ءومىرى ولەڭ ەدى، ءولىمى دە - قۇرمانبەك زەيتىنعازى ۇلى جايلى ەسسە

استانا. قازاقپارات - قۇرمانبەك زەيتىنقازى ۇلىنىڭ اتىن بىلمەيتىن قازاق بالاسى بولسا ول قۇرەكەڭنىڭ ونەرىنىڭ ءپاس، ونەگەسىنىڭ سولعىندىعىندا ەمەس، قايتا، سول ادامنىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرمەن قازاق مادەنيەتىنىڭ مايەگىن ەمە الماي جۇرگەندىگىندە ەكەندىگى ءشۇباسىز.

جامبىلداي جاڭبىر اقىنىن، قۇرمانبەكتەي قۇيىن اقىنىن سەزىنە الماۋ سەزىمى سەمگەندەرگە عانا ءتان رۋحي مۇگەدەكتىك. تاڭىردەن قۇزعىن عۇمىر ەمەس، قىران تىرلىك تىلەگەن؛ سول تىلەگى دە ورىندالىپ «قۇلشا ىستەپ، بايشا ءىشىپ-جەپ، سالشا ويناپ» وتكەن قۇرمانبەك اقىننىڭ ءپاني دۇنيەمەن قوشتاسقانىنا دا ءبىر جىلدىڭ ءجۇزى بولدى (2012- جىلى جازىلعان بولاتىن - رەد.).

قۇراعاڭدى ەسكە الماۋ ءوزىن كورىپ، ولەڭىن ەستىگەن ەستى جاندار ءۇشىن قانداي قيىن بولسا، قۇراعاڭ تۋرالى قالام تەربەۋ دە سونداي قيىن ەكەنىن ەندى سەزىنگەندەيمىن. اكەمنىڭ قۇرداسى، ءوزىمنىڭ ۇستازىم ءارى سىرلاسىم بوپ وتكەن قۇراعاڭنىڭ ءبىر قالجىڭ ولەڭىندە:

ەل-جۇرتى جۇرەتۇعىن ماقتان قىلىپ،

ايدىنبەك بولدى مىنە اتپال جىگىت.

بۇل اقىندى ازەرگە تۋدىرىپ ەك،

ءشارىپحان مەن قۇرمانبەك قاپتاپ ءجۇرىپ، - دەپ جۇرتقا مەنى «قۇرمانبەكتىڭ بالاسى» اتاندىرىپ كەتكەنى جانە بار. قاتارداعى قالامگەرلەردىڭ ءبىرى رەتىندە قۇراعاڭ تۋرالى قالام تەربەۋدى قانشا ويلاسام دا قارىمىم جەتپەي كەلگەن ەدى. مەن قۇراعاڭدى ماڭگىلىك قۇلاماس قۇز، سۋالماس شۇڭەت سەزىنىپ بەيعامدىقپەن جۇرە بەرىپ، كوپتەگەن مۇرالارىن كورگە بىرگە كومگەن ۇقىپسىز «ۇلدارىنىڭ» ءبىرىمىن. ازىرشە قۇراعاڭنىڭ ايىقپاس اۋىرۋعا دۋشار بولعاننان كەيىنگى كەزدەرى مەن «ايتىسقا اينالىپ كەتكەن» قارالى كۇندەرى جايلى توقتالۋعا عانا جاعدايىم جار بەرەتىن ءتارىزدى...

2009-جىلى 22-اقپان، جەكسەنبى بولاتىن. مەن قاراماي قالاسىنا توي جۇرگىزە بارىپ، ەرتەسىندەگى «اتتاندىرۋ» شايىندا مارە-سارە وتىرعانمىن. شىڭگىل اۋداندىق مادەنيەت-دەنە تاربيە مەكەمەسىندەگى سازگەر داكەن ىرىمحان ۇلى تەلەفون شالدى، ادەتتە مەنى باجاسىنىپ تىركىستەنىپ، تىستەپ سويلەيتىن داكەنىمنىڭ ءۇنى ءدىرىلدى، كوڭىل كۇيى سالدەۋ سەزىلدى ماعان.

ول تەلەفوندا «ايدىش، قۇراعاڭ ناۋقاستانىپ ۇرىمجىگە كەتكەن ەدى، ەرتەڭ يشۋەيۋاندا وپەراتسيا جاسايدى ەكەن دەپ ەستىدىم، ناۋقاسىنىڭ حارەكترى جاقسى ەمەس ۇقسايدى، 70 كە كەلىپ قالعان ادام اۋىر وپەراتسيانى كوتەرە الار ما دەپ الاڭداپ تۇرمىن، جەر الىىس بولعان سوڭ بارا المايتىن ۇقسايمىز، سەن ەستىگەن بولساڭ قالايدا بارادى-اۋ دەپ تەلەفون شالىپ تۇرمىن...» دەدى كبىرتىكتەپ.

انشەيىندە مەن تۇرماق قۇراعاڭنىڭ وزىنە دە ەسە بەرمەي ەلىرىپ، ەدىرەڭدەپ سويلەيتىن «ءدارۋىش داكەن» اياق استىنان جۋاسي قالىپتى، «ۋاقىتىڭ شىقسا قاسىندا بولارسىڭ» دەپ مىڭگىرلەدى دە تەلەفوندى قويا سالدى. قاس-قاعىم ساتتە، ويىم ون ساققا جۇگىردى...

جارىم جىلدىڭ الدىندا شىڭگىلدە اعايىم داياۋدىڭ ساياجايىندا بىرگە وتىرعانىمىزدا قۇرەكەڭىنىڭ ءوڭى جۇدەۋ، كوڭىل كۇيى ءسال كورىنگەن ەدى. قۋشىكەش شالىم ءبىر-ەكى رۋمكادان كەيىن: - ايدىش، شالىڭدا بۇرىنعداي «اتا جاۋمەن الساتىن» شاما قالمادى، اسقازان دا توزعان سياقتى، «ءبارىن ەستىگەن وسى قۇلاق» دەگەن سەكىلدى بۇل اسقازان نە كورمەدى دەيسىڭ، - دەپ كۇلدى.

قۇراعاڭ بۇرىننان اپىرىپ-جاپىرىپ تاماق جەمەيتىن ادام ەدى، بوياۋى شىققان اق شايدى جاقسى كورەتىن. وسى جولعى تاماق جەمەۋىن بايىرعى ادەتىنە بالاسام، اراق ىشپەۋىن جاسى ۇلعايعاسىن ءوزىن ىشىمدىكتەن تارتقاندىعى دەپ تۇسىنگەن ەدىم. داكەننىڭ كىبىرتىكتەگەن داۋىسىنان سەكەم العانىم سونشا، كوزىمە لىقىپ كەلىپ قالعان جاسىمدى كوپشىلىككە كورسەتپەۋ ءۇشىن تازالىق ۇيگە بەتتەدىم.

ادەتتە، كىم بولسا دا بەتىڭ-ءجۇزىڭ دەمەي تىكە ايتاتىن بەتپە-بەتتىگىم بولعانىمەن جۇرەگىم جۇمساق، كوڭىلىم بوس ەدى. تازالىق ۇيىندە اعىل-تەگىل جىلادىم-اۋ كەپ. ءبىراز ايلانىپ قالعانىمدى سەزسە كەرەك، قارامايدا ىستەيتىن تاسقىن دەگەن ساباقتاسىم ىزدەپ شىعىپ، مەنىڭ كول-كوسىر بولىپ تۇرعان تۇرىمنەن شوشىپ قالدى.

مەن قۇرەكەڭىنىڭ جاعدايىن ايتىپ ەدىم، ول «ەشتەڭە ەتپەيدى، جامان ىرىم باستاما، مەن ءبىر ماشينا مايلاپ بەرەيىن، كۇيتىڭگە دە سوقپايتىن توتە جولمەن جونەل، مەن دە بارسام بولاتىن ەدى، قىزمەتىم قاربالاس، مىنا 1000 يۋاندى قۇرەكەڭىنىڭ بالالارىنا بەر، سورپا-سۋ الىپ بەرسىن، مەنەن سالەم ايتارسىڭ» دەپ جولعا سالدى.

جول بويى ويىما نەلەر كەلىپ، نەلەر كەتتى... كەشتە جايىراق بالنيتساعا بارىپ ەدىم، سەسترالار «ەرتەڭ اۋىر وپەراتسيا بار، ۇلكەن كىسىنىڭ ەرتەرەك دەمالۋىن باسشىلار ەرەكشە تاپسىرعان، تاڭەرتەڭ ەرتە كەلىڭىز» دەپ جولعا سالدى. تاڭەرتەڭ شينجياڭ ۋاقىتى 6 مولشەرىندە جاتاعىنا كىرىپ بارسام، قۇرەكەڭ توسەگىندە مالداس قۇرىپ، شاعىن دەنەسى قارشىعاداي قاقشيىپ وتىر ەكەن. قۋانعانىمدى سۇراماڭىز! جۇگىرىپ بارىپ باس سالدىم.

قۇرەكەڭ دە بالاشا قۋانىپ كەتتى، ءازىل ارالاستىرماي سويلەمەيتىن ادەتىنە باسىپ «سىرتتا بىرەر شاتا تۋدىرىپ قويساڭ دا بولادى ەكەن عوي،  قىسلعاندا جانىڭنان تابىلاتىن» دەپ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ جاتىر. ۇلدارى - ايدىن، تولقىن؛ قىزدارى - نۇرشات، كۇلاشتار قارايلاسىپ جاتىپتى.

