قازاقستانداعى گاز سالاسى قالاي دامىپ جاتىر

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستاننىڭ مۇناي- گاز سالاسى - ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن ايقىندايتىن جەتەكشى سالالاردىڭ ءبىرى. ەلدە گازعا دەگەن سۇرانىس جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى.

ساراپشىلاردىڭ پايىمىنشا، 2030 -جىلعا قاراي گاز ءوندىرىسى 6,7 ميلليارد تەكشە مەترگە ۇلعايادى. قازىر ەلدەگى گازداندىرۋ دەڭگەيى 58 پايىزدى قۇراپ تۇر. وسى ورايدا، گاز سالاسىن دامىتۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ گاز تاپشىلىعى ماسەلەسىن جويۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولعا الىنادى؟ سونداي- اق وڭىرلەردى گازداندىرۋ جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلۋدە؟ مىنە، وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە جاۋاپ ىزدەپ كورگەن ەدىك. تولىعىراق قازاقپارات ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىندا.

گاز قورلارى بويىنشا قازاقستان 22-ورىندا

قازاقستاننىڭ گاز سالاسى - وتاندىق ەكونوميكادا قارقىندى ءوسىپ كەلە جاتقان سالالاردىڭ ءبىرى. گاز ءوندىرۋ كولەمى ارتىپ، گاز قۇبىرلارىنىڭ جەلىسى كەڭەيىپ كەلەدى. گاز قورلارى بويىنشا قازاقستان الەمدە 22-ورىندا، ال ت م د ەلدەرى اراسىندا رەسەي مەن تۇرىكمەنستاننان كەيىنگى 3-ورىندا تۇر. قازاقستاننىڭ تابيعي گاز قورلارىنىڭ % 98- ى ەلدىڭ باتىس بولىگىندە ورنالاسقان. اتاپ ايتساق، گاز ءوندىرۋدىڭ % 90- ىن قاراشىعاناق، قاشاعان، تەڭىز جانە جاڭاجول كەن ورىندارى قامتاماسىز ەتەدى.

ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، 2021 -جىلى گاز ءوندىرۋ 53,8 ميلليارد تەكشە مەتردى قۇراسا، ال 2022 -جىلعا جوسپار - 54,5 ميلليارد تەكشە مەتردى قۇراماق. بۇل 1991 -جىلعى گاز ءوندىرۋ دەڭگەيىنەن 7 ەسەگە جوعارى. تاۋارلىق گازدى ءوندىرۋ 29,4 ميلليارد تەكشە مەتردى قۇرادى، ال 2022 -جىلعا ارنالعان جوسپار - 29,6 ميلليارد تەكشە مەتر.

جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا 79 گاز ءوندىرۋشى كومپانيا بار، ولار گازبەن ىشكى نارىقتى جانە ەكسپورتتىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتەدى.

گازدىڭ قولجەتىمدىلىگى رەتينگىندە 1-ورىندا

ر ي ا Rating ساراپشىلارىنىڭ مالىمەتىنشە، حالىق ءۇشىن گازدىڭ قولجەتىمدىلىگى بويىنشا رەيتينگتە قازاقستان الەم ەلدەرىنىڭ اراسىندا ءبىرىنشى ورىندا تۇر. «مۇندا ورتا دەڭگەيلى تۇرعىن ءوزىنىڭ ورتاشا ايلىق جالاقىسىنا 8,6 مىڭ تەكشە مەرت گاز ساتىپ الا الادى. قازاقستاندا جالاقى جوعارى ەمەس، دەگەنمەن رەيتينگتەگى وزگە ەلدەرمەن سالىستىرعاندا گاز باعاسى ارزان. ەكىنشى ورىندا - رەسەي، مۇندا ءار تۇرعىن 7,4 مىڭ تەكشە مەتر گاز ساتىپ الا الادى»، - دەلىنگەن جازبادا. ۇلى بريتانيا، ليۋكسەمبۋرگ پەن اۋستريا العاشقى بەستىكتىڭ قاتارىندا. بۇل ەلدەردىڭ ازاماتتارى جالاقىلارىنا 3,9 مىڭنان اسا تەكشە مەتر گاز الا الادى. ال رەيتينگ سوڭىنا مولدوۆا ەلى جايعاسقان. ورتاشا تابىسقا تۇرعىندار تەك 858 تەكشە مەتر گاز ساتىپ الا الادى. بۇل قازاقستانمەن سالىستىرعاندا 10 ەسەگە از.

