عاريفوللا ەسىم: كەڭەس زامانىندا وسكەن بىزدەن اقساقالدىق شىقپاي جاتىر

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ پروفەسسورى عاريفوللا ەسىم ءبىر جىلدا تۋعان كۇنىن ەكى رەت اتاپ وتەدى ەكەن.

عالىم مۇنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىردى. مۇنىمەن قاتار، قازىرگى تاڭدا اقساقالدارعا قاراعاندا، جاستاردىڭ ىلگەرىرەك ەكەنىن ايتىپ ءوتتى.

بۇل تۋرالى «تاڭشولپان» (2017 - جىل) باعدارالاماسىندا ايتىلدى.

- ەستۋىمىزشە، تۋعان كۇنىڭىزدى ەكى رەت اتاپ وتەدى ەكەنسىز. سوندا قاي كۇندەرى تويلايسىز؟

- ءوزىم 15 -ساۋىردە دۇنيەگە كەلگەنمىن. ءبىراق، قۇجاتتاردا 8 -مامىر دەپ جازىلعان. سول سەبەپتى، ءوزىمنىڭ تۋعان كۇنىمدى دە، قۇجاتتىڭ كۇشىن دە مويىندايمىن. تانىستارىم مەن تۋىسقاندارىم ەكى تۋعان كۇنىمدە دە حابارلاسادى.

- 69 بەن 70 جاس ارالىعىندا قانداي دا ءبىر ايىرماشىلىق بار ما؟

- ارينە، بار. قۇدايعا شۇكىر، جاراتۋشىعا رازىمىن. 69 دەگەن جاستى تۇقىمىمەن ارحيۆكە وتكىزدىم. سوعان رازى بولىپ وتىرمىن. جەتپىس جاستى امان- ەسەن حالقىممەن، تۋىسقان- نەمەرەممەن، شوبەرەممەن بىرگە تويلاپ جاتقانىما قۋانىشتىمىن. بۇل جاسقا دا قۇرى الاقان كەلۋگە بولمايدى. حالىققا، وزىڭە ايتاتىن سوزدەر بولۋى كەرەك.

- بۇرىندارى اۋىل بيلەرى مەن اقساقالدارى جاستارعا باعىت- باعدار كورسەتىپ وتىراتىن. جالپى بۇگىنگى قوعامداعى اقساقالداردىڭ ءرولى قانداي؟

- اقساقالداردىڭ ءرولى السىرەپ تۇر. كەڭەس زامانىندا وسكەن بىزدەردەن كوپ اقساقالدىق شىقپاي جاتىر. ءبىزدىڭ كوممۋنيستىك تاربيەمىز سۇيىقتاۋ بولدى. ىشىمىزدە كوكىرەگى وياۋ، اتا- ءداستۇردى ساقتايتىن ازاماتتارىمىز بار. سولار ءار جەردە اقساقالدار، بيلەر كەڭەسىن قۇرىپ، قازىرگى جاستارعا تاربيە بەرۋ جاعىندا ۇلگىلى جۇمىستار جاساپ جاتىر. ءبىراق، وسى اقساقالدارعا قاراعاندا، جاستارىمىز ىلگەرى مە دەپ ويلايمىن. جاستارىمىزدىڭ ويلاۋ- ءورىسى اقساقالدارىمىزدان الدا. سەبەبى، ولار تاۋەلسىزدىك زامانىندا تۋعان. الدى 25-27 جاسقا كەلىپ قالدى. كوپتى كورىپ، كوپ نارسەنى ءبىلىپ ۇلگەردى. باياعىدا «كوپ جاساعاننان ەمەس، كوپتى كورگەننەن سۇرا» دەپ ايتاتىن. قازىر جاستار كوپ كورىپ، ويلانىپ- تولعانىپ جاتادى.

ولار ءدىن، ۇلتتىق پاتريوتيزم، تاريح ماسەلەسىندە الدا. Ⅺ عاسىردا ءجۇسىپ بالاساعۇني «ءبىلىمدى بىلەدى، اقىلدى ۇعادى» دەپ ايتقان بولاتىن. قازىر ءبىز بىلىمگە بەت بۇردىق. ادامدا قابىلەت- قاسيەت دەگەن بار. وسى قابىلەتتىڭ ارقاسىندا ءۇش ءتىل مەن IT تەحنولوگيانى مەڭگەرىپ جاتىر. ال قاسيەتتى قالاي تاربيەلەيمىز؟ وسى ماسەلە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە دە، اقساقالدار تاراپىنان دا اقساپ تۇر. مۇنى ارى قاراي شيراتۋىمىز كەرەك.

- «25 جاستان كەيىن ۋاقىتتى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ ايتىپ جاتادى. وسى ءسوز قانشالىقتى راس؟

- 40 جاسقا دەيىن ون جىل ءبىر ساعات سياقتى ءوتىپ جاتادى. ويتكەنى، بالا- شاعاڭ بار. ولارعا جەتكىزگىڭ كەلگەن نارسەنى ايتىپ ۇلگەرمەي جاتاسىڭ. تاڭەرتەڭ تۇرىپ ۇيدەن شىعاسىڭ، كەشكە كەلەسىڭ. « ء ومىردىڭ ءبارى مەنىكى. ءالى ۋاقىت كوپ بولادى» دەپ ويلايسىڭ. ءبىراق، بۇل جاستىق تۇسىنىك. ال قىرىقتان كەيىن باسقا ماسەلەلەر كەلە باستايدى. بۇل جاستا اقىل تولىپ، ويلاناتىن نارسەلەر كوبەيە بەرەدى. وزىڭنەن گورى، ەل مەن اعايىننىڭ، ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ ماسەلەسى ءسىزدى باۋراپ الادى.