«شوراياق شەشەڭ ءجۇرىپ-تۇرا المايتىن بولعان سوڭ بۇل جاقتان دا بىرەر كەمپىر تابىلىپ قالار دەپ ونى ۇيگە تاستاپ كەتكەم، بالالار قاراپ جاتىر» دەپ تۇسىندىردى، كاشىمحان شەشەيدى سۇراعانىمدا. مەن داكەننىڭ سوزىنەن ارتىقشا سەزىكتەنىپ، قۇرەكەڭنىڭ حالى تىم تومەندەپ كەتتى دەپ ءتۇسىنىپ كوز جاسىمدى كولدەتىپ جۇرگەنىمنىڭ بەكەر ەكەندىگىن ەندى سەزىندىم. وپەراتسيا قارساڭى بولعاندىقتان بالالارى تۇگەل ابىرجۋلى ەكەن، كۇبىر-سىبىر بولىپ دارىگەرلەرمەن ءجيى سويلەسىپ، جۇگىرىپ ءجۇر. قۇراعاڭ:

- بالالار، ايدىشقا شاي قۇيىڭدار، بالا بولسا دا، جاتقان جەرىمىز بالنيتسا بولسا دا كەلگەن قوناق قوي، - دەپ ەدى، نۇرشات شاعىن داستارقان جايدى دا ماعان عانا ءبىر شىنى شاي قۇيىپ بەرىپ شىعىپ كەتتى. وسى ارەدىكتە قۇراعاڭ ماعان سىبىرلاپ:

- نەشە كۇننەن بەرى اسقازانىمدى تازارتۋ ءۇشىن ماعان تاماق ىشكىزبەدى، الدىمدا سوراپتاپ شاي ىشسەك مەنى قينالىپ قالادى دەپ ويلايتىن ۇقسايدى، بالالار ماعان كورسەتىپ تاماق جەمەيدى. وزدەرىنشە مەنەن اۋىرۋىمنىڭ اقۋالىن جاسىرعان بولىپ ءجۇر.

مەن سەنىڭ اكەڭ ءشارىپحان سياقتى حانزۋشا بىلمەيتىن قويشى ەمەسپىن، دوحتىرلاردان سۇراپ ۇعسىپ الدىم، الگى «پالە» اسقازاندى جاۋلاپ العان كورىنەدى. بالالاردى قيناماي ۇيدە جاتىپ ولەيىن دەپ ەدىم، ءجانابىل قاتارلى باسشىلاردىڭ ءبارى جىگى-جاپار بولعاننان سوڭ سولاردىڭ كوڭىلى ءۇشىن جاتىرمىن عوي، «قۇساتىن اسقازان بەرمەدى» دەپ جۇرگەندە، راك بولاتىن اسقازاندى ءبىر-اق بەرگەن ەكەن، قۇدايىم، - دەپ الدى دا ءسوزىن جانە ساباقتادى، - ەي، ايدىش، راك بولماسا ادامداردىڭ ءبارى ولمەيتىن سايتانعا اينالىپ كەتەدى عوي ءا، ازىرگى عىلىم باسقا اۋىرۋلاردىڭ ءبارىن جازىپ الاتىن بولدى ەمەس پە؟ مەن ايتارىمدى ايتىپ، ىشەرىمدى ءىشىپ، ىستەرىمدى ىستەپ بولدىم عوي، سەندەردىڭ كۇيتىڭ قالاسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى قايسار مارقۇم دا ءبىر تارتىم تەمەكى تارتپاي، ءبىر رۋمكا اراق ىشپەي، ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتەم دەپ ويناپ-كۇلمەي ءجۇرىپ-اق 50 جاسىندا ومىردەن ءوتتى عوي. وعان قاراعاندا مەن دە نە ارمان بار؟

ءوزىڭ ايتپاقشى «قوقىر-سوقىرىمدى» جيناپ كەتەتىن 3-2 اي ۋاقىت بەرسە دە اللاعا رازىمىن. وسى قادىرىممەن ولسەم قانداي جاقسى، ادەتتە قىرتىپ كەتەتىن قويانشىق شالىڭ جامبىل قۇساپ جۇزگە كەلسە قادىرىن ءتىپتى كەتىرىپ الادى عوي، - دەپ ءوزى ايتىپ ءوزى كۇلىپ، ءازىل-شىنى ارالاس اقتارىلىپ وتىر اعا اقىن. باجايلاپ قاراسام «ولىمگە ەمەس، تويعا بارا جاتقانداي» جايبىراقات، كاپەرسىز بەينە تانىتادى.

- ءاي، ايدىن، ايدىن! - دەپ ۇلكەن ۇلىنا داۋىستاپ ەدى، ەشكىم ۇندەمەدى. بالالارى دارىگەرمەن سويلەسۋ ءۇشىن الستاپ كەتكەن ۇقسايدى، قۇراعاڭ لىپ ەتىپ توسەكتەن ءتۇستى دە زالعا شىعىپ داۋىستاپ ايدىندى شاقىرىپ كەلدى دە:

- ايدىن، سەن ايدىشپەن ءبىر وتىرىپ ءبىر شىنى شاي ءىش، ەشتەڭە ەتپەيدى، مەن ولىمگە كەتىپ بارا جاتقام جوق، سۋ ىشەرىم بولسا امان شىعارمىن، ءتىپتى بولماسا ءولىپ قالاتىن شىعارمىن، وپەراتسيا ۇستىندە جازىم بولعان مۇحتار اۋەزوۆتان جانىم ارتىق پا؟ ابايدان تارتىپ بالالارى مەن ىنىلەرى مەزگىلسىز قازا بولعاندا قۇسادان ولگەن اتا-انا كوپ، ءدال اتا-اناسى ءولدى دەپ اشتان ولگەن بالانى كورگەمىن دە، ەستىگەمىن دە جوق. ءولىپ قالسام تەرەڭ قازىپ، تەپكىلەپ كومىپ «بۇل دا ءبىر بىتكەن جۇمىس بولدى» دەيسىڭدەر دە تىزەلەرىڭدى قاعىپ تاستاپ، ويناپ-كۇلىپ جۇرە بەرەسىڭدەر، - دەپ ماعان قاراپ «دۇرىس ايتتىم با؟» دەگەندەي اقسيا ءبىر كۇلىپ الدى. سوڭىنان «وپەراتسيا ۇستىندە توسەككە جىبەرىپ قويىپ سەندەرگە كۇلكى بولماۋ ءۇشىن دارەت سىندىرىپ، دارەت الىپ الايىن»، - دەپ ءبىزدى جانە ءبىر كۇلدىرىپ تاستاپ، تازالىق ۇيگە كىرىپ كەتتى. وسى ورايدا مەن:

- ۇلكەن كىسىنىڭ كوڭىل كۇيى كوتەرىڭكى، قيمىلى شيراقى ەكەن، - ەشتەڭە ەتپەس دەپ ەدىم، ايدىن اعا:

-بۇل كىسى وسىنداي 6-5 اۋىر وپەراتسيانى باستان وتكىزدى، ءوزى قورقىپ جۇرگەن جوق، قايتا ءبىز الاڭداپ وتىرمىز، - دەدى قورقىنىشىن جاسىرا الماي. وسى ارالىقتا دارىگەر كەلدى دە، جامباستان ءبىر وكىل قۇيىپ، الىپ جۇرۋگە ىڭعايلاندى. بالالارىنىڭ جاس ىركىلگەن جانارى جاۋدىراپ، ءۇنىسز تۇرىپ قالىپ ەدى، قۇرەكەڭ «الاڭداماڭدار، ەشتەمە ەتپەيدى» دەپ دوڭگەلەكتى كىرەۋەتتە قولىن بۇلعاپ بارا جاتتى. مەن جۇگىرىپ بارىپ قولىن ۇستاپ، قۇراعاڭا «كوڭىل-كۇيىڭىزدى ورنىقتى ۇستاڭىز، سىرتتاعى كەمپىرلەرىڭىزدى ويلاي بەرسەڭىز جۇرەگىڭىز ورەكپىپ كەتەدى، ءسىز امان شىعىپ كوزىڭىزدى اشقاندا كەمپىرلەرىڭىزدىڭ بارلىعىن الدىڭىزعا ءتىزىپ قويامىن» دەدىم ازىلدەپ.

بۇنىم قالجىڭىم تاسىپ تۇرعاندىقتان ەمەس، قۇراعاما دەم بەرىپ، بالالارىنىڭ الاڭ كوڭىلىن ساباسىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ايتقان ءازىلسىماعىم ەدى. ايتارعا بولماسا ءوزىمنىڭ دە جۇرەگىم مۇزداپ، كەڭسىرىگىم اشىپ كەتتى. وپەراتسيا اقىرلاسقانشا «مۇحتار اۋەزوۆتان جانىم ارتىق پا؟» دەگەن ءسوزدى نەگە ايتتى دەگەن كۇدىكتى ويدان ارىلا المادىم. قۇراعاڭ جۇرتتى اۋرەلەمەيىك دەپ وپەراتسيا ۋاقىتىن ەشكىمگە ايتقىزباپتى، ول كىسى وپەراتسيادان شىققانشا قۇراعاڭنىڭ 4 بالاسى مەن كەزىندە التاي ايماعىنىڭ ءۋاليى، كەيىن اۆتونوميالى رايوندىق مالشارۋاشىلىق مەڭگەرمەسىنىڭ باستىعى بولىپ دەمالسىقا شىققان قۇراعاڭنىڭ داڭ قۇرداسى ارىستان عالىم ۇلى التاۋىمىز ەكى كوزىمىز ءتورت بولىپ وپەراتسيا ءۇيىنىڭ شىعار اۋىزىن اڭدۋمەن بولدىق.

الپامساداي دەنەسىمەن نەشە ساعات تىك تۇرعان ارىستان اعايعا جانى اشىعان قۇراعاڭنىڭ ۇلكەن ۇلى ايدىن ماعان «ايدىش، ۇلكەن كىسنىڭ اياعى تالىپ كەتتى، سەن ول كىسنى اعامنىڭ (اكەسىن وسىلاي اتايتىن) جاتاعىنا ەرتىپ بارىپ دەم الدىر، تەلەفوندا حابارلاسىپ تۇرايىق» دەدى. مەن ارىستان اعانى ەرتىپ قۇراعاڭ جاتقان بالنيتساعا كەلدىم. وندا ەكى كىرەۋەت بار بولىپ، بىرىندە ىلە جاقتان كەلگەن (اتىن ۇمىتىپ قالدىم) قۇرەكەڭدەرمەن شامالاس ءبىر كىسى جاتاتىن. كوڭىلىمىز الاڭ بولىپ وتىرساق تا قۇراعاڭ جايلى اڭگىمەمەن وتىرىپ ءتۇس اۋعانىن سەزبەپپىز، اسىرەسە، قۇراعاڭمەن جاس كەزىنەن ارالاسىپ، ازىلدەرى جاراسىپ كەلە جاتقان ارىستان اعا قۇراعاڭ جايلى كوپ سىردىڭ، كوپ جىردىڭ ۇشىعىن سۋىرتپاقتادى.