ىشكى نارىقتا گاز تۇتىنۋ كولەمى %35- عا ءوستى

مامىر ايىندا وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا پرەمەر- مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ ەلىمىزدە 1700-دەن استام ەلدىمەكەن نەمەسە 11 ميلليوننان استام قازاقستاندىق تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتىلگەنىن مالىمدەدى.

«الەمدىك تالداۋ ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ باسقا تۇرلەرىن ءوندىرۋ مەن تۇتىنۋعا قاراعاندا گاز ونەركاسىبى وزىق قارقىنمەن دامىپ جاتقانىن كورسەتىپ وتىر. قازاقستاندا دا ءدال وسىنداي جاعداي. ماسەلەن، 2017 -جىلى ەلىمىز شامامەن 14 ميلليارد تەكشە مەتر گاز تۇتىنسا، 2021 -جىلى ونىڭ كولەمى 19 ميلليارد تەكشە مەترگە جاقىندادى. وتكەن جىلدىڭ وزىندە عانا 3600-دەن استام ونەركاسىپتىك نىسان گازعا كوشىرىلدى»، - دەدى پرەمەر- مينيستر ۇكىمەت وتىرىسىندا.

ناتيجەسىندە سوڭعى 5 جىلدا ىشكى نارىقتا گاز تۇتىنۋ كولەمى % 35- عا وسكەن. ال تۇتىنۋ كولەمى 20 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن ارتادى دەپ بولجانعان.

«گازداندىرىلعان ەلدىمەكەندەردىڭ جالپى سانى 1700-دەن اسادى. وسىلايشا، 11 ملن- نان استام قازاقستاندىق تابيعي گازعا قول جەتكىزدى. بۇل تۇراقتى ءوسىم كورسەتىپ وتىرعان گاز سالاسىنىڭ ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىندا ماڭىزدى ورىن الاتىنىن كورسەتەدى»، - دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.

«2025 -جىلعا قاراي ەلىمىزدە گاز تاپشىلىعى بولۋى مۇمكىن»

«گاز سالاسىن دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارى» تاقىرىبىنداعى ۇكىمەت ساعاتىندا ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ 2025 -جىلعا قاراي ەلىمىزدە وتاندىق گاز تاپشىلىعى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن مالىمدەدى. ونىڭ دەرەگىنشە، گاز تۇتىنۋ ءوسىمى شامامەن %35 نەمەسە جىل سايىن ورتا ەسەپپەن % 7- دى قۇراعان.

«ەلدەگى گاز سالاسىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى تەجەۋشى فاكتورى - باعانى تەجەۋ ساياساتى. وسىعان بايلانىستى 2025 -جىلعا قاراي وتاندىق گازدىڭ تاپشىلىعى جانە يمپورتتىق رەسۋرستارعا تاۋەلدىلىك تۋىنداۋى مۇمكىن. بولاشاقتا تاۋارلىق گازدىڭ نەگىزگى وندىرۋشىلەرى قاشاعان، قاراشىعاناق، تەڭىزشيەۆرويل بولىپ قالادى. ولارعا تاۋارلىق گاز رەسۋرستارىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ % 64- ى تيەسىلى»، - دەپ ءتۇسىندىردى مينيستر.

كەشەندى جوسپار

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2030 -جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە ارنالعان گاز سالاسىن كەزەڭ- كەزەڭىمەن رەفورمالاۋ مەن كەشەندى دامىتۋدىڭ پايىمى جانە نەگىزگى تاسىلدەرىن ايقىندايدى. «QazaqGaz» تاۋارلىق گازدىڭ رەسۋرستىق بازاسىن ۇلعايتۋ، ىشكى گاز نارىعىن، گاز ترانزيتى مەن ەكسپورتىن، گاز حيمياسى مەن تەرەڭ وڭدەۋدى دامىتۋ، ينۆەستيتسيالىق جانە وپەراتسيالىق تيىمدىلىكتى ارتتىرۋ جونىندەگى جۇمىستاردى قامتيتىن كەشەندى جوسپاردى جۇزەگە اسىرۋعا قاتىسادى.

