پاتەر باعاسى نەگە ءالى ءوسىپ جاتىر؟ ساراپشىلار ءتۇسىندىردى
بۇعان دەيىن ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى ساۋىردە ساتۋ مامىلەلەرىنىڭ سانى 22 پايىزعا تومەندەگەنىن حابارلاعان بولاتىن. سول ستاتيستيكا دەرەكتەرى بويىنشا 2021 -جىلعى ساۋىرمەن سالىستىرعاندا 2022 -جىلعى ساۋىرگە قاراي قايتالاما نارىقتاعى پاتەرلەردىڭ باعاسى 27,7 پايىزعا، جاڭا تۇرعىن ءۇيدى ساتۋ - 20,3 پايىزعا ءوستى.
نەلىكتەن پاتەر باعاسى تومەندەمەيدى؟
قازاقستان جىلجىمايتىن مۇلىك فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ەرمەك مۇسىرەپوۆ بۇعان دەيىن ول مامىر- ماۋسىم ايلارىندا ەكونومكلاستىڭ باستاپقى جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسىنىڭ تومەندەۋىن بولجاعانىن اتاپ ءوتتى، سەبەبى نارىقتىڭ وزىندە توقىراۋ ءالى دە بولىپ جاتىر. جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسى 10 پايىزعا تومەندەۋى كەرەك ەدى. الايدا، بۇگىندە بۇكىل قازاقستان بويىنشا كەڭەيىپ كەلە جاتقان الماتىدا جاستارعا ارنالعان تۇرعىن ۇيگە جەڭىلدىكپەن كرەديت بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ (الماتى جاستارى - ەسك.) باستالعانى تۋرالى جاقىندا حابارلاندىرۋ نارىقتاعى نەگىزسىز جانە الىپساتارلىق دۇرلىكپە باستاپقى، ال ودان كەيىنگى تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى باعانىڭ وسۋىنە ىقپال ەتەدى.
«كوكتەمنىڭ باسىندا بولعان ديەۆالۆاتسيالىق پروتسەستەر دە اسەر ەتەدى، ول كەزدە دوللار باعامى 500 تەڭگەگە دەيىن جەتكەن ەدى. باستاپقى تۇرعىن ۇيلەر، ياعني جاڭا پاتەرلەردىڭ باعاسى نەگىزسىز ءوسىپ كەتتى، ول قايتالاما تۇرعىن ءۇيدىڭ شارشى مەترىنىڭ يندەكسى جوعارى كوتەرىلۋىنە اسەر ەتتى. سالدارىنان بىلتىر ءساۋىر- مامىر ايلارىنداعى باعالارمەن سالىستىرۋ كەزىندە باعا 20-دان 30 پايىزعا دەيىن ءوسۋى بايقالدى. بۇگىندە مامىلەلەردىڭ توقىراۋى جالعاسىپ جاتىر، ءبىراق ەكونوميكالىق كلاسستىڭ تانىمال ساناتىندا نۇكتەلىك سيپاتتاعى مامىلەلەر بار. ستاتيستيكا جۇرگىزگەن كەزدە ولار جىلجىمايتىن مۇلىك پورتالدارىندا كورسەتىلگەن باعالارعا قارايدى. وندا باعالار، ادەتتە، جوعارى كورسەتىلەدى، سەبەبى ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشى اراسىنداعى جەكە كەلىسسوزدەر كەزىندە شارشى مەتردىڭ قۇنى الدەقايدا ارزان بولادى. بىزدە جارناما قۇنى ءبىر، ال پاتەردى ساتۋ كەزىندە ول 20-25 پايىزعا تومەن كورسەتىلگەن جاعدايلار بولدى. ساتۋشىلار نارىقتى تەكسەرۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇيدى جوعارى باعامەن ءجيى قويادى»، - دەدى ەرمەك مۇسىرەپوۆ.
يپوتەكا شارتتارىنا بايلانىستى تۇرعىن ءۇي نارىعى قۇلدىراپ جاتىر
قازاقستان جىلجىمايتىن مۇلىك فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بىلتىر جىل سوڭىندا جانە بيىل جىل باسىندا جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ارتىق بولۋ ەسەبىنەن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ مۇمكىندىگىنە بايلانىستى دۇرلىكپە بايقالعانىن ايتتى. شارشى مەتردىڭ قۇنى ءوستى. سونداي- اق، تۇرعىن ءۇي «7-20-25» سياقتى يپوتەكالىق باعدارلامالار بويىنشا بەلسەندى ساتىپ الىندى. بۇگىندە كەرىسىنشە، تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى بەلسەندىلىكتىڭ تومەندەۋىنە ىقپال ەتەتىن بىردەن ءۇش فاكتور بايقالادى.
