ايگىلى ابسەنتتىڭ مەحيكو وليمپياداسىنان كەيىنگى تاعدىرى قالاي بولدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ەنەسى قازاق جىلقىسى باققارا، اكەسى تۇرىكمەننىڭ اقالتەكەسى اراب بولعان ايگىلى ابسەنت تۋرالى اڭىز كوپ.

سەتەر جانۋار دەگدار بيىمەن الەمدى ءتانتى ەتىپ، 1960 -جىلى ريمدە وليمپيادا «التىنىن» السا، 1964 -جىلى توكيودا قولا مەدالدى، 1968 مەحيكودا ءتورتىنشى ورىندى قانجىعاسىنا بايلادى. سپورتتىق الەۋەتى تۇگەسىلگەننەن كەيىن جانۋار، باعىنا وراي، قالعان ءومىرىن قىل قۇيرىقتىڭ قادىرىن بىلگەن قازاقتىڭ اراسىندا، ءوزى تۋعان ولكەدە وتكىزەدى. كەيىنگى بۋىن ابسەنتتىڭ داڭقىن بىلگەنىمەن، العاش بولىپ ونىڭ بىتىسىنەن بولمىسىن تانىعان، Dressage دەپ اتالاتىن كۇردەلى دە كوركەم سپورتقا باۋلىعان ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلە بەرمەيدى.

وسىنى ەسكەرىپ، قازاقپارات وليمپيادا چەمپيونىنىڭ مەحيكو ويىندارىنان كەيىنگى قازاق جەرىندە جالعاسقان تاعدىرى تۋرالى ماقالا ۇسىنىپ وتىر.

كارىم اسەنوۆتىڭ كورەگەندىگى

ابسەنتتىڭ تاعدىرىنا ەرەكشە اسەر ەتكەن ەكى قازاق بار. ونىڭ ءبىرى - مولداش امىرە ۇلى.

تەكتى جانۋاردىڭ سپورتتاعى مانسابى اياقتالعان سوڭ جامبىل وبلىسىنداعى كۇتىمى وسى مولداش امىرە ۇلىنىڭ بريگاداسىنا جۇكتەلەدى. ءبىز ابسەنتتىڭ كەيىنگى تاعدىرى تۋرالى مالىمەتتىڭ ءبارىن سول كىسىنىڭ قىزى مەرۋەرت امىرەدەن الدىق. قازىر ول نۇر-سۇلتان قالاسىندا تۇرادى.

ايتۋىنشا، ءوزى دە جاستايىنان جىلقىعا جاقىن ءوسىپتى. سودان دا بولسا كەرەك، ابسەنت پەن اكەسى تۋرالى ساعاتتاپ اڭگىمە ايتۋعا بار. كەيىپكەرىمىز ابسەنتتى كوپ جىلقىنىڭ ىشىنەن تانىپ، الماتىدا بابىن كەلىستىرىپ، ماسكەۋگە جولىن اشقان باسقا ادام ەكەنىن ايتتى. ەندى وسىنىڭ ءبارىن ءوزىنىڭ ايتۋىمەن رەت- رەتىمەن بايانداپ شىعايىق. 1968 -جىلى اتقۇمار قازاقتىڭ ءبارى مەكسيكا استاناسىنان قۋانىشتى حابار كۇتىپ جۇرگەن. ابسەنت مەدالگە ىلىگە المادى. ءبىراق وعان وكپە جوق ەدى. ويتكەنى ونىڭ جەتىستىگىنە تىزگىنىن ۇستاعان جوكەي قاتار جاۋاپتى-تۇعىن.

10 جىلدان استام سپورتتىق مانسابىندا ءۇش بىردەي وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسىپ، ءبىر التىن، ءبىر قولا العان سەتەر ايعىردان ەندى وزىنەن وتە تۋاتىن تۇقىم الۋ كەرەك ەدى. بۇل جاۋاپتى مىندەت تاعى دا جىلقى بولمىستى قازاقتارعا جۇكتەلەدى. تاعى دەپ وتىرعانىمىز، بۇعان دەيىن ك س ر و مارشالى گەورگي جۋكوۆ تىزگىندەگەن اقالتەكە ارابتان ابسەنتتەي قۇلىن العان جامبىلداعى جىلقى ماماندارىنىڭ ەڭبەگى بولاتىن.