ول كىسى قۇراعاڭنىڭ باسشىلارعا ايتقان ازىلدەرىن، سىن-سىقاقتارىن سىدىرتىپ ايتىپ وتىر، مەن داپتەرىمە سۇيكەكتەتىپ ءتۇسىرىپ جاتىرمىن، ءتىپتى، ءوز جازۋىمدى ءوزىم تاني الار ەمەسپىن. بارلىعى قۇرەكەڭنىڭ اقىندىعى، اق كوڭىلدىلىگى، ءازىلقويلىعى، اقپەيىلدىلىگى، شىنشىلدىعى، كىشپەيىلدىلىگى جايلى اڭگىمەلەر مەن ولەڭدەر (بۇل ءوز الدىنا ءبىر اڭگىمە)، مەن ارىستان اعايدىڭ وسىنىڭ بارلىعىن ساناسىنا ساقتاپ العاندىعىنا قايرانمىن. قۇراعاڭ 8 ساعات دەگەندە وپەراتسيادان شىقتى، ءبىراق دارىگەرلەر وزدەرى وڭاشا كۇزەتەتىن بولمەگە ەنگىزىپ اكەتتى دە ەشكىمدى كەزدەستىرمەدى.

مەن جاۋاپتى حانزۋ دارىگەردەن وپەراتسيانىڭ قالاي بولعانىن سۇراعان ەدىم، ول كىسى «وتە ءساتتى بولدى، قان دا از شىقتى، جۇرەك قاعىسى، قان قىسمى تۇراقتى بولدى. جاسى ۇلكەن، قۋاتى ءالسىز ادام بولعاندىقتان بىرەر كۇن ەرەكشە باقىلاۋعا الامىز، الاڭسىز بولىڭدار» دەپ قاجەتتى ورامال، تازالىق قاعاز سىندى زاتتاردى اكەلۋىمىزدى تاپىسرعاندا عانا بالالارىنىڭ بەتتەرىنە قان جۇگىردى. شىڭگىلدەن تاڭەرتەڭ شىققان جۇبايى كاشىمحان اپايلار دا جەتىپ ۇلگىرگەن ەدى. ەرتەسى تۇسكە دەيىن ايالداسام دا قۇرەكەڭدى جاي جاتاققا شىعارمادى، جاۋاپتى دارىگەرمەن تىلدەسسەم «بۇل كىسنى ەرەكشە قاداعالاۋىمىزدى باسشىلار ارناۋلى تاپىسرعان، جانە بىرەر كۇن باقىلاۋعا الامىز» دەدى.

قۇراعاڭنىڭ وتپەلى كەزەڭنەن امان وتكەنىن ەستىپ، ونىڭ ۇستىنە جانە بىرەر كۇن كەزدەستىرمەيتىن بولعان سوڭ جۇبايى مەن بالالارىنا كەيىن ايىرىم كەلىپ كوڭىلىن سۇراپ، بىرەر كۇن قاراساتىنىمدى ايتىپ كۇيتىڭگە قايتتىم. قايتاردا «قۇراعاڭ ەسىن جيعاندا وقىسىن» دەپ بىرەر شۋماق ءازىل ولەڭدى قىزى كۇلاشقا ۇستاتتىم دا جولىما ءتۇستىم. (سونداعى ولەڭىمدى تابا المادىم)

قۇراعاڭنىڭ قاتەردەن قالعانىنا قۋانسام دا، اينالدىرعان اۋىرۋدىڭ الماي قويمايتىنىن ويلاپ ول كىسىمەن بىرگە وتكەن كۇندەردى ءجيى-ءجيى ەسكە الاتىن بولدىم. ارداقتى اقىندى اجالعا قيماعانىممەن كوز الداعى اماليات پەن قۇراعاڭنىڭ «ءوزىڭ ايتپاقشى، قوقىر-قوقسىعىمدى جيىپ ۇلگىرەتىن 3-2 اي ۋاقىت بەرسە اللاعا رازىمىن» دەگەن ءسوزى مەنى مۇقاعالي ايتقانداي «الابۇرتقان اقىننىڭ قولىن بايلاپ، اكەتە مە سۇم اجال ولىمگە ايداپ» دەگەن كۇدىكتى ويعا جەتەلەي بەردى.

«ءوزىڭ ايتپاقشى» دەپ وتىرعانى وتكەن جىلى ءبىر اڭگىمەدە قۇراعاڭ ماعان «ايدىش، سەنىڭ ولەڭدەرىڭ دە ءبىر جيناققا تولىپ قالعان شىعار؟ سەنەن جاستار دا، سەندەي جازا المايتىندار دا جيناق شىعارىپ جاتىر عوي» دەگەندە، مەن «ءوزىم دە وسىنداي ويدىڭ جەتەگىندە قوقىر-قوقسىقتارىمدى جيعان بولىپ جاتىرمىن» دەگەن بولاتىنمىن.

سوندا قۇراعاڭ «قوقىر-قوقسىعىمدى دەپ كىشپەيىلسۋىن قاراي كور» دەپ راحاتتانا كۇلگەن ەدى. قۇرعاڭنىڭ كولەڭكەسىندەي بولىپ 20 جىل ىلەسكەندە بۇل كىسىگە نە ىستەپ بەردىم؟ قاراپايىم ءتىلشى، قاتارداعى قالامگەر سالاۋاتىممەن ەڭبەكتەرى تۋرالى 1998-جىلى جاساعان «تۇلپار اقىن، سۇڭقار جىر» اتتى تەلە وچەرىگىنەن باسقا ەس قاتارلىقتاي ەستەلىكتەر دە قالدىرا المادىم-اۋ، قارا قوستان تارتىپ حان سارايىنا دەيىنگى جەردىڭ بارىندە كومەيىنەن توگىلىپ تۇراتىن كوركەم جىرلارىنىڭ قانشاسىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ، قانشاسىن دىبىس-كەسىكىن تاسپاسىنا الىپ ۇلگىردىم؛ قۇراعاڭمەن بىرگە وتكەن كۇندەرىم تۋرالى كەيىنگى ۇرپاققا قانداي جاۋاپ بەرەمىن دەيتىن سۇراۋلار ماساداي مازالادى. قۇراعاڭنىڭ ونەرى مەنسىز دە ولمەيتىنىن، ابىرويىنىڭ مەنسىز دە الاسارمايتىنىن، ەسىمىنىڭ مەنسىز دە ەل ەسىنەن كوتەرىلمەيتىنىن بىلسەم دە قۇراعاڭ تۋرالى قالايدا ءبىر شارۋا تىندىرۋدى ويلاۋمەن بولدىم.

اقىرى «قۇراعاڭنىڭ قازىرگى داۋىردەگى ايتىستىڭ ايبوز اقىنى ەكەندىگىنە ەشكىم دە ءشۇبا كەلتىرە المايدى، ال ول كىسنىڭ ارا-تۇرا حانزۋ تىلىندە دە قولما-قول ولەڭ قۇراي بەرەتىندىگىنە جانىندا جۇرگەندەر عانا كۋا بولا العانىمەن، ۋاقىت وزا كەلە بۇعان يلانبايتىنداردىڭ دا شىعۋى مۇمكىن، ول كىسىنىڭ حانزۋشا ايتقان ولەڭدەرىن ءوز اۋىزىنان ايتتىرىپ، كامەراعا ءتۇسىرىپ الايىن» دەگەن بەكىمگە كەلدىم دە مەكەمەدەن ءبىر اپتا رۇحسات الىپ ۇرىمجىگە اتتاندىم. الدىن الا شينجياڭ تەلەۆيزياسى 8-ارناسىنىڭ ءتىلشى ادىلەت ءابىلقايىر ۇلىنا تەلەفون بەرىپ، قۇرەكەڭ سۇحبات بەرەتىندەي بولسا تەلە كامەراسىن بەرە تۇرۋىن ءوتىندىم. مەن بارعان كەزدە قۇراعاڭنىڭ حيميالىق داۋالاۋىنىڭ باستالعان كەزى بولاتىن، اسقازانداعى دەرت جونىن قۇرىستىرىپ، جانى قينالىپ تۇرعان شاعى ەدى، ارقاسىن سيپاپ بەرسەڭ عانا جانى جاي تاباتىن-دى.

بوياۋى قانىق شىققان اق شايدان باسقا قۇمارتاتىنى تەك تەمەكى عانا ەكەن. شايدى سولعىنداۋ ءىشىپ، تەمەكىنى ازىراق تارتۋىن وتىنگەن ەدىم، «ايدىش، بوياۋى شىققان شايدىڭ اسقازاندى مىسىقشا تىرنايتىنىن بىلەمىن، مەندە ايايتىنداي نە اسقازان قالدى عوي دەيسىڭ، شايدى ىشپەسەم باسىمنىڭ قانى ۇستايدى، تەمەكى تارتپاسام ويىم ونعا، سانام سانعا بولىنە بەرەدى...» دەپ الدىمدى بوگەپ تاستادى.

جونىن سيپاپ وتىرىپ، تىنىستاپ قالعان ءبىر ورايدى عانيبەت تۇتىپ اڭگىمە ارناسىن اقىندار ايتىسى تۋرالى ادەيى بۇرعان ەدىم، قۇراعام جادىراپ سالا بەردى، تارلانبوزىم ءوزى باستاپ ودان-بۇدان اڭگىمە قوزعاپ كوڭىلدەنە ءتۇستى. تىلشىگە ءتان تىزگىن بۇرعىشتىعىممەن ارىپتەستەر ارا ازىلگە جەتەلەگەن ەدىم، قۇراعاڭ ءتىپتى دە قۋتىڭداپ شىعا كەلدى.

اۋىرۋ ازابىن اقىندىققا دەگەن قۇشتارلىعى باسىپ، بالاشا ءماز بولىپ، باسقاشا ادامعا اينالىپ كەتتى. ەندىگى ءسوز بۇيداسىن كۇيتىڭدە اشىلعان ايتىس اقىندار كلاسىنا، وسنىڭ الدىنداعى ايتىس تالقى جيىنىندا ايتستى حانزۋ تىلىنە اۋدارۋ تۋرالى جاڭا جوبا جاسالعاندىعى جايلى مازمۇنعا بۇرىپ ەدىم، قۇراعاڭ ەرەكشە ەلەڭدەپ كەتتى. ول كىسى قازاق ايتىسىن دۇنيەگە بەتتەتۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى حانزۋ تىلىنە، ودان اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى.