بىرىنشىدەن، گاز بارلاۋ جانە ءوندىرۋ سەكتورىنداعى تەڭگەرىمدەلگەن اكتيۆتەر پورتفەلىن قالىپتاستىرۋ مەن ءىرى جوبالار ءۇشىن جانە جەر قويناۋىن ىسكە اسىرۋ قۇقىعىن الۋ ءۇشىن «QazaqGaz» ۇلتتىق كومپانيا مارتەبەسىن پايدالانادى. «QazaqGaz» قولدانىستاعى گاز وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ قۋاتتىن جۇكتەۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن گاز وڭدەۋ جوبالارىنداعى ءرولىن كۇشەيتەدى. بۇدان باسقا رەسۋرستىق بازانى كەڭەيتۋ ماقساتىندا ۇلتتىق وپەراتور مۇددەلى ورگانداردىڭ بەكىتۋىنە ىنتالاندىرۋ شارالارىنىڭ كەشەنىن ۇسىندى.

ەكىنشىدەن، ۇلتتىق وپەراتور تاۋارلىق گاز رەسۋرسىنىڭ تاپشىلىعى جانە ىشكى نارىقتاعى ءتيىمسىز باعا جاعدايىندا «گاز جانە گازبەن جابدىقتاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا الەۋمەتتىك ادىلەتتى باعا رەفورماسى بويىنشا كەشەندى ۇسىنىستار جاساپ، نارىقتىق باعامەن تاۋارلىق گازدى ساتىپ الۋعا دايىن تۇتنۋشىلار ساناتتارىنىڭ تىزبەسىن كەڭەيتۋ قاجەت دەپ تاپتى. ىشكى نارىقتى دامىتۋ ءۇشىن كومپانيا 2030 -جىلعا قاراي گازداندىرۋ دەڭگەيىن % 65- عا دەيىن ۇلعايتىپ، شىعىنسىزدىققا قول جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. تاۋەلسىز گاز تاراتۋ ۇيىمدارىنىڭ جەكە ينۆەستيتسيالارىن تارتۋ ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىن گازداندىرۋدىڭ باس سحەماسىن ىسكە اسىرۋ جۇمىستارى جالعاساتىن بولادى.

ۇشىنشىدەن، گاز تاسىمالداۋ باعىتىندا جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋ، ولاردىڭ ءوزىن- ءوزى وتەپ، كومپانيا قىزمەتىنە سينەرگەتيكالىق اسەر بەرگەندە عانا جۇزەگە اسادى.

تورتىنشىدەن، ۇلتتىق وپەراتور گاز حيمياسى جانە تەرەڭ وڭدەۋدە ەڭ ءتيىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا گازدى نارىقتىق باعا بويىنشا بەرۋدى ماقسات ەتەدى. جاڭا ەنەرگەتيكا جانە گاز حيمياسى جوبالارىن دامىتۋ (مەتانول، كارباميد، اممياك، تۇيىرشىكتەلگەن كۇكىرت، كوك سۋتەگى، تىڭايتقىشتار جانە ت. ب. ءوندىرۋ) باسىم مىندەت بولىپ تابىلادى.

بەسىنشىدەن، «QazaqGaz» ءوز قىزمەتىندە ESG جوعارى پرينتسيپتەرىن جانە كورپوراتيۆتىك باسقارۋ ستاندارتتارىن ۇنەمى ۇستاناتىن بولادى. وسى قاعيداتتاردى ساقتاۋ ءۇشىن كومپانيا بيزنەستى جۇرگىزۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، ءقاۋىپسىز ەڭبەك جاعدايلارىن قامتاماسىز ەتۋ جانە ادامي كاپيتالدى دامىتۋدا ۇزدىك حالىقارالىق تاجىريبەنى قولدانۋعا نيەتتى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، كومپانيانى IPO- عا شىعارۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.

ايتا كەتەيىك، كەشەندى جوسپاردىڭ قابىلدانۋى گاز نارىعىن رەتتەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ازىرلەۋگە، گاز سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋعا جاعداي جاساۋعا، تاۋارلىق گاز ءوندىرىسىن ۇلعايتۋ ءۇشىن گاز- رەسۋرستىق بازانى كەڭەيتۋگە جانە وتىن- ەنەرگەتيكا كەشەنىن ودان ءارى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي- اق تۇتىنۋشىلاردى ۇزدىكسىز جانە قاۋىپسىز گازبەن جابدىقتاۋدى قامتاماسىز ەتەدى.

اۆتور ۆەنەرا جولامان قىزى