ماحات تورەالى، قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى: سالعان ۇيلەرىمىزدىڭ بارىنە قازاقي اتاۋ بەردىم
«قۇرىلىسشى ەڭبەگى - عاسىرلار بويى ساقتالاتىن مۇرا. سوندىقتان، قۇرمەتتى دە مارتەبەلى ماماندىق. قۇرىلىسشىلاردىڭ قاجىرلى ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە ءىرى جوبالار جۇزەگە اسىرىلدى. مارتەبەلى ماماندىق يەلەرىن قۇتتىقتايمىن» دەگەن ماحات مىرزامەن سۇحباتىمىز ءارى قاراي قۇرىلىس سالاسىنىڭ كەلەلى ماسەلەلەرىمەن جالعاستى.
— استاناداعى جيىرما شاقتى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىندە قولتاڭباڭىز بار ەكەن. ەلىمىزدە ەڭ الدىمەن قۇرىلىس زاتتارى قىمباتتادى. وسىنداي كەزەڭدە ءۇي باعاسىن تۇراقتاندىرۋدا قانداي شارالار قاراستىرىپ جاتسىزدار؟
— جاز شىعا ەلىمىزدە قۇرىلىستىڭ قىزاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ماۋسىمدىق قاجەتتىلىككە وراي جىلدا قۇرىلىس زاتتارى قىمباتتاپ شىعا كەلەدى. ءتىپتى وزىمىزدەن شىعاتىن بەتون، كىرپىشتەردىڭ باعاسى دا قىمباتتايدى. ال بۇل ءۇي باعاسىنا دا اسەر ەتەرى داۋسىز. قۇرىلىستىڭ ءبىتۋ مەرزىمى ۇزارعان سايىن، قۇرىلىس زاتتارى دا قىمباتتاپ، ونىڭ وزىندىك باعاسىن شارىقتاتا بەرەدى. سوندىقتان مۇمكىندىگىنشە قولعا العان دۇنيەنى تەزىرەك بىتىرۋگە تىرىسامىز.
قۇرىلىستى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە بىتىرسەڭ قۇرىلىس زاتتارىنىڭ باعاسىن باقىلاپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بار. ارينە «تەزىرەك بىتىرەمىز» دەپ ونىڭ ساپاسىن ۇمىتۋعا بولمايدى. ساپاسىن ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قاداعالايمىز. دەگەنمەن قانشا تەز بىتىرگىڭ كەلسە دە تۋىندايتىن قيىندىقتار وتە كوپ. كوپ جاعدايدا قۇرىلىستىڭ ءجۇرۋى ەمەس، سوعان قاتىستى باسقا ماسلەلەر كوپ ۋاقىتتى الادى. ماسەلەن قازىر بۇرىن ساياجاي بولعان جەرلەرگە ءۇي سالىپ جاتىرمىز. كوپ جاعدايدا ساياجاي يەلەرى ءوز ويىنداعى باعاسىنا ساتقىسى كەلەدى. سوندىقتان ۇيلەردى ءسۇرۋ كەزىندە جەردى باعالاۋدىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسىن ەنگىزۋ كەرەك. اركىم ويىنا كەلگەن تالابىن قويماس ءۇشىن جالپىعا ورتاق ەرەجە قاجەت. ايتپەسە بىرەۋلەردىڭ «قىڭىر كىسى ءبىر جاق» ۇستانىمى، قۇرىلىستى دەر كەزىندە باستاپ، جوسپارلانعان مەرزىمدە اياقتاۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ جاتادى.