وسى كۇندە قازاقستانداعى ورىس ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ جانە ەلىمىزدەگى حانزۋ ءتىلىن جەتىك يگەرگەن اكبار ءماجيت ۇلى، ەركەش قۇرمانبەك قىزى، قايشا تاباراك قىزى سىندى قالامگەرلەردىڭ ءوزىن دە، ءوز ۇلتىن دا وزگەلەرگە تانسىتىرىپ كەلە جاتقاندىعىن تامسانا وتىرىپ اۋىزعا الدى.

نەشە كۇننەن بەرى «حانزۋشا ولەڭىڭىزدى كامەراعا ءتۇسىرىپ الايىن» دەگەن ءسوزدى قالاي ايتۋدىڭ ورايىن كەلتىرە الماي جۇرگەنمىن، «ەستەلىك ءۇشىن» دەسەم ناۋقاسىنىڭ سالماقتىلىعىنان سەزىك تۋدىرىپ الامىن با دەپ، «قىزىق ءۇشىن» دەسەم اۋرۋ ازابىن ارقالاپ وتىرعان ۇستازىمنىڭ جانىن جارالاپ الامىن با دەپ تۇيتكىلسىپ كەلگەم.

ەندى ماقساتتى ورىنداۋدىڭ وراتى كەلدى دەپ ويلادىم دا «قۇراعا، ءوزىڭىز ساباق بەرگەن ايتىس اقىندارى كلاسى جايلى تەلە ارناۋلى حابارىن ءتۇسىرىپ جاتقان ەدىم، الگىندەگى ويلارىڭىزدى، حانزۋشا ايتقان ولەڭىڭىزدى جيناقتاپ ايتىپ بەرمەيسىز بە؟ ەكرانعا ءتۇسىرىپ الىپ، كۇيتىڭدەگى شاكىرتتەرىڭىزگە قويىپ بەرەيىن» دەپ ەدىم، قۇراعاڭ قۋانا قۇپتادى. ۋادەلەسكەنىم بويىنشا شينجياڭ تەلەۆيزياسىنداعى ادىلەتتى شاقىرماق بولعان ەدىم، قۇراعاڭ «ايدىش، ولاردى اۋرەلەپ قايتەسىڭ، القام-سالقام بولىپ وتىرىپ شينجياڭ تەلەۆيزياسىنا تۇسەتىن ءتۇرىم قايسى؟ انداعى سايتان كوزىڭمەن الا سالساڭ بولدى» دەپ قولىمداعى شاعىن اپپاراتتى نۇسقادى.

ەندىگارى ەزىپ-قىرتىپ ۇلكەن كىسىنى شامىرقاندىرىپ المايىن دەپ ويلادىم دا شاعىن اپپاراتتى قۇراعاڭا تۋرالادىم. كەيىنتىندە قۇراعاڭنىڭ جۇرت اراسىنان جينالعان جىرلارىنان قۇرالعان «تاپ بەرمەنىڭ تارلانى» اتتى كىتاپتاعى مەن جولداپ بەرگەن «قازاقتىڭ شال اقىنى، حانزۋدىڭ شالا اقىنى» دەگەن ايدارشادا بەرىلگەن حانزۋشا ولەڭدەرى وسى تەلە تاسپاسىنان كوشىرىلگەن ەدى. قۇراعاڭنىڭ (حانزۋشا قابىلەتى ادەبي ورەدە بولماسا دا) حانزۋشا اۋىز ەكى ايتقان بۇل ءبىر نەشە شۋماق ولەڭدەرىندە دە قازاقشا ايتقان ولەڭدەرىندەگىدەي ۇيقاسىن، فورماسىن، مازمۇنىن ۇشتاستىرا بىلگەن شەبەرلىگى؛ قازاقي قالجىڭنىڭ قانىن سۇيىلدىرماي جەتكىزە العان الىمدىلىعى اڭعارىلىپ تۇرادى.

بۇل تەلە تاسپاسىن اتادان قالعان اسىل مۇرا رەتىندە ۇقىپتاپ ساقتاپ كەلەمىن.

قۇراعاڭنىڭ جانە ءبىر ادەتى ماڭىزدى جۇمىسى بولماسا باسقالارعا تەلەفون شالمايتىن، ەلدىڭ جالعاعان تەلەفونىن دا امان-سالەمدى قىسقا قايىرىپ، ترۋپكانى قويا سالۋعا اسىعىپ تۇراتىن ەدى. تەلەفونداعى ءسوزدى اقساقتىڭ قايىر سالەمى دەپ سانايتىن قۇراعاڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنداعى جارىم جىلعا جۋىق ۋاقىتتان باسقا كەزدە قولفون ۇستاپ كورمەگەن جان.

بۇنىسى جوقشلىقتان، دۇنيەقورلىقتان نەمەسە ءداۋىر كوشىنەن كەيىن قالعاندىعىنان ەمەس، قولفوندى ءبىر ءتۇرلى قول بايلاۋ كورەتىندىگىنەن ەدى. شىڭگىل اۋدانىندا قۇراعاڭسىز وتكەن تويدىڭ، وتىرىستىڭ، ءتىپتى، ساباقتاستار باس قوسۋىنىڭ ءسانى كەلمەيتىن. بۇدان سىرت، شىڭگىلگە الستان كەلگەن ۇكىمەتتىڭ نەمەسە جەكەنىڭ قوناقتارىنىڭ ەڭ الدىمەن ىزدەيتىنى قۇراعاڭ ەدى. بىرىنە ءبىرى جالعاسقان تورقالى توي، توپىرلاعان وتىرىس، قويشا قوزداپ جاتاتىن قوناعاسى، باسشىلاردى قارسى الۋ كەشتەرىنىڭ ءبارى قۇراعاڭداي قارا ناردى قايتااۋىلعا سالا-سالا قاجىتىپ تا جىبەرگەن بولاتىن.

قانشا شارشاپ-شالدىعىپ جۇرسە دە ەل تىلەگىن ەكى ەتپەيتىن قۇراعاڭ شاقىرعان جەرگە «بارمايمىن»، «بولمايدى» دەگەن ءسوزدى ايتا المايتىنىن ءوزى بىلەتىندىكتەن، قولفوندى قولعا الماۋعا ادەتتەنگەن. دەگەنىمەن، 2010-جىلدىڭ جازىندا قۇراعاڭ ماعان ءجيى-ءجيى تەلەفون شالىپ تۇردى. مەن ءبىر جاعىنان، قۇراعاڭداي ۇلى ادامنىڭ تەلەفون شالىپ، سەنىپ جۇمىس تاپسىرعانىنا قۋانسام؛ ەندى ءبىر جاعىنان، «الدە نەگە اسعىپ ءجۇر-اۋ» دەپ الاڭدايتىن بولدىم. قۇرمانبەكتەي جاقسى ادامعا جامان اۋىرۋدىڭ جابىسۋى، ول كىسنى قاتارداعى قاراپايىم شال سانايتىنداردىڭ دا، اسقار اقىن، قۇلاماس قۇز سانايتىنداردىڭ دا ساناسىندا تولقۋ تۋدىردى.

اۆتونوميالى رايوننان جەرلىك ورىنعا دەيىنگى باسشىلار قۇراعاڭنىڭ ەڭبەكتەرىن جيۋعا جۇرتتى جۇمىلدىرسا؛ جۋرناليستەر جولىعىپ سۇحبات الىپ قالۋدىڭ قامىنا جاپا-تارماعاي كىرىسىپ كەتتى. بارلىعىنىڭ جۇگىنەتىنى - «ەشتەن كەش جاقسى» دەيتىن اتالى ءسوز. وسى ورايدا شىڭگىل اۋدانىنىڭ باسشىلارىنىڭ بەكىتۋىمەن اۋداندىق مادەنيەت-دەنە تاربيە-باسپا ءسوز ۇقىعى مەكەمەسى شينجياڭ گازەتىنە ارناۋلى قۇلاقتاندىرۋ شىعارىپ قۇرمانبەك شىعارمالارىن جيۋدىڭ تىڭ ورلەۋىن كوتەردى.

ارىسى تۇركيا، موڭعوليا، قازاقستان ەلدەرىنە، بەرىسى ەلىمىز ىشىنە تارىداي شاشىلىپ كەتكەن قۇرمانبەك ولەڭدەرى دىبىس، كەسكىن تاسپالارىنان كوشىرىلىپ ءبىر ارناعا قۇيىلا باستادى. باستابىندا «قۇرمانبەك شىعارمالارى» دەگەن اتپەن توپتالعان جۇرت اراسىنان جينالعان ولەڭدەر توپتامىن قۇراعاڭنىڭ تاپسىرۋىمەن شينجياڭ اسەمونەر-فوتو سۋرەت باسپاسىنىڭ جاۋاپتى رەداكتورى حاھار ءسىلامجان ۇلى مەنىڭ رەداكسيالاۋىما بەردى. قۇراعاڭنىڭ ناۋقاسى سالماقتى بولعاندىقتان بۇل كىتاپتى ول كىسنىڭ كوزىنىڭ تىرىسىندە باسپادان شىعارىپ ۇلگىرۋ ءبارىمىزدىڭ ورتاق بورىشىمىزعا اينالدى.

ءبىر كۇنى قۇراعاڭ تەلەفوندا:

- ايدىش، مەنىڭ «قايىرۋسىز كەتكەن قالىڭ مالىمدى» اۋداندىق مادەنيەت مەكەمەسى قاۋىمداپ جيناعان ەكەن، حاھار ءسىلامجان ۇلىنا ايداتىپ جىبەردىم. ءوزىڭنىڭ جيعان-تەرگەنىڭدى قوسىپ ءوز قولىڭمەن رەداكسيالاپ شىعار. الگى عىلاۋ دەگەن ءيت نەمە (عىلىمبەك سولتانيا ۇلىن بالدىزسىنىپ قالجىڭداعانى) جيناقتىڭ اتىن باياعىنىڭ باي زامانىندا ءولىپ قالعان ادامنىڭ تۋىندىلارىنداي «قۇرمانبەك شىعارمالارى» دەپ قويىپتى. كىتاپتىڭ اتىن «اعىل-تەگىل» قويايىن دەگەن ەدىم، قىدىرحان مۇقاتايەۆتىڭ جيناعى وسى اتپەن شىعىپتى، باسقا ىڭعايلى ات ەسىمە تۇسپەي وتىر. ەرەكشە ەسكەرتەتىنىم: بۇل كىتاپتىڭ العى ءسوزىن ءجانابىل اقساقال ءوزى جازدى، اسىرە قالجىڭدارىمدى ەنگىزۋشى بولما، ەلدەن ۇيات بولادى.

