پاريجدەگى قازاق اپالارى ايتاتىن ماقال- ماتەلدەر
قالىڭ فرانسۋزدىڭ ورتاسىندا جۇتىلىپ كەتپەي، قازاقى قالپىن، ۇلتتىق سالتىن ساقتاپ وتىرعان اياۋلى دا، ارداقتى قوس قاجى انا وڭىنە ءسوزى ساي ناعىز قازاقتى كورسە: «مىنە، تۇنىق قازاق وسىنداي بولادى عوي!.. « دەپ تامسانىپ قويادى ەكەن. وسىلايشا، ول كىسىلەرمەن ديدار عانيبەت، پىكىر الماسۋ كەزىندە تالاي تاريحتىڭ بەتىن پاراقتاپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءوزىم بىلەتىن «تازا قازاق» ، «شالا قازاق» دەگەنگە سوزدەرگە ەندى «تۇنىق قازاق» دەگەن جاڭا ءسوز تىركەسىن قوسىپ الىپ، ءتىل بايلىعىمدى مولايتا تۇسكەنىمە قۋانىشتى بولدىم.
اقليما اپا پاكىستاندا تۋىپ، تۇركيادا ءوسىپ، پاريجدە ورنىققان جان. ومىرىندە ەشقاشان دا قازاقستاندى كورمەسە دە، جانى قازاق، ويى قازاق، ءسوزى قازاق. ءۇش ۇلدىڭ اناسى، ون شاقتى نەمەرەنىڭ اجەسى بولىپ ۇلگەرگەن ونىڭ قازىر قولىندا - ەرەكشە ەسىمدى ايقۇت اتتى كەنجە ۇلى. قوناعىنا ىستىق باۋىرساعىن ءپىسىرىپ، قولدان جايىلعان قامىرىن سالىپ، ەت اسىپ بەرگەندى ۇناتاتىن ول، «پاريجگە ەلدەن قازاق كەلىپتى» دەگەندى ەستىسە الىپ- ۇشىپ تۇرادى ەكەن. قازاقى قاننىڭ كۇشتىلىگى وسى بولسا كەرەك.
ال قازاقستاندا تۋىپ، قازاقستاندا ءوسىپ، ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەي، وكىنىشكە قاراي، نەمەرەلەرىنە ءبىر اۋىز ۇلتتىق دۇنيە ايتا الماستان ءومىرىنىڭ سوڭعى ايالدامالارىنا كەلىپ قالعان كەي اپالاردان اقليما اپانىڭ باستى ەرەكشەلىگى وسى دەر ەدىك. بۇل جولى دا ول كىسى اق داستارحانىن جايىپ، ءبىزدى زور قوناقجايلىقپەن قارسى الدى. «پاريجدە ەلدەن كەلگەن، قازاقىلىعىن ساقتاعان باۋىرلارىمدى كورسەم قۋانىپ، ۇيىمە شاقىرىپ تۇرام. بۇل جاقتا جاعدايى جوق قىرعىزدار كوپ كەزىگىپ جاتادى. سولارعا وتاعاسىم ەكەۋمىز كەزىندە كوپ كومەكتەستىك، ءۇيسىز جۇرگەنگە باسپاناممەن ءبولىسىپ، تاماعى جوقتارعا داستارحانىمدى جايدىم. ءبىراق نەگە ەكەنىن بىلمەدىم، ولار كىشكەنە قايىرىمسىزداۋ بولادى ەكەن، كەيبىرى رەنجىتىپ كەتتى. مەيلى. قۇدايدان قايتادى عوي»، دەيدى اپامىز كۇلىمدەپ.
66 جاستاعى اقليما اپانىڭ كەزىندە اتا- اناسىنان ۇيرەنگەن ماقال- ماتەلدەردى اۋىزەكى تىلدە ءجيى پايدالانىپ تۇراتىنىن بايقادىم. قانمەن كەلىپ، سۇيەككە سىڭگەن، سانادا بەكىگەن قازاقى قالىپتىڭ بۇل دا ءبىر دالەلى بولسا كەرەك. بۇرىن ءوز باسىم ەستىمەگەن، وسى اقليما اپا ايتقاندا تۇڭعىش رەت قۇلاعىم شالعان ماقال- ماتەلدى قويىن داپتەرىمە ءتۇرتىپ وتىردىم:
جامان جۇرسەڭ شاڭدى اياق دەر،
جاقسى جۇرسەڭ سالپى اياق دەر. (نەمەسە ادامعا ەشقاشان جاقپايسىڭ) .