«ءوزىم جامبىل وبلىسىنداعى كوگەرشىن اۋىلىندا تۋدىم. بۇرىن لۋگوۆايا دەپ اتالعان. شىندىعىنا كەلسەك، ابسەنت باسقا جىلقى زاۋىتىندا تۋعان. ال لۋگوۆوي زاۋىتىنا سپورتتاعى مانسابىن اياقتاعان سوڭ عانا كەلدى. 1936 -جىلدان باستاپ سەمەن بۋدەننىي جىلقى زاۋىتتارىن قازاقستاندا دا اشقىزعان عوي. ەڭ ءبىرىنشى قازىرگى تاراز قالاسىنىڭ تۇبىندە №49 -جىلقى زاۋىتى اشىلعان. ابسەنت 1952 -جىلى سوندا تۋعان. ال ءبىزدىڭ اتاقتى لۋگوۆويداعىسى №97 -جىلقى زاۋىتى دەپ اتالاتىن. ول تاۋدىڭ ەتەگىندە بولاتىن. الاتاۋدىڭ سىلەمدەرىنە 3-4 شاقىرىم عانا جەردە سالىنعان. زاۋىتتان ءسال ارىدە قۇمارىق دەگەن قونىس بار. اتا- بابالارىمىز جىلدار بويى سول قونىستى مەكەندەگەن ەكەن. مەنىڭ ۇلكەن اتام، ياعني، اكەم مولداشتىڭ اكەسى امىرەنىڭ تۋعان اعاسى جانتەلى - بولىس بولعان كىسى. قۇمارىق، قاراقويلى، بولتاي دەگەن مەكەندەردىڭ ءبارى سول كىسىنىڭ قۇزىرىندا بولىپتى. جەتىم وسكەنىنە قاراماستان، 27 جاسىندا سايلانعاندىقتان «بالا بولىس» دەپ اتاعان دەسەتىن. جىلقى زاۋىتى قۇرىلعاندا سول قۇمارىقتاعى جۇرت جۇمىسقا قابىلدانادى. اكەم ەكى كلاستىق قانا ءبىلىمى بولسا دا، ساۋاتتى ەدى. جيىرمادان ەندى اسقان كەزى. سونىسىن ەسكەرىپ، مالساقتىعىن ەسكەرىپ زووتەحنيك رەتىندە جۇمىسقا الادى. 1939 -جىلى اسكەر قاتارىنا الىنىپ، سول كەتكەننەن سوعىستى اياقتاپ ءبىراق كەلەدى. 1945 -جىلى اكەمە سوۆحوزدىڭ بۇكىل جىلقىسىن وتكىزىپ بەردى»، - دەپ باستادى ول اڭگىمەسىن.

بۇل كەزدە ابسەنتتىڭ اكەسى اراب گەورگي جۋكوۆتىڭ قولىنا ءتيىپ، قىزىل الاڭدا پارادتىڭ ءسانىن كەلتىرىپ جاتقان. كوپ وتپەي ول ايعىر ءدامنىڭ بۇيرىعىمەن جامبىل وبلىسىنان ءبىراق شىعادى.