قالجىڭ ولەڭ كەرەك بولسا قارا قاتيراعا جازىپ، قارا دورباعا عىلىمبەكتىڭ كوزىنشە سالىپ كەتتىم... ءوزىڭدى تاپتىرعان اقىم ءۇشىن كىتاپتىڭ اتىن قويۋدى ساعان تاپسىردىم، - دەپ قاشانعى ادەتىنشە ءسوزىن قالجىڭمەن اقىرلاستىردى. انشەيىندە تەلەفون شالساڭ شالا-پالا تىڭداپ تەلەفون ترۋپكاسىن قويا سالاتىن قۇراعام وسى كەزدە ماعان سول كىتاپ جايلى تالاي رەت تەلەفون شالدى.

كۇنى تاۋسىلىپ بارا جاتقان جاننىڭ سوڭعى جۇمىستارىن تىندىرىپ كەتۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتقانىن جانىم سەزىپ ءجۇردى، بۇل ويىن قۇراعاڭ قالجىڭعا سۇيەپ تەلەفوندا اشىق تا ايتا بەرەتىن-دى.

بۇرىن كىتاپ رەداكسيالاپ كورمەگەندىكتەن، ونىڭ ۇستىنە تەرۋدە قاتەلىك كوپ، ۋاقىت تىعىز بولعاندىقتان ساسقالاقتاپ كەتتىم. قۇرەكەڭە قايتا-قايتا تەلەفون شالىپ كوشىرۋدە، تەرۋدە ءتۇسىپ قالعان جەرلەرى مەن تۇسىنىكسىز، كۇڭگىرت ورىندارىن وزىنەن سۇراي ءجۇرىپ، سوڭىنا ازەر شىقتىم.

قۇراعاڭ ەسىنە تۇسكەن جەرلەرىن تەلەفوندا دەرەۋ ايتىپ بەرە سالاتىن دا، ەسىنە تۇسپەي قالسا «30-20 جىلدىڭ الدىندا ايتقاندارىمنىڭ ءبارى ەستە قالدى دەيسىڭ بە؟ ءوزىڭدى اقىن قىلىپ تاپتىرعانىمنىڭ قارىمجىسى ءۇشىن بىرەر جولدى ءوز ويىڭنان قوسا سال» دەپ ازىلدەيتىن ەدى. بۇل كىتاپتى شىعارۋ بارىسىندا حاھارلى حاھار اعادان قانشا رەت سوگىس ەستىگەندىگىمىز ءوز الدىنا ءبىر حيكايا بولاتىن.

2010-جىلى شىلدە ايىنىڭ سوڭىندا مەكەمەدەن جانە 2 اپتا رۇقسات الىپ قۇراعاڭمەن سۇحباتتاسۋدىڭ قامىن جاسادىم، ۇيىنە بارعانىمدا قۇراعاڭ جاتىن بولمەسىندە، كاشىمحان شەشەي مەن قىزى نۇرشات قوناق بولمەدە ەكەن. امان-سالەمنەن كەيىن نۇرشات:

- ايدىش، ءدال ۋاعىندا كەلدىڭ، بۇگىن اكەمنىڭ سەن رەداكسيالاعان «تاپ بەرمەنىڭ تارلانى» كىتابى قولىنا ءتيدى. ىشكى بولمەدە ماقساي (قوجاناي ۇلى) اعا ەكەۋى ساعان رازى بولىپ، ماقتاسىپ جاتىر. كوپتەن بەرى اعامنىڭ (اكەسىن ايتادى) كوڭىلدى وتىرعان كۇنى وسى، ىشكە كىر، - دەدى، قۋانا.

جاتىن بولمەسىنە سالەم بەرىپ كىرىپ باردىم، قۇراعاڭ قۇشاقتاپ بەتىمنەن ءسۇيدى دە:

- ماقا، مەن سىرتتا ءبىر بالا تۋدىرسام دا بىرەگەي تۋدىرام عوي، - دەپ قارقىلداپ كۇلدى، سوڭى جوتەلگە ۇلاسىپ كەتتى.

ماقاڭ دا باياعى ماڭعاز قالپىمەن:

- قۇراعاڭ ەكەۋىمىز مىنا كىتاپتىڭ اتىنىڭ دا، ءار قايسى تاقىرىپشالارىنىڭ دا جاقسى قويىلعانىن ايتىپ سەنى ماقتاپ جاتقامىز، - دەپ ءبىر توقتادى دا، بۇرىنعى ايتىپ وتىرعان اڭگىمەسىن تۇگەتىپ بولىپ قۇراعاڭا قوش ايتتى. قۇراعامنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق، كۇلمىڭ-كۇلمىڭ، قۇنجىڭ-قۇنجىڭ ەتەدى. اۋىزىنا قيسىق تىستەگەن تەمەكىسىن الماستان كىتاپ سورەسىنەن «جىلجىپ وتكەن جىلدار-اي» جيناعىنىڭ حانزۋشا باسىلىمىن جانە «نوسەر»، «تاپ بەرمەنىڭ تارلانى» جيناقتارىن الدى دا «تاپ بەرمەنىڭ تارلانى» اتتى كىتاپتىڭ ىشكى مۇقاباسىن اشىپ الدە نەنى سۇيكەكتەتە باستادى.

«ايدىنبەككە:

شالىڭدا نە ايتار بار، ايدىنبەگىم،

بولادى ءار كىمدە ارمان، ءار كىمدە مۇڭ.

وتكىزدىم بىردە وكىنىش، بىردە ۇمىتپەن،

الدانىپ جەتپىس جىلدىڭ اي، كۇندەرىن.

حالىم جوق، قايتاراتىن قارىزىم كوپ،

ءزىل باتپان جۇك باسقانداي ناردىڭ بەلىن.

ىشىندە قولىڭداعى ءۇش كىتاپتىڭ،

ومىرلىك قۋانىشىم، قايعىم مەنىڭ.

قۇرمەتپەن: قۇرمانبەك 2010-جىلى 30–شىلدە»

دەپ قولتاڭباسىن قالدىرىپ ءۇش كىتاپتى سيلادى. قۇشاعىم كىتاپقا، قويىنىم قۋانىشقا تولىپ، مارسيىپ مەن تۇرمىن! قايتا ايلانباس قايران كەز-اي!!! سول جولى قۇراعام ماعان تەك كىتاپ عانا قۇشاقتاتىپ قويماي، اماناتىن دا ارقالاتىپ كەتكەندەي سەزىندىم.

ەتىنەن ارىلىپ، قاۋقارى كەتىپ تۇرسا دا ەسىل اعا ەل تىلەگىن ەكى ەتپەيتىن ەجەلگى قاسيەتىن قارا تۇياقتان حال كەتكەنشە تاستامادى. ازىراق سۇحبات قۇرۋ تۋرالى تالابىمدى ەستىگەسىن، از ويلانىپ وتىردى دا «ەرتەڭ ورتالىق حالىق راديوسىنىڭ تىلشىلەرى، قازاقستاننىڭ زەرتتەرمەندەرى كەزدەسپەك، سولاردان كەيىن شامام كەلسە ازىراق اڭگىمەلەسەيىك» دەدى، جانسەبىل جان. ورتالىقتىڭ تىلشىلەرى جانە جادي شاكەن ۇلى باستاپ كەلگەن قازاقستاندىق تۇرسىنبەك كاكىشەۆ سىندى ۇلكەن كسىلەرمەن كەزدەسۋ اياقتالعان سوڭ قۇراعاڭدى وڭاشا ساياجايعا ەرتىپ بارىپ، تەلە كامەراسىن وزىمىزگە قاراتىپ قۇرىپ قويدىق تا اعىمىزدان جارىلا اڭگىمەلەستىك. مۇنىڭ ىشىندە «مەنىڭ كوزىم ءتىرى كەزىندە جاريالاماۋعا ۋادە بەر» دەپ كەسەتىپ الىپ، اقتارىلا ايتقان تالاي سىرلارى دا بار ەدى، جارىقتىقتىڭ.

سۇحبات سوڭىندا اسىرە ازىلدەرىنەن بىرەر شۋماق ايتىپ بەرۋىن وتىنگەن ەدىم، قۇراعاڭ «شارشاپ قالدىم، داۋىسىم دا جەتپەيدى. ەرتەڭگى كورگەن ەل كور اۋىزىنا قارعا ادىم قالعاندا دا قايداعىنى ايتىپ وتىرىپتى دەمەسىن، قايتايىق» دەپ شورت قايىردى. ءومىر بويى حالقىتى قاستەرلەپ، ابايدى ارداقتاپ، اقىندىعىنا دا، ادامدىعىنا دا كىر تۇسىرمەي وتكەن اق ەدىل اقىن سول پەرىشتە قالپى اتتانۋعا بەكىنگەن ءتارىزدى.

قوشتاسارداعى داستارقان ۇستىندە قۇراعاڭ جان جولداسى دومبىراسىمەن مۇڭداسقانداي ۇزاق ۋاقىت تىڭقىلداتتى دا وتىردى. 7 ايعا ەندى تولعان نەمەرەسى ايبول اتاسىنىڭ دومبىراسى ءسال توقتاي قالسا باجىلداپ، جىلاپ كەتەدى دە قايتا شەرتسە تالپىنىپ، ءماز-مايرام بولادى. ءبىز اتاسىنىڭ ونەرى دارىپ، كيەسى قونار دەپ جاقسى ىرىمعا بالاپ جاتىرمىز. ايبولىڭىزعا ارناپ ءبىر شۋماق ولەڭ ايتىڭىزشى دەپ وتىنگەن ەدىك، قۇراعاڭ قالجىراپ وتىرسا دا قارلىعىڭقى ءۇنمەن:

ارنايىن ەندى ولەڭدى ايبولىما،

اپاڭنىڭ الدىنداسىڭ-جايلى ورىندا.

