قازاق قۇرىلتايى قاشان شاقىرىلادى؟
ونىڭ ۇستىنە بۇل جىلى الەمگە تارىداي شاشىلعان قازاقتىڭ باسىن قوسىپ، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىن وتكىزىپ، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىن قۇرعانىمىزعا تۇپ-تۋرا 30 جىل تولعان.
1992 -جىلى قىركۇيەكتە الماتىدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى اشىلدى. وسى قۇرىلتايدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىن 5 جىلدا ءبىر وتكىزىپ تۇرۋ بەلگىلەندى. الايدا سودان بەرى ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى كەيىنگى قۇرىلتايلار ۋاعىندا وتكىزىلگەن جوق. ماسەلەن، الەم قازاقتارىنىڭ باسىن قوسقان 2-كەزەكتى قۇرىلتاي 2002 -جىلى وتكىزىلسە، - قۇرىلتاي 2005 -جىلى شاقىرىلدى. ال 4-شى، 5-قۇرىلتايلار 2011، 2017 -جىلدارى استانامىزدا ءوتتى. ەگەر «اۋەلگى ءسوز راحىم» دەسەك، وندا بيىل دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 6-قۇرىلتايى ءوتۋى ءتيىس ەدى. الايدا تامىلجىعان جاز ءوتىپ، قوڭىر كۇز كەلسە دە، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى دا ءۇنسىز جاتىر.
بىزدىڭشە، بيىل بۇل قۇرىلتاي ەسكەرۋسىز قالماۋى ءتيىس ەدى. ويتكەنى بۇل جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلعانىنا تۇپ-تۋرا 30 جىل تولعان. ونىڭ ۇستىنە، ءبىز «جاڭا قازاقستان» قۇرىپ، ۇلىتاۋدا ۇلى جيىن وتكىزگەن ءدال بيىلعى جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 6-قۇرىلتايىن وتكىزۋدىڭ ءمانى ايرىقشا. ويتكەنى الەمدەگى بار قازاقتىڭ جالعىز وتانى بار. ول - قازاقستان. سوسىن دا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «جاڭا قازاقستان» قۇرۋ يدەياسى اياسىنداعى رەفورماسىنا توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى قانداستارىمىز كوز تىگىپ وتىر. ەندەشە ءدال وسىنداي تاريحي ءساتتى پايدالانىپ، الەم قازاقتارىنىڭ كەزەكتى قۇرىلتايىن وتكىزسەك، سالتقا دا، ساناعا دا سىيىپ تۇر.
ەكىنشى تۇرعىدان العاندا، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى 1,5 ميلليون قانداسىمىز اتاجۇرتقا ورالدى. ولارمەن بىرگە شەتەلدەن قازاقتىڭ ءتىلى كەلدى، سالت-ءداستۇرى كەلدى، ۇمتىلىپ بارا جاتقان، كوز جازىپ قالۋعا اينالعان تالاي قۇندىلىعىمىز كەلدى. ەڭ باستىسى «ەلگە ەل قوسىلسا قۇت» دەگەندەي، سانىمىز ءوستى، قازاقى سانامىز نىعايدى.
سوناۋ 91-جىلى باستالعان سول ۇلى كوش كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇيداسىن ىرىككەن جوق، ءالى كەلىپ جاتىر، بولاشاقتا دا كەلە بەرمەك. ويتكەنى الەمنىڭ 40-تان استام ەلىندە ءالى دە 5 ميلليوننان ارتىق قانداسىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بۇل از سان ەمەس، كورشىمىز قىرعىز ەلىنىڭ حالىق سانىمەن قارايلاس كورسەتكىش. ەگەر سول قانداستارىمىز تۇگەل اتاجۇرتقا ورالسا، ءبىزدىڭ ەلدىڭ حالىق سانى 25 ميلليوننان اسىپ، ەلدەگى دەموگرافيا ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاۋىپ، «بوس جاتقان جەرىمىزگە» اركىم سۇعىن قاداماس ەدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تا «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى اتامەكەنگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ - ءبىزدىڭ پارىزىمىز» دەپ قاداپ تۇرىپ ايتقانىن ەسكەرسەك، قانداستار ماسەلەسى قاشاندا وزەكتى تاقىرىپ. ءبىراق بىزشە بولعاندا بۇل ماسەلە سوڭعى كەزدە اۋىزدا ايتىلعانمەن، ناقتى ىستەر اتقارىلماي جاتقانداي سەزىلەدى. ۇلتتىڭ ۇلى ىستەرىن تالقىلاعان ۇلىتاۋداعى قۇرىلتايدا قانداستار ماسەلەسىنىڭ ەسكەرىلمەۋى، شەتەلدەن كەلگەن ءبىر جارىم ميلليون ادامىنان ءبىر ادامنىڭ مىنبەگە شاقىرىلماۋى انە سونىڭ دالەلى.
