بەشبارماق، بەسبارماق، ەت. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى قالاي اتالعان؟

استانا. قازاقپارات - قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامىنىڭ نەگىزگى اتاۋى قانداي؟ ءبىرى «بەشبارماق»، ءبىرى «بەسبارماق» تاعى ءبىر وڭىردە «ەت» دەپ اتايدى.

ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلى قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى تۋرالى ايتىپ بەردى.

ماماننىڭ ايتۋىنشا، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاعامى ۇلكەن ءتورت ىرىسقا بولىنەدى:

1. قىزىل ىرىس - (ەت تاعامدارى)؛

2. اق ىرىس - ء(سۇت تاعامدارى)؛

3. داقىل ىرىس - (بيداي، ارپا، جۇگەرى، تارى، ت. ب. )؛

4. كوك ىرىس - (كوكونىستەر).

«قازاق حالقى باعزى زامانداردان بەرى قاراي وسى ءتورت ىرىستى داستارحان ءمازىرىنىڭ ءمانى مەن ءسانى دەپ، قۇت- ىرىسقا بالاپ كەلەدى. «داستارحاندا ءدان تۇرسا، ۇيدە ءمان تۇرادى» دەپ قازان- وشاق جاعىن قۋراتپاي ۇستاعان. ۇيىنە كەلگەن بەيتانىس قوناقتى دا «قۇدايى قوناق» دەپ قابىلداپ، اق سارى باس قوي سويىپ، قۇرمەتتەپ كۇتكەن. وسىنداي قوناقجاي حالىقتا 54 ءتۇرلى كادەلى تاباق تارتۋ، ياعني ەت تارتۋ ءداستۇرى بولعان. تۇركى تەكتەس ۇلتتاردىڭ اراسىندا قازاق حالقىنداي مۇشەلەپ، جىلىكتەپ مال سويىپ، كادەلەپ ەت اسىپ، سىي- تاباق تارتاتىن حالىق جوق. سوناۋ، ءۇيسىن، الان، قاڭلى، قىپشاق، كوكتۇرىك داۋىرلەرىنىڭ وزىندە تايقازانعا ەت اسىپ، توي- تومالاق جاساپ، اس- ءمازىر بەرگەن. ەتتى تۇزداپ، ىستاپ كەپتەرىپ، سۇرلەپ، دامدەپ پىسىرۋگە كەلگەندە قازاقتان وزاتىن حالىق بولماسا كەرەك»، - دەيدى بولات بوپاي ۇلى.

ونىڭ سوزىنشە، قوناققا تارتىلاتىن سىي تاباقتاردى دا قازاق تۇرلىشە اتاعان.

«سىي تاباقتاردىڭ اتاۋىنىڭ ءوزى ءوز الدىنا مارتەبە، تابىسى تاۋ توبە دەۋگە بولادى. «باس تاباق»، «ورتا تاباق»، «اياق تاباق»، «تورە تاباق»، «كەجىم تاباق»، «قۇدا تاباق»، «قۇداعي تاباق»، «كەلىن تاباق»، «كۇيەۋ تاباق»، «بالا تاباق»، «قىز تاباق» جانە ت. ب. تاباقتىڭ ءبارى دە سىيلى قوناقتارعا تارتىلادى. بۇدان سىرت استاۋمەن دە ەت تارتۋ ءداستۇرى بار. ءار تاباققا سالىناتىن كادەلى جىلىكتەردىڭ بىردە- بىرەۋىن اۋىستىرماي تارتادى. ءبىر سۇيەك اۋىس ءتۇسىپ كەتسە، وعان ايىپ قويىپ سوگىس جاريالايدى. ءداستۇردى بۇزعانى ءۇشىن ەت جاساۋعا، قوناقتارعا تاباق تارتۋىنا تىيىم سالعان. ءار جىلىكتى جازباي تانۋى، تاباق دارەجەسىنە قاراي جاڭىلماي سالۋى كەرەك بولعان»، - دەيدى ول.

سونىمەن قاتار، ەتنوگراف قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامىنىڭ اتاۋىنا توقتالدى.

«قازاق ەت اسىپ، ول پىسكەن سوڭ، تاباق نە استاۋمەن ەت تارتادى. ەتتىڭ استىنا ۇندى يلەپ، قامىر جاساپ، جايما سالادى. ونى «سورپا شەلپەك»، «نارىن» كەيدە «جايما» دەپ اتايدى. قازىرگى «بەسبارماق» دەپ جۇرگەندەرى سول. قازاق «ەت تارتۋ، «ەت اسۋ»، «ءبىر تاباق ەت»، «ءبىر استاۋ ەت» دەپ اتايدى. ونى بەس ساۋساعىمەن الىپ جەيدى. تارتىلعان ەتتى «بەسبارماق» دەپ اتامايدى. ونىڭ ءۇستىن قولداعى باس بارماقتان باسقا تورتەۋى ساۋساق دەپ اتالادى. جالپى العاندا «ەت»، «ەت اسۋ»، «ءبىر تاباق ەت» دەپ اتاعان دۇرىس بولادى. سەبەبى اتام زاماندارداعى قازاقتار ەتتىڭ ءوزىن اسىپ جەپ، تازا سورپاسىن ىشكەن، ونىڭ سورپا- سۋىنا نارىن سالماعان. «بەسبارماق» دەگەن اتاۋ ول كەزدە اتىمەن بولماعان»، - دەيدى ول.

مامان «بەسبارماق» ءسوزى قايدان الىنعانىن دا ايتىپ بەردى.

«بەسبارماق» ءسوزى - نەگىزىنەن قىرعىزداردان كىرگەن ءسوز. ولار قولدىڭ ساۋساقتارىن بارماق دەپ اتايدى. قازاق جەرىنە كەلىپ، ەلىنە قوناق بولعانداردان قابىلداپ الىپ ءجۇرمىز. سەبەبى ەتكە نارىن سالىپ جەۋ نەگىزىنەن قازاققا كەيىندەپ كىرگەن. باياعى زاماندا ەت سورپاسىنا ۇن قوسسا، قان قويىلادى دەپ قاراعان. قىرعىز، وزبەك، تاتار، ۇيعىرلار ەت استىنا نارىن سالىپ جەپ، ونى «بەشبارماق» دەيدى. قازاقتىڭ «بەسمارماق» دەپ جۇرگەنى سول»، - دەيدى بولات بوپاي ۇلى.