سىر وڭىرىندە تابىلعان كونە دومبىرانى ەۋروپالىقتار ءوز اسپاپتارىنا ۇقساتىپ ءجۇر

قىزىلوردا. قازاقپارات - سىر وڭىرىندەگى جەتىاسار قالاشىعىنان كەزىندە تابىلعان دومبىراعا ۇقسايتىن كونە جادىگەر ەۋروپالىق عالىمداردى تاڭعالدىرىپ وتىر، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

1973 -جىلى وبلىس اۋماعىندا حورەزم ەكسپەديتسياسى ارنايى زەرتتەۋ شارالارىن جۇرگىزگەن. سول جۇمىستار بارىسىندا جەتىاسار قالاشىعىندا دومبىراعا ۇقسايتىن ۇقسايتىن دۇنيە كوزگە تۇسكەن.

كەزىندە كونە قالادان تابىلعان جادىگەر جونىندە قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، «ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا» عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، PhD دوكتورانتى ءازىلحان تاجەكەيەۆ ايتىپ بەرگەن ەدى.

- بۇل جاڭالىق نەگە ۇزاق ۋاقىت بويى جاريالانباي كەلدى؟

- مەن بۇل جايىندا جاقىندا ءبىلدىم. ارحيۆتە قاجەتتى مالىمەتتەرگە كوز سالىپ وتىرعان ەدىم. سول ساتتە دومبىراعا ۇقسايتىن دۇنيە نازارىمدى ەرەكشە اۋداردى. اسپاپتا قاسقىردىڭ سۋرەتى ويىلىپ سالىنعان. قازاق شەرتەر مەن دومبىرانىڭ قوسىندىسىن قوسساز دەپ اتايدى. تابىلعان اسپاپتىڭ ۇزىندىعى 65 سانتيمەترگە جۋىق. دەمەك، بۇل اسپاپ قوسساز دومبىرا بولۋى مۇمكىن جانە ونىڭ ەجەلگى تۇرلەرى بولعانىن دالەلدەيدى.اسپاپ ءبىزدىڭ زامانداعى ءتورتىنشى عاسىرعا جاتادى. ەگەر وسى دەرەكتى ناقتىلاي الساق، سىر وڭىرىندە دومبىرانىڭ ەجەلگى نۇسقاسى تابىلدى دەگەن ءسوز. ونى بابادومبىرا اتاۋعا نەگىز بار.

- كەزىندە موڭعوليادان تابىلعان شەكتى اسپاپ ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى VII عاسىرعا جاتقىزىلعان ەدى. وعان عالىمدار اتادومبىرا اتاۋ بەرگەن بولاتىن. ال مىنا قوسمويىندى اسپاپ تاريحى ودان ءۇش عاسىرداي ەرتە ۋاقىتتا سوزىلادى. بۇل جونىندە ايتار پىكىرىڭىز قانداي؟

- وسىنداي سەبەپتەرگە بايلانىستى ارحەولوگتار ءبىزدىڭ وڭىردە تابىلعان جادىگەردى بابا دومبىرا دەۋگە تولىق نەگىز بار دەيدى. مەن بۇل جونىندە عىلىمي ماقالا جازعان ەدىم. وعان نورۆەگيالىق عالىمدار قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ءوز زەرتتەۋلەرىنە قوستى.

- وسى جونىندە كەڭىرەك مالىمەت بەرە كەتسەڭىز.

- اتالعان ماقالا 2019 -جىلى «ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنان تابىلعان كونە مۋزىكالىق اسپاپتار» اتتى عىلىمي جيناعىندا جاريالاندى. زەرتتەۋ ماقالانى وقىپ شىققان نورۆەگيالىق دوكتور، ەجەلگى مۋزىكالىق اسپاپتاردى زەرتتەۋشى- ارحەولوگ گەرمۋنن كوللتۆەيت وعان قىزىعۋشىلىق تانىتتى. قازاق تىلىندە جازىلعان ماقالانى اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋعا رۇقسات سۇرادى. ودان كەيىن ءوز زەرتتەۋلەرىندە پايدالاناتىنىن ايتتى. تاقىرىپقا بايلانىستى ەكەۋمىز ونلاين تۇردە پىكىر الىستىق. نورۆەگيالىق عالىم قىزىلوردادا تابىلعان جادىگەردى ەۋروپادا كەڭ تاراعان ەجەلگى ليرا مۋزىكالىق اسپابىنا ءبىزدىڭ قوسساز دومبىرانىڭ قاتتى ۇقسايتىنىن ايتتى.

سودان كەيىن ول «Scientific journal» باسىلىمىندا «جىبەك جولى بويىنداعى تەحنولوگيالاردىڭ ترانسفەرى: بۇل ەجەلگى ليرا جاھاندىق بولدى» اتتى ماقالاسىن جاريالادى. عالىم «قازاقستان اۋماعىنان تابىلعان 1000 جىلدان استام تاريحى بار ىشەكتى اسپاپ ۇلى بريتانياداعى ساتتون- حۋ جەرلەۋ ەسكەرتكىشىنەن تابىلعان اسپاپپەن بىردەي» دەپ اتاپ ءوتتى. ارتىنشا يزرايلدىڭ «Haarets» گازەتى «ساتتون- حۋ كونە ليراسى 4000 شاقىرىم قاشىقتىقتا قازاقستاندا بىرنەشە عاسىر بۇرىن بولعان سياقتى» اتتى ماقالا جاريالادى. وندا «الدىمەن كەمە بولشەكتەرى، سودان كەيىن ارفا دەپ قاتەلەسكەن ساتتون- حۋ كەمەسىنىڭ جەرلەۋىندەگى ليرا اسپاپتىڭ ازيادا دامىعان بولۋى مۇمكىن» دەپ جازدى.

ال انگليا گازەتىندە «قازاقستاندا تابىلعان 800 جىلدىق ليرا انگلياداعى ەرتە ورتاعاسىرلىق ايگىلى كەمە قورىمىندا تابىلعان تۇرگە سايكەس كەلەتىندىگى» ايتىلعان. انگليادا ورنالاسقان ەرتە ورتاعاسىرلىق (ب. ز. 6-7 ع ع. ) ساتتون- حۋ وبالى قورىمىنان تابىلعان ليرادان ءبىزدىڭ قوسساز دومبىرا (ب. ز. 3-4 ع ع. ) بىرنەشە ءجۇز جىلعا كونە بولىپ تابىلادى. ارينە، الداعى زەرتتەۋ جۇمىستارى بۇل تاريحتىڭ سىرىن اشادى. جادىگەرلەر ءبىزدىڭ ەل مەن ەۋروپا اراسىندا بايلانىس بولعانىن دالەلدەيتىن دەرەكتەردىڭ ءبىرى دەۋگە نەگىز بار.

ەسكە سالساق، قازاقستاندىقتار دومبىرا كۇنىن اتاپ وتۋدە.