اتاپ وتەر ءبىر جايت كەيدە ءبىر قۇرىلىس زاتىنىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ءوندىرىلىپ جاتقانىن كورىپ قۋانامىز. ءبىراق ءدال سول زاتتىڭ رەسەي مەن قىتايدان ءوندىرىلىپ بىزگە جەتكىزىلگەن باعاسى بىزدىكىنەن قولجەتىمدى بولىپ جاتادى. الايدا ولاردىڭ جەتكىزىلۋى كەزىندە ماسەلەلەر تۋىنداپ، قۇرىلىستىڭ ۋاقىتىلى بىتۋىنە قولبايلاۋ بولىپ جاتادى. تاعى ءبىر ماسەلە — شەتەلدەن جەتكىزىلەتىن تاۋاردىڭ باعاسى دوللارمەن بەلگىلەنەدى. ال دوللار باعاسى تۇراقسىز. سوڭعى جىلدارى ءتىپتى تەك ءوسۋ ۇستىندە. ەڭ اياعى وزبەكستاننان جەتكىزىلەتىن قۇرلىس باعاسى دا دوللارمەن ەسەپتەلەدى. مۇنىڭ بارلىعى باعاعا اسەر ەتەتىن فاكتورلار. قىسقاسى قۇرىلىس سالاسىندا باعانىڭ وسۋىنە اسەر ەتەتىن جاعدايلار وتە كوپ. ال حالىقتىڭ قالتاسى ونى كوتەرە المايدى. ەكى ورتادا ءبىز قينالامىز. دەگەنمەن «التىن ارالىعىن» تابۋعا تىرىسامىز. ويتكەنى ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە ءجۇرىپ قازاق ءۇيسىز اتانباۋى كەرەك. سوندىقتان بارىنشا باعانى اۋىزدىقتاۋعا كۇش سالامىز. ماسەلەن ءبىر مەزەتتە بىرنەشە نىسانمەن قاتار جۇمىس ىستەپ جاتقاننان كەيىن، مۇمكىندىگىنشە قۇرىلىس زاتتارىن كوتەرمە باعامەن الىپ، ۇتۋعا تىرىسامىز. تىكەلەي زاۋىتقا تاپسىرىس بەرۋ ارقىلى ءوز باعاسىنا الۋعا ۇمتىلىپ، وزىمىزگە دە، حالىققا دا قولايلى جاعداي تۋعىزۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز.
- جالپى باسپانا قازاقتىڭ باس اۋرۋى بولىپ كەلە جاتقانىنا تالاي جىل بولدى. وسى ورايدا باسپانا ماسەلەسىن شەشۋدە شەتەلدەن ينۆەستور تارتۋ قانشالىقتى دۇرىس؟
— بۇرىن شەتەلدىك ينۆەستورلار كوپ تارتىلعانىمەن، قازىر نەگىزىنەن ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ينۆەستورلار كۇشىمەن قۇرىلىس جۇمىستارى جۇرۋدە. ءدال قازىر ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ ينۆەستورلار جەتەرلىك. تەك ونى ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك. ءدال قازىر بىزدە شەتەلدەن ينۆەستور تارتۋعا سۇرانىس جوق. ءوز ەلىمىزدىڭ ينۆەستورلارى وزىمىزگە جەتەدى. ءاربىر پاتەر الاتىن ادامدى دا ينۆەستور دەپ ساناۋ كەرەك. ولار ءوز ۇيىنە ينۆەستيتسيا سالا وتىرىپ، ءوز ەلىن كوركەيتەدى.
قازىر ءوز ەلىنەن ءۇي الۋ ورنىنا تۇركياعا اقشاسىن اپارىپ بەرىپ، تۇركيانىڭ باسپاناسىنا ساتىپ الىپ جاتقاندار كوپ. تۇسىنەم راحاتىنا ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. ءبىراق وزگە ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا اقشا اپارىپ قۇيۋدى تۇسىنە المايدى ەكەم. حالىقتىڭ ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىمىن كوتەرۋ كەرەك. قازىر ساپالى، زاماناۋي تۇرعىن ءۇي سالاتىنداي قۇرىلىس ماتەريالدارى جەتەرلىك. وزىمىزدە دە كەرەمەت ۇيلەر سالىنىپ جاتىر. سوندىقتان حالىقتىڭ ءوز ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋعا تىرىسۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ ءوز ەلىنىڭ ازاماتتارى اقشالارىن وزگە ەلگە اپارىپ قۇيعاندا ەمەس، ءوز ەلىنە جۇمساعاندا عانا ەلىمىز كوركەيە تۇسەتىنىن ءاربىرىمىز تۇسىنسەك ەكەن. ارينە ءار ادامنىڭ ءوز ەركى. الانيادان السا دا، ايعا بارىپ تۇرسا دا ءوزى بىلەدى. ءبىراق ءوز ەلى تۇرعاندا وزگەنى قولداۋ، جارىلقاۋ دۇرىس ەمەستىگىن تۇسىنسە دەيمىن. وسى ماسەلەگە كەلگەندە ازاماتتىق ۇستانىم كوپ نارسەنى ايعاقتايدى. سوندىقتان جالپى حالقىمىزدىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن كۇشەيتۋگە تىرىسۋىمىز قاجەت.