«1957 -جىلى ابسەنت العاش رەت الماتىداعى جارىسقا بارادى. كارىم شالاباس ۇلى اسەنوۆ دەگەن قازاقتان شىققان تۇعىش ات سپورتىنىڭ كاسىبي باپكەرى بولعان. سول كارىم شالاباس ۇلى ابسەنتتىڭ اياقالىسىنان قانىنا تارتىپ تۋعانىن بايقاپ، ءوز قولىنا الىپ، باۋلي باستايدى. زاۋىتتاعى ءار اتتىڭ انا جاعىنان، اكە جاعىنان شەجىرەسى قاتتالادى. جۋكوۆ مىنگەن ارابتىڭ تۇقىمى ەكەنىن دە ەسكەرگەن شىعار. ابسەنتتىڭ كەلەشەگى بار ەكەنىن بايقاعان ماسكەۋلىكتەر سەرگەي فيلاتوۆتى جىبەرەدى. 1957 -جىلدان باستاپ 1969 -جىلعا دەيىن ابسەنت ماسكەۋدە بولدى. كارىم اسەنوۆ جىلقىنى دا، شاباندوزدى دا جاقسى تانىپ، باپتاي بىلەتىن ادام ەدى. 16 جاسىمدا جەنپي-گە(قىزدار پەداگوگيكالىق ينيستيتۋتىنا) ءتۇستىم. ءسال ەرتەرەكتە «كوننىي سپورت» دەگەن جۋرنالعا ات ۇستىندەگى سۋرەتىم شىققان بولاتىن. سول سۋرەتتەن كورىپ، مەنى كونكۋر سپورتىنان (اتپەن كەدەرگىدەن سەكىرۋ - رەد. ) جوكەيلىككە باۋلىماقشى بولدى. العاشىندا 3-4-اي ۋاقىت تاۋىپ بارىپ ءجۇردىم. قانشا دەگەنمەن جىلقىنىڭ ىشىندە وستىك قوي. قىسقا ۋاقىتتا ءۇشىنشى رازرياد الىپ ۇلگەردىم. كەيىن جەنپي مەن يپپودرومنىڭ اراسى الىس بولعاندىقتان، ءارى ساباعىم قيىنداعاندىقتان مۇمكىندىك بولماي، ورتا جولدان تاستاۋعا تۋرا كەلدى.

ونىڭ ۇستىنە اكەمنىڭ جولىن قۋىپ، مال شارۋاشىلىعىنا ماماندانعىم كەلەتىنىن شەشەم ەستىگەندە «تامارا سياقتى مال ەمدەپ جۇرمەكسىڭ بە» دەپ جەكىپ تاستاعانى بار.

الماستىڭ ايانىشتى تاعدىرى

مەحيكوداعى ساتسىزدىكتەن كەيىن ابسەنتتىڭ سپورتتىق مانسابىنا ۇكىم ايتىلادى. سول كەزدە ونى ءوزى شىققان ەلگە قايتارۋ تۋرالى شەشىم شىعادى. بۇل شاقتا تارازدىڭ تۇبىندەگى №49 -جىلقى زاۋىتى تاراپ كەتكەن. اقىرى ءبىزدىڭ №97-زاۋىت قابىلداپ الادى دا، وليمپيادا چەمپيونىنان تۇقىم الۋعا مىندەتتەلەدى»، - دەيدى كەيىپكەرىمىز.

مولداش امىرە ۇلى بايگە اتىن باپتايتىن اتبەگى بولعانىمەن، ابسەنت زاۋىتقا كەلگەن كەزدە شارۋاشىلىقتى ۇيىمداستىرۋعا جاۋاپتى باسشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جۇرگەن ەدى.

«ول كەزدە زاۋىتتا ۆەنيامين يۆانوۆ دەگەن كىسى ديرەكتور ەدى. سول كىسى ابسەنتتى اكەمە تاپسىرادى. قازىر ويلاپ وتىرسام اكەمە تاپسىرۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بولعان سياقتى. 1957 -جىلى №97 -جىلقى زاۋىتىنا تۇركىمەنستاننان ءبىر ءۇيىر اقالتەكە اكەلدى. ال ءبىزدىڭ زاۋىتتىڭ تاۋ ەتەگىندە تۇرعانىن ايتتىم. شەتىنەن قۇمنىڭ جىلقىسى ەكەن. كەلگەن بەتتە بىرنەشەۋى مەرتىگىپ ۇلگەرەدى. اقىرى تۇتاس ءۇيىردى تۇگەل اكەمە سەنىپ تاپسىرادى. اكەم سول ءۇشىن تاۋعا كوشىپ، جىلقىمەن بىرگە ءومىر سۇرەدى. كەيىن ۆەنيامين يۆانوۆ ايتىپ جۇرەتىن. «تاۋعا بارساڭ مولداش قايسى، جىلقى قايسى ۇقپايسىڭ، جىلقىمەن بىرگە جايىلىپ، جىلقىمەن بىرگە تىنىعادى»، - دەپ كۇلەدى ەكەن.