تۋعالى ايبول ساعان 7 اي بولدى،

قۇلىننان تاياپ قالدىڭ تاي بولۋعا، - دەپ ءبىر شۋماق ولەڭ ايتىپ، دومبىراسىن نەمەرەسىنە ۇستاتىپ ەدى، كىشكەنتاي ءسابي دومبىرا شاناعىن تىرنالاي باستادى...

«ءيلاھيىم، ادامدىعىڭ مەن اقىندىعىڭ ۇرپاقتارىڭا ۇلاسا بەرگەي» دەپ تىلەدىم ىشىمنەن. مەنىڭ قۇراعاڭنىڭ ءوز اۋىزىنان ەستىگەن ەڭ سوڭعى ولەڭىم وسى بولىپ قالدى. وسىدان كەيىن قۇراعاڭنىڭ حالى بىرتىندەپ تومەندەي باستادى دا تەلەفون الۋعا دا، كوڭىل سۇراي بارعاندارمەن كەزدەسۋگە دە زاۋقى سوقپادى، تەلەفوندا بالالارىمەن عانا تىلدەسىپ تۇردىم. تەك شىڭگىل تەلەۆيزياسىنداعى كونە ساپتاستارىما قۇراعاڭ تۋرالى قيمىلداردى قالت جىبەرمەي كامەراعا تۇسىرە بەرۋدى تاپسىرۋدان باسقا امالىم قالمادى. جامالقان قاراباتىر قىزى، قىدىرحان مۇقاتايەۆ، زاداحان مىڭبايەۆ قاتارلى ارىپتەستەرى مەن قالامداس قۇربىلارى تارباعاتايدان ارنايى كوڭىل سۇراي كەلگەندە شىڭگىل تىلشىلەرى باستان-اياق كامەراعا ءتۇسىرىپ الىپتى.

كۇيتىڭگە قايتىپ كەلگەسىن وسى رەتكى سۇحباتتان «ازابى كوپ اقىن دەگەن پەندەنىڭ»، «اقىن جايلى ايتادى قىزىقتى اڭىز» دەگەن تاقىرىپتا ەكى ءبولىمدى ارناۋلى حابار جاساپ تاراتقان ەدىم، بۇل كورەرمەن كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.

***

2011-جىلى 8-قاڭتار، سەنبى بولاتىن. جاڭا قونىس، جاڭا جىل، سوعىم باسى سىندى سىلتاۋمەن ءبىزدىڭ ۇيدە كورشى-قولاڭدار جينالىپ الىپ دۋلاپ وتىرعامىز. بەيۋاقتا بەبەۋلەگەن تەلەفون كوڭىلدىلىگىمىزدى سۋ سەپكەندەي باستى. تەلەفون قابىلداپ بولىپ «شالەكەڭ قايتىس بولىپ كەتىپتى!» دەپ ەدىم، وتىرعانداردىڭ كەيبىرەۋى مەنىڭ ءوز اكەم ەكەن دەپ ويلاپ ابدىراپ قالدى، قۇراعاڭنىڭ اقۋالىنان حاباردار ۇلكەندەر جاعى كوڭىل ايتىپ، كوڭىلىمىزدى اۋلاپ جاتتى.

ءبىر مۇشەلگە ءالى تولا قويماعان، حانزۋشا وقيتىن قىزىم ايديدار نە بولعانىن بىلمەي اڭىرىپ قالدى. «اقىن اتاڭ قايتىس بولىپتى» دەپ ەدىم، بۇك ءتۇسىپ وتىرا قالىپ ءۇنىسىز ەگىلىپ جىلاعاندا كوز جاستارى تاپسىرما داپتەرىنە تىرس-تىرس تامىپ جاتتى. ۇيگە كەلگەن سايىن ارقاسىن قاسىتىپ، اقسىنا ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن، سەگىزدەگى بالادان سەكسەندەگى داناعا دەيىن دوستاسىپ كەتەتىن اقىن اتاسىنا دەگەن ساعىنشتىڭ، قيماستىقتىڭ جاسى ەدى ول!

ەڭ اۋەلى ەسىمە كەلگەنى قۇراعاڭنىڭ ونەردەگى سەرىگى، ومىرلىك ارىپتەسى جامالقان قاراباتىر قىزى بولدى. شىڭگىل اۋدانىندا قۇراعاڭنان باسقا ول كىسىمەن تەلەفوندا تىلدەسىپ تۇراتىن ەشكىم جوق ەكەندىگىن بىلەتىندىگىمنەن جاقاڭا قارالى حابار تىكە جەتپەي قالماسىن دەپ ويلاپ دەرەۋ تەلەفون جالعادىم. باستابىندا ءوزىمدى بەكەم ۇستاپ ءسوزدى «جاقا، ەڭ سوڭعى ارىپتەسىڭىزدەن دە ايىرىلدىڭىز، ەندى ەرەكشە قورعالاتىن باعالى اڭ قۇساپ جالعىز قالدىڭىز...» دەپ ازىلمەن باستاعان ەدىم، سوڭىندا كوڭىلىم بوساپ كوز جاسىمدى تيا الماي قالدىم. جۇبايىم نۇرگۇل «ەجىكتەمەي ۇلكەن كىسىگە ءجونىڭدى ايتساڭشى» دەپ قولىمنان تەلەفوندى الدى دا «اقىن اپا، اقىن اتامىز قايتىس بولىپ كەتىپتى!» دەپ ەڭىرەپ قويا بەردى. ءبىزدىڭ ۇلارداي شۋلاۋىمىزدان ءۇي تولى قوناقتىڭ بەرەكەسى قاشىپ، بەت-بەتىنە كەتتى.

قۇراعاڭنىڭ قازاسى «ايتىپ كەلگەن اجال» بولعاندىقتان ول كىسىنىڭ قايتىس بولعاندىعىنا قايعىرعانىمنان گورى قاسىندا بولا الماعاندىعىما وكىنگەنىم باسىم بولدى. «2000 يۋان ايلىقتىڭ كوزىنە قاراماي ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىندە جانىندا نەگە بىرگە بولمادىم ەكەن» دەگەن وكىنىش وزەگىمدى ورتەپ بارا جاتتى. شىنىمدى ايتايىن، ءوز اكەم قايتىس بولعاننان ارى قايعىراتىنىم - قۇرمانبەك بار قازاقتىڭ ۇلى، بار حالقتىڭ قۇلى ەدى عوي!

جارىم ساعاتتان كەيىن جامالقان اپاي تەلەفون شالىپ:

- ايدىش، رۋحاني اكەڭنىڭ الدىنان جارىلقاسىن، مەن دە جالعىز جىلاي-جىلاي ەندى ەسىمدى جيىپ وتىرمىن، سەن دە سەرگىپ قالعان شىعارسىڭ؟ قاشان، قالاي باراسىڭ؟ مەن باسشىلارعا حابارلاسىپ ەدىم، تارباعاتاي ايماعىنىڭ باسشىلارى ۇرىمجىدە ەكەن. ولار «كۇن سۋىق، جەر الىس، جول تايعاق جالعىز جول جۇرمەڭىز، قايتىپ بارعاسىن ارناۋلى كوڭىل ايتۋ ۇيرمەسىن ۇيىمداستىرامىز، سولارمەن بىرگە بارىڭىز» دەپ تاپىسردى، مەن بىرەر كۇننەن كەيىن باراتىن سياقتىمىن، - دەدى.

- «ەڭ سوڭعى شالىڭىز» كوز جۇمعاندا قايتىپ وتىرا الاسىز، مەن ماشينا مايلاپ شىعىپ دوربىلجىننەن ءسىزدى ەرتىپ كەتەيىن، - دەپ جاتىرمىن ءازىل-شىنى ارالاس.

- بولدى، راحىمەت، سەن جۇرە بەر، مەن باسشىلاردىڭ ورنالاستىرۋىن توسايىن، قۇرەكەڭ قايتىس بولدى دەپ اق قار، كوك مۇزدا الىپ-ۇشىپ جالعىز كەتكەندە ءوزىم اۋىرىپ-سىرقاپ قالسام دا قيىن، باسشىلار ارناۋلى اپارامىز دەپ وتىرعاندا قۇرمەت ەتپەسەم ۇيات بولادى. مەنىڭ شىڭگىلدە سەنەن باسقا بايلانىس جاسايتىن ادامىم جوق، تەلەفونىڭدى كۇندىز-ءتۇنى ءسوندىرۋشى بولما، سەن ارقىلى حابارلاسىپ تۇرامىن، - دەپ ەسكەرتتى اقىن اپاي. ەرتەسى تاڭ اتا ءور التايداعى ءورشىل اقىننىڭ، ۇلى ۇستازىمنىڭ، رۋحاني اكەمنىڭ جانازاسىنا قاتىناسۋعا اتتاندىم.

2011-جىلى 10-قاڭتار ياعىني قۇراعاڭنىڭ ءدال 70 جاسقا تولعان، تۋىلعان كۇنى. تاڭەرتەڭگى نولدەن تومەن قىرىق سەلتسي گرادۋستىق اقمىلتىق ايازدا قاس-كىرپىكتەرى قىراۋلانىپ، ساقال-مۇرتتارىنا اق سۇڭگى قاتقان اتتىلى-جاياۋ جۇرت قارالى كوڭىل، قاتۋلى قاباقپەن شىڭگىل قالاشىعنىڭ سولتۇستىگىندەگى قارا شوقىنىڭ ەتەگىنە جاڭادان سالىنعان زاماناۋي مەشىتتىڭ اۋلاسىنا جينالا باستادى. جۇرتتىڭ اياعىنا تاپتالعان قاسات قاردىڭ ايازداعى قيقىلداعان-شيقىلداعان دىبىسى دا الدە نەندەي ايانىشتى كوڭىل كۇيدى اڭعارتقانداي...

قۇرەكەڭ باقيعا اتتانعان 8-قاڭتار كەشتە شىڭگىل اۋدانىنىڭ اكىمى تاتۋ ءجاني ۇلى باستاعان ءتورت القا باسشىلارى ارناۋلى جيىن اشىپ جەرلەۋ كوميسسياسىن قۇرىپ، قۇراعاڭ وتباسىنا ەشقانداي اۋىرتپالىق سالماۋ ءۇشىن الىس-جاقىننان كوڭىل ايتا كەلگەن قۇرمەتتى قوناقتارعا ۇكىمەت اتىنان جاتاق-تاماق ورنالاستىرۋ، ءولىم جونەلتۋ بارىسىن باستان-اقىر اۋداندىق مەشىتتە وتكىزۋ، قاتىستى جيىندار مەن قيمىلداردى تەلە ەكرانىنا ءتۇسىرىپ ارحيۆكە ساقتاۋ...