بىرىنشىدەن، ديەۆالۆاتسيا جانە ينفلياتسيا، حالىقتا قاراجاتتىڭ بولماۋى. ەكىنشىدەن، زەينەتاقى قاراجاتىن ءىس جۇزىندە پايدالانۋعا بولمايتىن جەتكىلىكتىلىك شەگىنىڭ وزگەرۋى. ۇشىنشىدەن، «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا اكتيۆتەردى پايدالانۋ بويىنشا بەلسەندىلىكتىڭ ازدىعى جانە باعدارلاماداعى بيۋدجەتتىڭ تاۋسىلۋى. مۇنىڭ ءبارى، ساراپشىنىڭ ويىنشا، نارىقتىڭ توقىراۋىنا اكەلەدى جانە ەرتە مە، كەش پە تۇرعىن ءۇي باعاسىنا اسەر ەتۋى كەرەك.
«بۇگىندە يپوتەكا الۋ ءۇشىن جاسالعان جاعداي ءتيىمدى ەمەس، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردە ول جوعارى مولشەرلەمەگە بايلانىستى قىمباتتادى. ءبىراق جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنداعى 10 مامىلەنىڭ 9 ى ءدال وسى يپوتەكالىق قاراجات ەسەبىنەن جاسالادى. ءتىپتى ەليتالىق جىلجىمايتىن مۇلىكتى قازىر ۇنەمدى تۇرعىن ءۇيدى ايتپاعاندا، نەسيەلەر ارقىلى ساتىپ الادى. مامىردىڭ سوڭىنا دەيىن تۇرعىن ءۇي باعاسىنىڭ ءوسۋى توقتاپ قالدى جانە بارلىعى شارشى مەتردىڭ قۇنىن تۇزەتۋ نۇسقالارىن قاراستىرىپ جاتىر. ساتىپ الۋشىلار تاراپىنان سۇرانىستىڭ تومەن بولۋى باعانى تومەندەتۋ جاعىنا قاراي تۇزەتۋگە اسەر ەتەدى. بۇل باستاپقى جانە قايتالاما تۇرعىن ۇيلەرگە قاتىستى»، - دەيدى ساراپشى.
حابارلاندىرۋدا باعانى جوعارى كورسەتەدى
تاعى ءبىر ساراپشى، بىرىككەن ريەلتورلار قاۋىمداستىعى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى نينا لۋكيانەنكو قازاقستان بويىنشا تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى بەلسەندىلىك ايتارلىقتاي تومەندەدى دەگەن ويمەن كەلىسەدى. اي ءالى اياقتالعان جوق جانە ول بويىنشا ستاتيستيكا ءالى جوق، ءبىراق ساراپشى ساۋىرمەن سالىستىرعاندا مامىلەلەر سانى 50-60 پايىزعا نەمەسە ودان دا كوپ تومەندەيدى دەپ بولجاپ وتىر. ءبىراق مامىلەلەر سانى عانا ەمەس، ساتىپ الۋشىلاردىڭ قوڭىراۋلارى مەن وبەكتىلەردىڭ كورسەتىلىمدەرىنىڭ تومەندەۋى بايقالادى. بۇل قۇلدىراۋ ءۇردىسى الداعى ايلاردا دا بولادى دەگەندى بىلدىرەدى.
«سوڭعى ايدا جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسى وزگەرگەن جوق. بۇل جەردە اڭگىمە مامىلەلەردىڭ باعالارى تۋرالى بولىپ وتىر. كوپتەگەن تالداۋشى جارنامالارداعى باعالاردى ەسكەرە وتىرىپ اقپارات بەرەدى، سونىڭ ىشىندە مۇنداي اناليتيكانى جاريالايتىن نەگىزگى جىلجىمايتىن مۇلىك پورتالى ساتۋشىنىڭ قالاۋى بويىنشا وسىنداي تالداۋ مەن جاريالانىمدار جاسايتىنىن ءتۇسىنۋى كەرەك. شىن مانىندە مامىلەلەردىڭ وزىندە، كەز كەلگەن جاعدايدا، قالانىڭ كەيبىر اۋداندارىنداعى قايتالاما جىلجىمايتىن مۇلىك ءۇشىن باعا تومەندەدى. بىلتىر جىل بويى باعا تەك اي سايىن ءوستى. بۇعان كوپتەگەن سەبەپ بار: پاندەميا كەزەڭىندە قالىپتاسقان شارشى مەترگە سۇرانىستىڭ ارتۋىنان باستاپ، ينفلياتسيانىڭ جوعارى دەڭگەيىنە جانە نارىقتى بجزق- دان اقشامەن تولىقتىرۋعا دەيىن»، - دەيدى نينا لۋكيانەنكو.