راسىندا دا، اكەمنىڭ قاراۋىنا وتكەن سوڭ ءبىر دە ءبىر ات مەرتىكپەي، تۇگەل تاۋعا جەرسىنەدى. 1957 -جىلى مەن بالامىن. قىز بولسام دا، شەشەمنەن گورى اكەمە ۇيىرسەك ەدىم. سونىڭ قاسىنان ءبىر ەلى قالماي ءجۇرىپ جىلقىعا دەگەن ىقىلاسىن دا جۇقتىردىم. ءالى كۇنگە دەيىن اكەم مىنگەن اتتاردىڭ ەسىمىن تۇگەل جاتقا بىلەمىن.

بىرنەشە سەبەبى بولدى دەدىم عوي. تاعى بىرەۋىن ايتايىن. ءبىر جولى زاۋىتقا سينگاپۋر دەگەن اراب تۇقىمدى قاراقاسقا ات اكەلدى. ناتيجە كورسەتە قويماعان سوڭ الماتىداعىلار جارىسقا جارامسىز دەپ قايتارعان ەكەن. اكەم ونى 2-3 جىلدان كەيىن قايتا جارىسقا باپتاي باستادى. ءبىراق سينگاپۋر دەگەن اتى بازاعا تىركەلىپ كەتكەندىكتەن رەسمي جارىسقا جىبەرىلمەيتىن ەدى. بوران دەگەن اتپەن قايتادان قوسىپ ءجۇردى. بىردە مالشىلار وزدەرى 40 شاقىرىمعا ات جىبەردى. سينگاپۋرگە مىنەتىن بالا تابىلماي، اكەم ىنىسىنە قولقا سالادى. ۇستىندە اتقا جەڭىل بالا ەمەس، سۇيەگى ءىرى ەرەسەك ادام وتىرعانىنا قاراماستان سينگاپۋر ءبىرىنشى كەلدى. ونى ەستىگەن زاۋىت باسشىلارى قايتادان جارىسقا قوسا باستادى. الماتىداعى كەزىندە جۇلدە المايدى دەپ قايتارعان سينگاپۋر ەندى مىنە، بوران دەگەن ەسىممەن ءبىرىنشى كەلدى. سينگاپۋردىڭ لۋگوۆويداعى ءبىر جارىسىن ءوزىم دە كوردىم. اكەم بايگەگە ات قوسسا، اتشاباردىڭ ورتاسىندا جۇرەتىن دە قوياتىن. سول جەردە ەلدەن ساياق تۇرىپ، اتتاردىڭ اياق الىسىن باقىلايتىن. ول قوسقان اتتار نە شىعا سالىپ الدا كەتەتىن، نە ەڭ سوڭعى بولىپ شىعاتىن. ايتەۋىر قالىڭ ءنوپىردىڭ اراسىنا كىرمەۋى كەرەك. ول جولى سينگاپۋر ەڭ سوڭعى بولىپ باستادى. مارەگە 3 اينالىمداي قالعاندا ورتادا تۇرعان اكەم شاباندوزعا قولمەن بەلگى بەردى.

«ات باۋىرىن جازىپ شابادى» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن سوندا ءتۇسىندىم. سينگاپۋردىڭ سونداعى كوسىلىپ شاپقان كورىنىسىن ماڭگى ۇمىتپايتىن شىعارمىن. ەڭ سوڭىندا كەلە جاتقان جۇيرىگىمىز جارتى اينالىمعا جەتپەي ءبارىنىڭ الدىنا شىقتى دا، وزگەلەردەن وق بويى الدا كەلدى. اكەمنىڭ وسى قاسيەتىن باعالاعان شىعار. سوۆەت وداعىنا ات سپورتىنان العاشقى وليمپيادا التىنىن اپەرگەن تەكتى جانۋاردى قور قىلماس دەپ، اكەمە تاپسىرعان ەدى»، - دەيدى مەرۋەت مولداش قىزى.

تاعى ءبىر قىزىق دەرەك - مولداش امىرە ۇلىنىڭ تاقىمىنا ىلعي قاراقاسقا ات بىتەدى ەكەن.