پەيىلمەن ءبىر شىنى سۋ بەرسەڭ - ءبىر سەركە سويعانمەن تەڭ. (نەمەسە ەڭ باستىسى، كوڭىل ءتۇزۋ بولسىن).
تۇرمىسىندا تۇك كورمەگەن - تۇتام قازى جەمەگەن. (نەمەسە تەكسىز ادامنان قايىر جوق)
جىلاي- جىلاي كۇن كەشىرەر، لاق ماڭىراپ تاڭ كەشىرەر. (نەمەسە قورعانسىزدىڭ كۇنىن كىم تۇسىنەر؟)
ءاليما اپا دا ەرەكشە جان. جالعىز قىزى باحاردى قازاقستاندا قاراجورعا ءبيىن قايتا جاڭعىرتقان، ءيسى قازاققا تانىمال ارىستان اتانىڭ ۇلىنا ۇزاتىپ، بۇگىندە ەر جەتىپ قالعان ەكى نەمەرەنىڭ اجەسى اتانىپ وتىرعان ول - الەمنىڭ كوپ ەلىن ارالاعان ساياحاتشى. الايدا، قانشا ەلدە بولسا دا، ءوز ەلىنىڭ تاريحى مەن تۇرمىسىن ۇمىتپاي، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلەدى ەكەن. كەزىندە اكە- شەشەسى وزگە ون مىڭداعان قازاق سياقتى، التايدان گيمالاي تاۋىن وزگە دە اۋىلداستارىمەن اسىپ ءوتىپ، تاكلاماكان شولىندە تالاي تۋىسىنان ايرىلىپ، پاكىستانعا، ودان ءارى تۇركياعا بارىپ تۇراقتاعان.
ءاليما اپانىڭ اتاسى اتاقتى قويشى باتىر سوعىستا قولعا ءتۇسىپ، ىزكەسۋشىلەر الدىندا قاۋىپتى ءوز موينىنا الىپ، قۋعىنشىلاردى نەگىزگى كوشتەن باسقا جاققا اداستىرىپ، كوشتىڭ ءدۇيىم جۇرتىن امان ساقتاپ، ءوزى قۇربان بولعان ەسىل ەر ەكەن. ءازىل- قالجىڭدى جاقسى كورەتىن اقليما اپانىڭ ءبىز ەستىپ- بىلمەگەن ماقال- ماتەلدەرى مەن تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى دە ساتيراعا تۇنىپ تۇردى. «ماقال- ماتەلدەرىڭىزبەن، قازاقتىڭ شىمشىما سوزدەرىمەن بولىسە وتىرىڭىز» دەگەندە، ءاليما اپامىز ءسوز مايەگىن اعىتىپ كەپ جىبەردى. ۇلگەرگەنىمشە جازىپ الدىم. (بۇعان تۇسىندىرمە ءسوز جازبادىم، ءبارىن دە ءوزى ايتىپ تۇر):
ۇل تاباتىن قاتىنعا ۋلاپ- شۋلاپ قىز تاپتىردىڭدار.
ءبىز كورمەگەن باس- سيراق پا ەدى؟ ..
بۇل كەبىس - كيگەن كەبىس، مۇرنىنا سيگەن كەبىس.
دەنىڭ ساۋ بولسا، اشتان ولمەيسىڭ، كوشتەن قالمايسىڭ.
كۇلگەن كۇلە جەتەر، ەتەگىن تۇرە جەتەر.
ايتىپ ءسوز وتپەيدى ەكەن، ۇرىپ تاياق وتپەيدى ەكەن.
بەرسە - جە، ۇرسا - قاش.
ەكى اپانىڭ قاسىندا بولىپ، ءومىر جولى مەن دانا ءسوزىن قاعازعا تۇسىرگەن: الما سايلاۋ قىزى، پاريج
http://ult.kz