باعانىڭ وزگەرۋىن بولجاۋ وڭاي ەمەس
ريەلتورلار قاۋىمداستىعى وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، جىلجىمايتىن مۇلىككە سۇرانىس ارتىپ كەلەدى، اسىرەسە، بجزق- دان قاراجاتتى شىعارۋ مۇمكىندىگىنەن كەيىن ساتىپ الۋشىلاردىڭ قاراسى كوبەيدى. ءدال قازىر نارىقتى الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن بولجاي المايمىز، سەبەبى ول سۇرانىسقا، سونداي- اق، ۆاليۋتالاردىڭ اۋىتقۋى، ەلگە كورشى مەملەكەتتەر ازاماتتارىنىڭ كەلۋى سياقتى جاعدايلارعا بايلانىستى. ريەلتوردىڭ ايتۋىنشا، جىلجىمايتىن مۇلىك ۇلكەن ەكونوميكا مەن ساياساتتىڭ ءبىر بولىگى عانا. وعان كونستيتۋتسيا بويىنشا الداعى رەفەرەندۋم سياقتى فاكتورلار دا اسەر ەتەدى، ال كەيبىرەۋلەرى ونىڭ ناتيجەلەرىن كۇتىپ، كەلىسىمدەردى توقتاتتى. الدىن الا بولجام بويىنشا، ينفلياتسيانىڭ جوعارى دەڭگەيى باعانىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋىنە جول بەرمەيدى.
«ينفلياتسيا دەڭگەيى تەجەلگەن جاعدايدا باعا ءوسۋىنىڭ توقتاۋىن كۇتۋگە بولادى. جىلجىمايتىن مۇلىك تە كەز كەلگەن تاۋار سياقتى، ەگەر ءبارىنىڭ باعاسى كوتەرىلسە، وندا پاتەرلەردىڭ باعاسى كەنەتتەن تومەندەيدى دەپ بولجاۋ قيىن، ول دا قىمباتتايدى. وسى تۇستا قولدانىسقا بەرىلىپ قويعان جىلجىمايتىن مۇلىك تۋرالى ايتقىم كەلەدى. ولاردىڭ باعاسى تىم قىمبات، نارىققا ساي ەمەس. مىسالى، جاڭادان سوعىلعان ءۇي مەن وسىدان بەس جىل بۇرىن تۇرعىزىلعان ءۇيدىڭ باعاسى بىردەي بولىپ تۇر. بۇل تازا پارادوكس قوي»، - دەپ قوستى بىرىككەن ريەلتورلار قاۋىمداستىعى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى.
ءۇي الۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى مە؟
نينا لۋكيانەنكونىڭ ايتۋىنشا، جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتىپ الۋشى ءۇشىن قازىر ساتۋشىمەن بەلسەندى ىزدەۋ مەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدىڭ ءتيىمدى ۋاقىتى كەلدى. ءتيىمدى مامىلەلەر كوپ جاعدايدا ساتۋشىعا تىكەلەي بايلانىستى، سوندىقتان ءار جاعدايدى بولەك قاراستىرۋ كەرەك. كەيبىر ساتۋشىلار مۇلىك باعاسىن نارىقتاعى قۇنىنان تومەن ۇسىنۋى دا مۇمكىن، بۇل ونىڭ ءۇيدى دەرەۋ ساتۋعا ءماجبۇر بولعانىن كورسەتەدى.
مامىلەلەر ساتۋشى بەرۋگە دايىن بولعان جەردە بولادى، باعانى ساتۋشىلار ۇقساس نۇسقالاردى سۇرايتىن باعادان ادەيى تومەن قويۋعا دايىن. كوبىنە بۇل ساتۋشى تەز ارادا تۇرعىن ءۇيدى ساتۋعا ءماجبۇر بولعان جاعدايلاردا بولادى.
دەگەنمەن، ساتۋشىلار باعانى تومەندەتۋگە مورالدىق تۇرعىدان ءالى دايىن ەمەس. نەگە دەسەڭىز، ولار نارىقتاعى قارسىلاستارىمەن ساناسۋى كەرەك. ولاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ ءوزى بولاشاق مۇلىك ساتىپ الۋشىلار ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ابزال، سوندىقتان ولار ەشقاشان ءوز مۇلىكتەرىن ارزانعا ساتپايدى.
اۆتورى: سۆەتوسلاۆ انتونوۆ
Tengrinews.kz