«ءبىر كوكبوز بەن تورى قاسقا بولدى. قالعان اتىنىڭ ءبارى قاراقاسقا ەدى. مەن ەس بىلگەندە الماس دەگەن اتتى ءمىنىپ ءجۇردى. كەرەمەت جۇيرىك بولاتىن. ول كەزدە ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ مالشىلارى جازدا قىرعىز جاقتاعى سۋسامىر دەگەن جايلاۋدى جايلايتىن. قازاقتار كوشىپ بارا قالعان كەزدە بايگە بولادى ەكەن. سوندا قىرعىزدار «مولداشتىڭ قارا قاسقاسى قاتىسسا، ات قوسپاي- اق، قويايىق» دەيتىن كورىنەدى. ءبىراق ول ۇلكەن سپورتقا ارالاسا العان جوق. تەك وبلىس كولەمىندە، اۋدان كولەمىندە شەكتەلدى. ارعى تەگى اراب تۇقىمدى بولاتىن. تاعدىرى ءسال ايانىشتى اياقتالدى. مەن شامامەن 5-6-سىنىپ وقىپ جۇرگەندە اراسىندا وزبەك پەن قازاعى بار ءبىر توپ ادام كەلىپ، بىرنەشە كۇن ءبىزدىڭ ۇيدە جاتتى. الماستى ساتىپ الۋعا كەلىپتى. ەكى- ءۇش كۇن قاسىنان شىقپاي ءجۇرىپ، اكەمدى كوندىردى. تەك اجەم قارسى بولدى. ءبىراق اكەم ۋادە بەرىپ قويعان، امال جوق سوزىندە تۇردى. اجەم الماستى اكەتەر كەزدە مەنى جەتەكتەپ الىپ قوراعا باردى دا، جىلاپ ءجۇرىپ قايشىمەن جالىنان ءبىر تۇتام قيىپ الدى. ونى ۇيگە اكەپ تۇمارعا ءتۇيىپ، تورگە ءىلىپ قويدى. مەن دە قاتتى قينالدىم. ويتكەنى جۇيرىك بولعانىنا قاراماستان، وتە جۋاس، باسى جۇمساق ەدى. ىمىڭدى دەمىڭنەن سەزىپ تۇراتىن. ات قۇلاعىندا ويناپ ۇيرەنگەنىم سول الماستىڭ جۋاستىعىنان شىعار. سويتكەن الماس جارتى جىل بولماي كوكپاردا مەرتىگىپ ءولىپتى. ول كوكپاردىڭ اتى ەمەس بولاتىن. اكەم كوكپارعا بايگەنىڭ اتىن سالمايتىن»، - دەپ ەسكە الدى بالالىق شاعىن.

«تاريح بۇرمالانباسىن» ەندى ابسەنتكە ورالساق. وليمپيادا چەمپيونىمەن بىرگە لۋگوۆوي جىلقى زاۋىتىنا گاز كەلەدى. وبلىسقا كەلگەن ۇلكەن- كىشى ۇلىقتىڭ ءبارى ابسەنتتى كوزىمەن كورىپ كەتۋگە تىرىساتىن. ال باسشىلار ءجيى باس سۇعاتىن ۇجىمنىڭ شارۋاسى رەتتى، ءتورت قۇبىلاسى تەڭ بولۋى شارت.

«ابسەنت كەلگەننەن كەيىن اسىل تۇقىمدى ايعىرلارعا بولەك قورا سالدى. اكەم سول جەردىڭ بريگاديرى بولدى. ابسەنت كوزى جۇمىلعانشا سول قورادا تۇردى. سۇيەگى دە سول جەرگە كومىلدى.. . ابسەنت كەلگەن كەزدە مەن وقۋدا ەدىم. اۋىلعا سوققان كەزدە ەلدىڭ مارە- سارە بولىپ جاتقانى ەسىمدە قالىپتى. اكەم بريگادير بولعاندىقتان كوبىنە ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىمەن جۇرەتىن. ءبىراق ابسەنتتىڭ كۇتىمىنە ءوزى قارايتىن. ءتىپتى جال- قۇيرىعىنا دەيىن ءوزى تاراپ جۇرەتىن. تاعى ءبىر كەلگەنىمدە ابسەنت جاتىپ قالعان ەكەن. اكەم سونى ۋايىمداپ، قاتتى قينالىپ وتىردى. ول كەزدە مەن باسقا اۋداندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىم. سودان ريم وليمپياداسىنىڭ التىنىن بىرگە العان فيلاتوۆتى ماسكەۋدەن شاقىرادى. جوكەي كىرىپ كەلىپ، ابسەنت بيلەيتىن اۋەندى ىسقىرىپ شىرقايدى. جەم- سۋدان قالىپ، قيمىلسىز جاتقان جانۋار سوندا عانا باسىن كوتەرىپتى. فيلاتوۆتان بولەك يۆان كاليتا دا ابسەنتتى ءمىنىپ كورگەن. ءبىراق ول ابسەنتپەن وليمپيادا مەدالىنە قول جەتكىزە العان جوق. ونىڭ باعى باسقا اتپەن جاندى»، - دەيدى ول.