قىسقاسى، حالىقتىڭ ادال ۇلى، قارا ولەڭنىڭ قارا نارى، قازاقتىڭ باس ايتىس اقىنى - قۇرمانبەك زەيتىنقازى ۇلىن سوڭعى ساپارىنا قادىرلەپ اتتاندىرۋ تۋرالى جۇيەلى ورتالاستىرۋ جاساپتى. مەن دە بارا سالا ءوزىمنىڭ «توركىن» مەكەمەم شىڭگىل تەلەۆيزياسىنىڭ تىلشىلەرى ەركىن زاعىپىر ۇلى جانە ەسىمبەك رامازان ۇلىمەن بىرگە قۇرەكەڭنىڭ سوڭعى ساپارىن كامەراعا الۋدىڭ قامىنا كىرىسكەن بولاتىنمىن. التاي تەلەۆيزياسىنان كامەنبەك جۇماحان ۇلى، شينجياڭ گازەتىنەن قالياكپار ۇسەمحان ۇلى، شينجياڭ تەلەۆيزياسىنان قۋانىش ءىلياس ۇلى، قايرات دومالين قاتارلى تىلشىلەر دە كەلىپ ۇلگىرىپتى.

كۇن سۋىق بولسا دا قارالى جيىنعا جينالعان جۇرتتا ەسەپ جوق، مەشىتتىڭ 11000 شارشى مەتىرلىك الاڭى 10000 نان استام ادامنىڭ بۋعا اينالعان دەمدەرىمەن بۋالدىرلانىپ تەڭىزدەي تولقۋدا. شىڭگىل قالاشىعىنىڭ اياق جاعىنداعى سەمونت زاۋىتى قارالى حالىقتىڭ قاسىرەتىن قۇسىپ جاتقانداي مورجاسىنان قارا قوشقىل ءتۇتىن اتقاقتاتىپ تۇر، بۇل تۇتىندەر سوناۋ داباتى تاۋىنىڭ ورتان بەلىنە شوككەن قويۋ تۇمانعا قوسىلىپ الىس-جاقىننان «وي، باۋىرىمداپ» كەلىپ جاتقان جاناشىرلاردىڭ جان الەمىن جاريا ەتكەندەي. شوككەن بۇلتتى تەسىپ تۇرعان داباتى تاۋى اقىن رۋحىنداي ايباتتى كورىنسە، داباتىنىڭ يىعىنان كۇلىمدەپ كوتەرىلىپ كەلە جاتقان شۇلەن كۇن قۇراعاڭنىڭ جارقىلداعان جايدارمان بەينەسىن ەلەستەتەدى.

ازا ءبىلدىرۋ جيىنىندا ەشقانداي تۋىس-قيىستىعى جوق قايمانا قازاقتارىڭ دا ەڭىرەپ جۇرگەندىگى؛ وزگە ءتىلدى، وزگە ءدىندى ادامداردىڭ دا قاسىرەتتەنە جانارلارىنا جاس ىركۋى قۇراعاڭنىڭ قادىر-قىمباتىن ءتىپتى دە اسىرا تۇسكەندەي...

ءوزى قادىرلى ادامنىڭ ءولىمى دە قادىرلى بولادى ەكەن-اۋ دەگەن وي ورالدى ماعان. قۇراعاڭنىڭ ءومىر بايانى مەن ارىسى قازاقستاننان، بەرىسى ەلىمىزدىڭ ءار ولكەسىنەن كوڭىل ايتىپ، حال سۇراعان 100 دەن استام جەدەلحاتتىڭ ماڭىزدىلارىن عانا وقىعاننىڭ وزىندە ءبىر ساعاتقا سوزىلعان ازالى جيىندا كوپشىلىك اقشۇناق ايازعا قاراماي سىلتىدەي تىنىپ تۇردى.

باسشىلاردىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا قيساگەر قازىم المەن ۇلى قۇرمانبەكتىڭ قارا ورمان حالقىنا قالدىرعان «وسيەت» ولەڭىن جاتقا ايتتى:

ءاز حالقىم، كەيىمەڭدەر مەن ولگەندە،

حابارلا جوعارعى ەلگە، تومەنگى ەلگە.

مۇرسا جوق تۇگەل سالەم بەرەم دەۋگە،

قيا الماي كەتتى دەڭدەر كەنەن كەۋدە.

يىقتاسىپ دوستارمەن تەڭەلگەندە،

كونگىسى جوق قوس جانار سونەم دەۋگە.

ءسۇيدىم ەلدى جانىممەن، ولەڭمەن دە،

ەلدەن باسقا ەشكىم جوق سەنەر مەندە.

ءمىن قالادى دەۋشى ەدى شەبەردەن دە،

جەرىم بار ناردى جولعا شوگەرگەندە.

اينا-حالقىم، كەشسە ەكەن ايىبىمدى،

بار بولسا وكپەلەرى ەگەر مەندە.

رەنجىمەي تۋعان ەل اتتاندىرسىن،

ءسىڭىپ كەتسىن سۇيەگىم، دەنەم جەرگە.

سالەم ايت دۇعاي-دۇعاي ەل مەن جەرگە،

كەشەگى تىڭدارمان مەن كورەرمەنگە.

ءارى-ءسارى بولماستان ءادىلىن ايت،

«اقىماقتىڭ ءبىرى ەدى» دەگەندەرگە.

ارتىق ماقتاۋ ابىروي اپەرمەيدى،

اينالدىرىپ جىبەرمە كەمەڭگەرگە.

ءاز اقىننىڭ سۇيەگى كومىلسە دە،

كومىلمەيدى دەگەيسىڭ ولەڭ جەرگە!

قۇراعاڭنىڭ سوڭىنان ەرىپ، سارقىتىن ىشكەن، ءتىپتى، ءوزىن كورمەسە دە ولەڭىن ەستىپ ءپىر تۇتىپ، سىرتتاي تابىنىپ جۇرەتىن شاكىرتتەرىنىڭ دە ءبىرتالايى جانازاعا جەتىپ ۇلگىرگەن كورىنەدى. سولاردىڭ ءبىرى ءارى ىشىندەگى جاسى ۇلكەنى بۋرىلتوعايلىق ەركىن ءىلياس ۇلى ازا ءبىلدىرۋ جيىنىندا بارلىق شاكىرتتەرى اتىنان ولەڭمەن قوشتاسىپ:

جالعاعان ەكى عاسىر ارالىعىن،

اسقاقتاپ ەل قوينىندا قالار ءۇنىڭ.

ۇلى اقىنى قازاقتىڭ اتتانعاندا،

مەندە، سەندە، اعايىن، جارالىمىن.

جىردىڭ ۇلى تۋى كەپ قۇلاعاندا،

مىناۋ - بار قازاق ءۇشىن قارالى كۇن.

اعا باردا اقىلدان تارىقتى كىم؟

سودان ۇققام ءومىردىڭ انىق ءتۇرىن.

ادامدىقتىڭ كەۋدەمە تاعىپ گۇلىن،

دەپ ۇشىرعان قولىمەن «شارىقتا ۇلىم».

ەرتەڭىمنىڭ جوتاسىن شولىپ بۇرىن،

اق باتاسىن سيلاعان جورىقتى كۇن.

سودان ۇققام ءومىردىڭ الىپ سىرىن،

«ەڭكەيمە!» دەپ ءجۇرۋشى ەڭ، الىپ قىرىم.

وسىنداي اعالارىم بار كەزىندە،

قاراعايدى ءتۇسۋشى ەد ورىپ ءتىلىم.

سەنى ماڭگى قيا الماي مەن قالارمىن،

و، مەنىڭ قاسيەتتى جارىقتىعىم! - دەپ قۇراعاڭنىڭ مۇردەسىنە باس ءيدى. (ءولىم ۇستىندە دومبىرا شەرتىپ، ولەڭ ايتقاندى بۇرىن كورمەگەن كەيبىرەۋلەرگە بۇل ءسال ەرسىلەۋ سەزىلگەنىمەن، اڭعارلى جۇرت بۇكىل ءومىرى ولەڭمەن وتكەن اتاقتى اقىنىنىڭ ءولىمىنىڭ دە ولەڭمەن ورنەكتەلۋىن قۇپتاپ تۇرعان ەدى.)

سۇڭعىلا ادام سوڭعى جۇمىستارىن دا ورنىمەن ورنالاستىرىپ كەتەدى ەكەن-اۋ. جانازاسىن شىعاراتىن، ءمايىتتى جۋىندىراتىن ادامدارىنىڭ ءبارىن ءوزى اماناتتاپ كەتكەن كورىنەدى. قۇراعاڭ ءوزىنىڭ جانازاسىن ماقسات دەگەن جاس يمامعا شىعارتۋدى تاپسىرعان ەكەن، الايدا، قازاقي قاعيدا مەن ءدىنني جوسىنعا جۇيرىك جاس يمام ميكروفوندا اقىننىڭ ىزگى ىستەرىن، ولەڭدەرىنەن سيتات كەلتىرە كەلىپ «قۇرەكەڭنىڭ جانازاسىنا سوناۋ بۋرىلتوعايدان مەنىڭ ۇستازىم، مەملەكەتتىك ءسىلام قوعامىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى قاجياكپار اقساقال كەلگەن ەكەن، كوپشىلىك ماقۇل كورسە، مەن نامازدى سول كىسىنىڭ وقۋىن ءجون كورىپ تۇرمىن» دەپ جولىن قارت قاجى قاجياكپارعا ۇسىندى. بالا-شاعاسىنىڭ جانە جۇرتتىڭ ريزالىعىمەن جانازانى قاجاعاڭ شىعاردى.

ازالى جيىن اقىرلاسقاننان كەيىن قۇراعاڭدى سوڭعى ساپارلارىنا اتتاندىرۋدىڭ قامىندا تابىتتى كوتەرىپ مەشىت اۋلاسىنان سىرتقا بەتتەگەن جۇرتتىڭ لەگىندە كەتىپ بارا جاتىر ەدىك، كەنەت كوتەرىلگەن مۇڭلى اۋەن ەرىكسىز مويىن بۇردىردى.

