستىنە تۇسكەن. ناتيجەسىندە، ستويكتەردىڭ «باقىلاۋ ديحوتومياسى» ۇعىمىن ومىرلىك تاجىريبە ارقىلى ءتۇسىنىپتى. ول تەرروريستىك اكت پەن ساياسي ماسەلەلەردىڭ كوپشىلىككە اسەر ەتكەنىن كورىپ، قايدا بارسا دا ادامداردىڭ قورقىنىشىن، ۋايىمىن سەزگەن. دەگەنمەن امەريكاندىق بيولوگ اسكەري توڭكەرىس پەن جارىلىستارعا قاراماستان، ستويسيزمنىڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرىن ەستەن شىعارماي، سابىرلىق ساقتايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، كەيبىر جاعدايلار بىزگە تاۋەلسىز، كەيدە جوسپارلارىمىزعا قارسى ورىن الىپ جاتادى. سىرتقى فاكتورلار جاعدايدى ءبىز كۇتپەگەندەي وزگەرۋى مۇمكىن. بۇل باقىلاۋ ديحوتومياسى دەپ اتالادى. ءبىراق ونداي كەزدە كۇشتى، ءبىز اسەر ەتە الاتىن دۇنيەلەرگە جۇمساعان ماڭىزدى.

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى، پسيحولوگيالىق اۋرۋلارى بار ادامدارعا دا ستويسيزم كومەكتەسە الادى. ەجەلگى گرەك فيلوسوفى - ەپيكتەت جاس كەزىندە قۇل بولعان. سول جىلدارى اياعىن سىندىرىپ، ءومىر بويى اقساقتاپ جۇرۋگە ءماجبۇر بولادى. الايدا ول باسقا ادامدار سياقتى اقساق اياعىنا بولا ۋايىمداعان جوق، كەرىسىنشە مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرىپ، ارى قاراي ءومىر سۇرە بەرگەن. ونىڭ ويىنشا، دەنەمىزدەگى كەمشىلىكتەر فيزيكالىق تۇرعىدان ءبىزدى شەكتەسە دە، ساناعا، ويلاۋ قابىلەتىنە ىقپال ەتپەيدى. قازىرگى كەزدە ستويسيزمدى ۇستانىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى امەريكاندىق پروفەسسورى لارري بەككەر. ول بالا كەزىندە اۋىرعان پوليوميەليتتىڭ(ورتالىق جۇيكە جۇيەسىن زاقىمدايتىن ۆيرۋستىق اۋرۋ) سالدارى ءومىر بويى قيىندىق تۋعىزعان. لارري بەككەر بۇل دەرتكە قارسى ۆاكتسينانىڭ پايدا بولۋىنا دەيىن 1952 اۋرۋدى جۇقتىرعان. العاشىندا قول- اياعىن قوزعالتا الماي سال بولىپ، ءتىپتى ارنايى قۇرىلعى ارقىلى اۋا جۇتقان.

ۋاقىت وتە كەلە قايتا ءجۇرىپ ۇيرەنسە دە، قولىمەن جۇمىس ىستەۋ قيىندىق تۋدىرعان. 1980 -جىلى جاعدايى قايتا ناشارلاي باستاعان كەزدە لارري بەككەر اۋرۋى جايلى ءتىس جارماي، ۋنيۆەرسيتەتتەگى جۇمىسىن جالعاستىرعان. جۇمىسىنا ازىراق بارۋدىڭ تاسىلدەرىن ىزدەپ، بارىنشا اۋرۋىن جاسىرۋعا تىرىسقان. دەگەنمەن كوپ ۇزاماي، پسيحولوگتىڭ كومەگىمەن «اۋرۋىن مويىنداۋ» دەگەن ماسەلەنىڭ قاراپايىم شەشەمىنە كەلەدى.

مۇگەدەكتەر ارباسىن الىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە باسپالداقتارعا پاندۋس ورناتۋدى ۇسىنىپ، ءومىرىن وزگەرتەدى. لارري بەككەر العاشىندا اۋرۋىنا ءوز-ءوزىن شەكتەۋگە جول بەرسە دە، ستويكتەرگە ءتان شەشىم قابىلداپ، مۇمكىندىكتەرىنە كوبىرەك كوڭىل ءبولدى.

قورىتىندىلاي كەلە، ستويسيزم جان تىنىشتىعى مەن ەۆدەمونيزمنىڭ، ياعني باقىتتى ءومىردىڭ كىلتى بولا الادى. ماقالادا تالقىلانعان مىسالدار تەك باستاماسى عانا، سەبەبى بۇل فيلوسوفيا ءومىر مانىنەن باستاپ، كۇندەلىكتى، قاراپايىم ماسەلەلەردىڭ شەشىمدەرىنە دەيىن تالقىلاۋلار جۇرگىزەدى.