كوگەرشىن جۇرتىنا ابسەنتپەن بىرگە كەلگەن قۇت ابسەنتپەن بىرگە كەتتى دەپ ىرىمدايتىندار بار كورىنەدى.

«امىرە اۋلەتىندە اكەمنىڭ جولىن قۋىپ، شىنداپ جىلقىمەن اينالىسقان ادام بولمادى. اكەمنىڭ ءىنىسىنىڭ ەكىنشى بالاسى ءبىراز جىل اينالىسقان. كەيىن ول دا قويدى. سوۆەت ۇكىمەت تاراعان كەزدە زاۋىت 2-3 ۇجىمدىققا ءبولىنىپ كەتتى. مەنىڭ اكەمنىڭ قوراسى بولعان جەردە ءبىر ورىستىڭ جىگىتى ءبىراز جىل جاقسى جۇمىس ىستەدى. وتە تازا، تياناقتى ۇستاپ كەلدى. جۋىقتا ول دا قايتىس بولدى. ەندى قالاي بولاتىنىن بىلمەيمىن. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ العاشقى قۇرىلتايىندا بازاراليەۆ دەيتىن رەسەيدەن كەلگەن قازاق بايگەدەن سوڭعى بولىپ كەلگەن بالاعا جۇلدە بەرىپ، ەلدىڭ ەسىندە قالعان ەدى. ءبىزدىڭ جىلقى زاۋىتىنىڭ نەگىزگى بولىگىن سول العان. كوپ جىل ءبىزدىڭ كوگەرشىندى سول كىسى باسقاردى. ونىڭ كەزىندە جامان بولعان جوق. ول دا ءبىراق كەتىپ قالدى. اۋىلدىڭ ءبىر مالشىسى ايتاتىن كورىنەدى.

«ءاي، امىرەيەۆتەر، بىرەۋىڭ مىنا جىلقىنى الساڭدارشى. سەندەر الساڭدار اۋىلعا بەرەكە كىرىپ، قايتادان كوتەرىلەر ەدى» دەپتى. ءبىراق ونداي جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الاتىنداي بىزدە ەشكىم جوق»، - دەدى مەرۋەرت مولداش قىزى.

تالانتتى كۇيشى، جازۋشى ءارى عالىم اسقار سۇلەيمەنوۆ مولداش امىرە ۇلى مەن ابسەنت تۋرالى «ليۋدي ي كوني» دەگەن 15 مينۋتتىق فيلم تۇسىرگەن ەكەن. كوزىنىڭ تىرىسىندە جامبىلدىق اتبەگىمەن ارالاس-قۇرالاس بولىپ، دۇنيەدەن وتكەندە اۋلەتكە ارنايى كەلىپ كوڭىل ايتىپتى.

«كەلگەندەرىڭ دۇرىس بولدى، بالام. ابسەنت تۋرالى اڭىز كوپ. ۋاقىت وتكەن سايىن سول اڭىز تۇرلەنىپ بارادى. تاريح بۇرمالانباسىن دەپ ساعان بىلگەنىمنىڭ ءبارىن ايتتىم. سوڭعى رەت اكەمنىڭ قوراسىنا 2-3 جىل بۇرىن بارىپ قايتتىق. زاۋىت توقتاماعانىمەن، ابسەنتتەي ءبىر ات ءالى شىققان جوق. كەيدە سوعان قاپالانام»، - دەپ اياقتادى اڭگىمەسىن مەرۋەرت اجەي.

اۆتور ەسىمجان ناقتىباي