— «بەلەس» قازىرگە دەيىن قانشا بەلەستى باعىندىرىپ ۇلگەردى؟ ياعني قانشا جىل بولدى جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا؟ ەلىمىزدە «سەنىمدى وتاندىق قۇرىلىس كومپانيالارى جەتىسپەيدى» دەپ ءجيى ايتامىز. وسى ورايدا اتالمىش كومپانيانىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟
— كومپانيامىز ءۇشىن باسپانا باعاسىنىڭ قولجەتىمدىلىگى باستى ماقسات بولىپ وتىر. سوندىقتان ءۇي باعاسىن ءبولىپ تولەۋ سەكىلدى قادامدارعا بارۋ ارقىلى حالىققا مۇمكىندىگىنشە اقىلعا قونىمدى باعا ۇسىنۋعا تىرىسامىز. ياعني پايدا تابۋدى عانا ويلاماي، ەلىمىزدەگى باسپانا ماسەلەسىن شەشۋگە دە ىقپال ەتىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋعا دا سەپتىگىمىز تيسە ەكەن دەپ ءجۇرمىز.
قۇرىلىس سالاسىندا 15 جىلدان استام قىزمەتتەمىن. جالپى سانى 20 دان استام تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسىن جۇزەگە اسىردىم. ونىڭ ىشىندە 10 تۇرعىن ءۇي كەشەنى ءوزىم تىكەلەي باسقاراتىن «بەلەس» قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ەنشىسىندە. قازىرگى تاڭدا تولىق قولدانىسقا كەرناي-1, كەرناي-2، تەڭىز ۇيلەرى بەرىلدى. اللا قالاسا، جاقىن ارادا سوزاق، بادانا-1، بادانا-2 تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى ءوز يەلەرىن قۋانتادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ايبيكە، كەرەي جانە فيرداۋس، فيرداۋس لايۆ تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ قۇرىلىسى قارقىندى جانە جوسپارلانعان ۋاقىت مەرزىمىندە ءجۇرىپ جاتىر. ۇيلەرىمىزدىڭ بارلىعى قالاعا جاقىن، ينفراقۇرىلىمدىق جاعدايى تولىق جاسالعانىنا قاراماستان باعاسى قولجەتىمدى. ءوزىم وتە ۇلتشىل ازامات بولعاندىقتان شىعار ۇيلەرىمىزدىڭ بارىنە قازاقي اتاۋ بەردىم. قازىر قوعامدا پاتريوتتىق جەتىسپەيتىنى ءجيى بايقالادى. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرعىم كەلەدى. قالانىڭ بارلىق جەرىنەن ۇلتتىق لەپ، ۇلتتىق بوياۋ، قازاقي مىنەز كورىنىپ تۇرسا دەيمىن. اسىرەسە باس قالامىزدىڭ ۇلتتىڭ استاناسى ەكەنى بارلىق جاعىنان كورىنىپ تۇرۋى كەرەك.
كومپانيامىزدا ءجۇز پايىز قازاقتار جۇمىس جاسايدى. بارلىق ماماندار ءوزىمىزدىڭ ۇلتتان. حالىق تەك ءۇي سالاتىن قۇرىلىس كومپانياسى رەتىندە عانا تانىماسىن دەپ قايىرىمدىلىق اكسيالارىن ءجيى ۇيىمداستىرامىز. قۇرىلىس كومپانيالارى تەك ءۇي سالىپ، پايدا تابۋدى كوزدەمەيدى. تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا ءجيى كومەك قولىن سوزامىز. وسىلايشا حالىقتىڭ سەنىمىنە يە بولعىمىز كەلەدى.
— ەلىمىزدە ءبىر قۇرىلىستى شەتەلدىكتەر سالىپتى دەسە قۋانىپ قالامىز. نەگە؟ وتاندىق قۇرىلىس كومپانيالارىنا سەنىم قالىپتاستىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
— استانامىزدى سالۋ كەزىندە كوپتەگەن قازاقستاندىق قۇرىلىس كومپانيالارى ۇياتقا قالدىرىپ، وتاندىق قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ يميدجىنە نۇقسان كەلتىردى. ۇلەسكەرلەردى الداعان قۇرىلىس كومپانيالارى مەن پروبلەمالىق نىساندار كوپ بولدى. سوندىقتان حالىق سەنىمىنە لايىق بولۋعا تىرىسۋ قاجەت. ەڭ الدىمەن ءۇيدى ساپالى ەتىپ سالۋعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. وتاندىق قۇرىلىس كومپانيالارىنا سەنىمدى ارتتىرۋ ءۇشىن نىساندى دەر كەزىندە ءبىتىرىپ بەرۋگە تىرىسۋ قاجەت. قازىر زامانۋي تەحنولوگيالار دا، ساپالى قۇرىلىس ماتەريالدارى دا جەتەرلىك. تەك ءوزىمىزدى جاقسى جاعىنان دالەلدەۋىمىز كەرەك. وسى ورايدا ءدال قازىر قولعا العان بارلىق تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى جوسپارلانعان ۋاقىت كەستەسى بويىنشا سالىنىپ جاتىر دەپ ايتا الامىن. ۇنەمى وزگە ەلگە يەك ارتا بەرمەي ءوز قالامىزدى ءوزىمىز سالۋعا تىرىسۋىمىز قاجەت.
— الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاڭىزعا قاراپ وتىرىپ، قۇرىلىستىڭ جۇرگىزىلۋ بارىسىن ءوزىڭىز باقىلايتىنىڭىزعا ءتانتتى بولدىم. ەلىمىزدەگى قۇرىلىس ساپاسىنا قاتىستى كوپ سىن ايتىلىپ جاتادى. وسى ورايدا ساپانىڭ تالاپقا ساي بولماۋىن نەدەن كورەمىز؟
— قۇرىلىس باستالعاننان باستاپ ءوزىم باقىلاپ، قاداعالاپ وتىرامىن. ويتكەنى ول قوعام الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. ءاربىر ازامات تيىنداپ جيناپ جۇرگەن اقشاسىن ءوز باسپاناسىنا اكەلىپ سالعاندا، وعان ساپاسىز دۇنيە ۇسىنۋ اداميلىق ەمەس. قانشاما ادامنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك بولعاندىقتان، سول جۇك ۇيىقتاتپايدى. ارينە قۇرىلىس ساپاسى ءبىر ادامعا عانا بايلانىستى ەمەس. بىزدە ءار سالانىڭ ءوز جاۋاپتى مامانى بەكىتىلگەن. اپتاسىنا ءۇش رەت دۇيسەنبى، سارسەنبى، جۇما كۇندەرى جينالىپ، اپتالىق جوسپاردى بەكىتىپ، ونىڭ قالاي ىسكە اسىپ جاتقانىن تۇراقتى قاداعالاپ وتىرامىز.
تاۋەلسىزدىك العان جىلداردا ساپاسىز قۇرىلىس جۇرگىزىپ، مۇمكىندىگىنشە قارپىپ جەپ، بايىپ قالعىسى كەلگەن قۇرىلىس كومپانيالارى كوپ بولدى. ولار وزدەرىنىڭ ابىرويىنان بۇرىن، قالتالارىن ويلادى. سوندىقتان حالىقتىڭ ەلىمىزدەگى قۇرىلىس كومپانيالارىنان كوڭىلى قالعان. دەگەنمەن زاماناۋي قۇرىلعىلاردى پايدالانا وتىرىپ، ۋاقىت سۇرانىسىنا ساي ءۇي سالۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. مۇمكىندىگىنشە وتاندىق وندىرىسشىلەردى قولداپ، وزىمىزدەن شىعاتىن قۇرىلىس ماتەريالدارىن دا قولدانۋعا تىرىسامىز. حالىققا قولايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن ءۇي ماڭايىنان بالاباقشانى دا، مەكتەپتى، ۇيىرمەلەرىن دە قارىس قادام جەردەن تابا الاتىنداي مۇمكىندىك تۋۋىن دا قاراستىرىپ جاتىرمىز.
— جالپى سالادا قانداي ماسەلە كوپ مازالايدى؟
— جاۋاپكەرشىلىگى تومەن قۇرىلىسشىلاردىڭ ەلىمىزدەگى قۇرىلىس ساپاسىنا قاتىستى كۇمان تۋدىرعانى قىنجىلتادى. حالىق كادىمگىدەي قورقىپ قالعان. ءۇي الۋعا كەلگەن حالىق الدىمەن ساپاسىنا الاڭدايدى. قانشا جەردەن كوزىن جەتكىزىپ تۇرساق تا، قورقاقتايدى. وسى نارسە قىنجىلتادى.
— جان جاعىمىز دۇربەلەڭگە تولى. وسى ورايدا اينالامىزداعى گەسوساياسي جاعداي ەلىمىزدەگى قۇرىلىسقا قانشالىقتى اسەرىن تيگىزىپ وتىر؟
— ءۇيدىڭ سىرتىن قاپتايتىن قۇرىلىس ماتەريالدارى نەگىزىنەن ۋكراينا مەن رەسەيدەن جەتكىزىلەدى. ەلدەگى جاعدايعا وراي قازىر جەتكىزىلۋى قيىن بولىپ تۇر. رەسەيدەگى احۋال، سانكتسيالار، گەوساياسي جاعدايلار دا ءبىراز جۇمىسقا قولبايلاۋ بولۋدا. ءبىراق ەڭ باستىسى اماندىق قوي. اللا قالاسا بۇل ماسەلەلەر شەشىلىپ قالار دەپ وتىرمىز. ەڭ باستىسى الەمدە تىنىشتىق بولسا ەكەن دەيمىن!
قۋانىش ەرمەكوۆا