الگىندە باسشىلار جيىن باسقارعان مىنبەدەگى ميكروفوننان شىققان ايەلدەردىڭ سۇيەكپەن قوشتاسقان جوقتاۋلارى ساي-سۇيەكتى سىرقىراتتى. ءبارى ءبىر جولدا شۋلاعاندا انىق ەستۋگە مۇمكىندىك بولمادى، وسى جوقتاۋلاردى كامەراعا ءتۇسىرىپ الۋ ءۇشىن مەن «بەتتىڭ ارىن بەلبەۋگە ءتۇيىپ» ەڭىرەپ تۇرعان، ەگىلىپ تۇرعان ايەلدەرگە كەزەكتەسىپ، قىسقا دا نۇسقا ايتۋدى تاپسىرىپ ميكروفوندى ءبىر-بىردەن ۇسىنىپ تۇردىم. اقىن قىز-كەلىنشەكتەر ارت-ارتىنان جوقتاۋ ايتا باستادى، بۋىرشىننان كەلگەن اقىن ءازيا ماعىپەر قىزى:

باقىل بول قايران قۇراعام،

بيىگىم ەدىڭ قۇلاعان.

ونەردەگى قىزىڭنىڭ،

داۋسىن ەستى جىلاعان.

شىڭگىلىڭ باسى ءور ەدى-اي،

وتىرعان جەرىڭ ءتور ەدى-اي.

ادامدار نەتكەن قاتىگەز،

التىندى قايتىپ كومەدى-اي.

بۋىرىلتوعايدان كەلگەن ايتىس اقىنى گۇلدەن مۇلىك قىزى:

ەزىلىپ جۇرەك قولقادان-اي،

ءبىر تۋار كەتتى ورتادان-اي.

ءبىر تۋارى ەدىڭ قازاقتىڭ،

توپىراعىڭ بولسىن تورقادان-اي.

بىرەۋى ەدىڭ الىپتىڭ-اي،

كورۋگە، اعا، زارىقتىم-اي.

قازالى حالقىڭ قايعىردى،

اياۋلى ۇلى ەڭ حالقتىڭ-اي.

شىڭگىلدەگى شاكىرتىءجاميعا داۋلەت قىزى:

مايلى-ءجايىرعا سۇيەنىپ،

كوز جاسنان مۇز ەرىپ.

جاتىر ما ەكەن قايعىدان،

جامالقان اپام ءتىرى ءولىپ.

قۇراتا، جىرىڭ ولمەيدى،

ءىزباسارلارىڭ ءبىز ەدىك.

جانىڭىز بولىسن جانناتتا،

اللادان سونى تىلەدىك.

شىڭگىلدىڭ ايتىس اقىنى گۇلجاينار جومان قىزى:

بەلدەۋدەن كەتتى ارعىماق،

پانيدەن مىناۋ قالجىراپ.

ارتىڭنان ەرگەن شاكىرت ەم،

قالدىم عوي، اتا، زار جىلاپ.

بەرسەڭشى حالقىم، تىلگە ەرىك،

قوعامعا ەدى ءبىر كورىك.

ايتسقا مەنى باستاۋشى ەڭ،

بارامىن اتا-اۋ كىمگە ەرىپ؟

كوكتوعايدان كەلگەن ايتىس اقىنى نۇرزيا اسقابىل قىزى:

قوردالى شىڭگىل جەرىمدە،

قوش ايتتى اتام ەلىنە.

قازاڭا جاتىر قايمىعىپ،

بايلانعان قۇلىن جەلىڭدە ...

اكەسىمەن سوڭعى رەت قوشتاسىپ، شەرىن تارقاتىپ السىن دەگەن ويمەن ميكروفوندى قۇراعاڭنىڭ اقىن قىزى نۇرشاتقا ۇسىندىم:

حوش ەندى، قايران اسقارىم،

ۇلتىڭنىڭ سالتىن ساقتادىڭ.

جانىما باتىپ بارادى-اي،

سىز جەردە شىركىن جاتقانىڭ...- دەپ مۇڭ-نالاسىن توگە باستاعاندا ەكىنشى ميكروفوننان وزانداعان گۇلجاينار جومان قىزىنىڭ ءۇنى وكتەم شىقتى:

سۇركەيلى تارتتى-اۋ تىڭ دالام،

شالقىعان ءانىن تىڭداعان.

جاقۇتى ەدىڭ حالقىڭنىڭ،

ءسۇزىپ ءبىر العان تۇنبادان.

ولەڭمەن جوقتاپ مەن تۇرمىن،

جاعا ءبىر جەڭىن جيماعان.

كەشىرسىن اتا ارۋاعىڭ،

بارىنەن سودان قينالام.

دۇعا ءبىر تىلەپ حالقىڭ تۇر،

ءان قىلىپ يمان سيلاعان.

كوكتوعايدان كەلگەن ايتىس اقىنى نۇرگۇل تۇركىستان قىزى:

ونەرمەن ەدىڭ تانىلعان،

قايعىعا تولدى قالىڭ ماڭ.

جىلادى حالىق قايعىدان،

ايبوز ۇلىنان ايرىلعان.

اقىن جوق بولماس قازاقتا،

ەلى ءۇشىن تۇسكەن ازاپقا.

جىلاعان ەلدىڭ تىلەگى-

جانىڭىز بولسىن جانناتتا.

قۇراعاڭنىڭ جۇبايى كاشىمحان شەشەي:

ناۋقاسىن ەلدەن جاسىرىپ-اي،

جۇرە دە بەرگەن شات كۇلىپ-اي.

ارتىندا قالعان جۇمسىن،

كەتتى ەكەن كىمگە تاپسىرىپ-اي.

قۇراعاڭنىڭ ۇلكەن كەلىنى سەرىكگۇل:

قىسقا بولدى، اتا، سىزىعىڭ،

ەڭىرەپ قالدى قىز-ۇلىڭ.

ارتىق تا بولماس ەدى عوي،

اقجولدىڭ كورسەڭ قىزىعىن...

ەندى عانا قابىر باسىنا بەتتەپ بارا جاتقانىمىزدا ءبىر مۇشەل جىلدىڭ الدىندا قۇراعاڭنىڭ ايتقان ءبىر ءسوزى ويىما كەنەت ورالا كەتتى دە، شىڭگىل تەلەۆيزياسىنىڭ ءتىلشىسى ەسىمبەككە «مەن قابىر باسىنا دا بارمايمىن، قۇرەكەڭە توپىراق تا سالمايمىن، سەن بارىپ كەسكىنگە ءتۇسىرىپ كەل» دەدىم دە جاتاعىما بەتتەدىم. مەنىڭ اياق استىنان سابىنداي بۇزىلعانىمنىڭ بايىبىنا بارا الماعان ەسىمبەك قابىر باسىنا جالعىز كەتتى.

1998-جىلدىڭ كۇزى بولاتىن. التىنبەك دەگەن دوسىمنىڭ ۇيلەنۋ تويىنىڭ كەشكى قوناعاسىنا قۇراعاڭ ارناۋلى شاقىرىلعان ەدى. الدىندا بىرنەشە تويدان شىعىپ لەپىرىپ كەلگەن قۇراعاڭ كەلىن تۇسىرگەن جۇبايلار بازاربەك پەن ماكەسكە ءازىل-قالجىڭى ارالاس اقجارما تىلەگىن ولەڭمەن بەينەلەپ توي يەلەرىن قارىق قىلىپ، ەل-جۇرتتى قىران-توپان كۇلكىگە كومدى دە تاستادى. ارەدىكتە قۇراعاڭ «ايدىش، باسىم قاتتى اۋىرىپ تۇر، ۋقالاپ بەرشى» دەدى.

مەن ول كىسىنى كورشى سامارحان شالدىڭ ۇيىنە ەرتىپ بارىپ باسىن ۋقالاپ بەردىم، ءسال جادىراپ العان سوڭ قۇراعاڭ «ايدىش، جامان شالىڭ ءۇستىپ قايتاۋىلعا ءتۇسىپ ءجۇرىپ ءبىر-اق كۇندە شوگىپ قالاتىن ۇقسايدى، مەنى جاقسى كورەتىنىڭ شىن بولسا مەن ولگەندە جىلاما، توپىراق تا سالما. سەنسىز دە بىلايعى جۇرت مەنى كومۋسىز قالدىرمايدى، سەن يتتەن قۇران دا دامەتپەيمىن، قۇلىپتاسىما سۇيەنىپ تۇرىپ ءبىر كەلىسكەن ولەڭ وقىپ، ەكرانىڭا ءتۇسىرىپ الساڭ دا جەتەدى» دەپ توقتادى.

مەن اڭتارىلىپ قالىپ ەدىم، قۇراعاڭ مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تولەگەن ايبەرگەنوۆ قازا بولعاندا جازعان «ولگەنىن راس كوردىم شىن اقىننىڭ» دەپ باستالاتىن ولەڭىن تولىعىمەن جاتقا وقىپ بەردى دە «كوردىڭ بە، مۇقاڭ قانداي جاقسى ايتقان؟ اقىندى شىنايى تۇسىنەتىن ادام جەرلەمەۋى كەرەك، ونسىز دا قارايعان حالىق قارعا، قۇزعىنعا جەم قىلمايدى. ەگەر، سەن ماعان توپىراق سالادى ەكەنسىڭ، كورلىگىمدى كوتەرىپ تۇرامىن دا اكەڭدى ءبىر-اق تانىتامىن» دەدى دە الگى ولەڭنىڭ مىنا شۋماقتارىن قايتالادى.

بارماڭدار اقىندى جۇرت جەرلەگەندە،

كورمەڭدەر كوردىڭ اۋزى جابىلعانىن.

كوتەرىپ سەندەر ونى كەلمەگەندە،

كومۋسىز قالمايدى عوي، باۋىرلارىم!

كومبەڭدەر!

توپىراقتى تاستاماڭدار!

جابىلا تولتىرماڭدار قۇمدى ۇرانى.

اقىندى كومسىن بىلمەس باسقا جاندار،

باسىنا بارماڭدار دا، قۇربىلارى!

(جالعاسى بار)

اۆتور: ايدىنبەك ءشارىپحان ۇلى

دايىنداعان بەيسەن سۇلتان ۇلى