رەسپۋبليكادان تىسقارى، شەتەلدەردە جۇرگەن قازاق دياسپوراسىمەن جان- جاقتى بايلانىس ورناتۋ، مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى جونىنەن جاردەمدەسۋ، سونداي-اق، تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا الەۋمەتتىك قامقورلىق جاساپ، قايىرىمدىلىق شارالارىن ۇيىمداستىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان، رەسپۋبليكالىق مارتەبەسى بار حالىقارالىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم - دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل 30 جىل تولعانىن جوعارىدا ايتتىق. دالىرەك ايتساق، 1992 -جىلى الماتى قالاسىندا اشىلعان تۇڭعىش قۇرىلتايدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ، ونىڭ ءتوراعاسى بولىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ءتوراعانىڭ 1-ورىنباسارلىعىنا - جازۋشى قالداربەك نايمانبايەۆ سايلاندى.
سودان بەرگى 30 جىلدا مارقۇم قالداربەك نايمانبايەۆتان كەيىن بۇل ۇيىمدى ت. ماماشەۆ باسقارسا، 2017 -جىلى اشىلعان 5-قۇرىلتايدا ۇيىم تىزگىنى زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆتىڭ قولىنا ءوتتى. وسى قۇرىلتايدا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «وتانداستار» قورىن قۇرۋدى تاپسىرىپ، وسى قور ارقىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنا شەتەلدەگى اعايىنمەن بايلانىس جاساۋدى مىندەتتەگەن بولاتىن.
سونىمەن شەتەلدەگى ەتنيكالىق قازاقتار مەن قانداستارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان «وتانداستار قورى» ك ە ا ق (كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامى) 2018 -جىلى ءوز جۇمىسىن باستادى. بۇل قوردىڭ دا ءبىر مىندەتى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن تىعىز بايلانىس جاساي وتىرىپ، قاتىستى جۇمىستاردى زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ ەدى. الايدا وتكەن 5 جىلدا بۇل قور مەن قاۋىمداستىق قويان-قولتىق جۇمىس ىستەي العان جوق. كەرەك دەسەڭىز، قاۋىمداستىقتىڭ بار- جوعى بىلىنبەي كەتتى.
ءتىپتى قۇرىلعانىنا 30 جىل تولعان بيىلعى ايتۋلى ساتتە دە قاۋىمداستىق جاعىنان ۇلكەن دايىندىق بايقالمايدى. وزدەرى تۇشكىرىپ، وزدەرى «بەر ءتاڭىر» دەپ، جۇرتقا جاريا قىلماي جاتسا كىم ءبىلسىن، جۇرت ىسكەر، مىقتى ازامات دەپ ۇلكەن ءۇمىت كۇتكەن زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ تە تىم-تىرىس. ءتىپتى وسىنداي ءبىر ۇيىم بار ەكەنىن مەملەكەت تە ۇمىتىپ كەتكەن سەكىلدى. ايتپەسە بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ قولىنان بارلىق بيلىكتى ءبىر-بىرلەپ الىپ جاتقاندا، الەمدەگى كۇللى قازاقتىڭ باسىن قوساتىن قاۋىمداستىق قاپەردەن قالىس قالماس ەدى.
«دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعالىعىن دا قازىرگى پرەزيدەنت توقايەۆقا تاپسىردىم» دەپ نە ەلباسى ايتقان جوق، نە قازىرگى پرەزيدەنت تە ءتىس جارماعان قالپى، ەسكەرۋسىز قالدى.
قىسقاسى، جاڭا قازاقستان قۇرۋ ىسىندە قانداستار ماسەلەسى قاپەردەن قاعىس قالماۋى ءتيىس. ويتكەنى، جاڭا قازاقستاندى قۇرۋعا شەتەلدەگى قانداستار دا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەسەك، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى مەن «وتانداستار» قورى سول اعايىنداردىڭ ەلگە ورالۋىنا، ءتۇرلى جولدارمەن قازاقستانعا قارجى سالۋىنا مۇمكىندىك جاسايتىن ماڭىزدى ۇيىمدار سانالادى.
وسى تۇرعىدان العاندا بيلىك «اتى بار، زاتى جوق» ۇيىمعا اينالىپ كەتپەس ءۇشىن، قاۋىمداستىققا دا قارايلاسىپ، كوز قىرىن سالا جۇرگەنى دۇرىس. باسشىلارىنا قانداستار ماسەلەسىنە قاتىستى ناقتى تاپسىرمالار بەرىپ، اتقارعان جۇمىستارىن قاداعالاپ وتىرسا، اتاجۇرتقا ات باسىن بۇرعان كوش تە قايتا جاندانىپ، قانداستارعا قاتىستى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەر دە ۇيلەسىمدى شەشىمىن تابار ەدى.
اسىرەسە، الەم قازاقتارىنىڭ 6-قۇرىلتايىن بيىل شاقىرىپ، ونى ۇلىتاۋداعى ۇلتتىق قۇرىلتايمەن ۇندەستىرىپ، جاڭا قازاقستان ۇعىمىمەن ۇشتاستىرىپ جىبەرسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولعالى تۇر. ويتكەنى قارالى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن شەتەلدەگى قازاقتىڭ دا جۇرەگى شايلىعىپ، ۇمىتىنەن كۇدىگى كۇشەيدى. سەنىمىنە سەلكەۋ ءتۇستى.
«شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى اتامەكەنگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ - ءبىزدىڭ پارىزىمىز» دەپ ايتقانىمىز راس بولسا، بۇل دا ەسكەرەتىن ماسەلە!
قالياكبار ۇسەمحان ۇلى
astana-akshamy.kz
