الداعى ون جىلدا قىتاي ەكونوميكاسى ەڭ وزىق دەڭگەيگە جەتەدى - ەكونوميستەر
ال جالپى وندىرىستىك قۋاتى بۇكىل الەمنىڭ ساۋداسىن وزىنە تاۋەلدى ەتىپ وتىر. ال ساراپشى ەكونوميستەر الداعى ون جىلدا قىتاي ەكونوميكاسى ەڭ وزىق بولاتىنىن ايتادى.
قازىرگى كەزەڭدەگى گەوساياساتتا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا تەڭدەسى جوق ەكونوميكالىق ءوسۋ ەسەبىمەن قۇرىلۋدا. كەلەسى ونجىلدىقتا قىتاي جالپى ۇلتتىق ءونىمنىڭ كولەمى بويىنشا ا ق ش- تى باسىپ وزادى دەگەن جورامال بار.
«ۇلكەن قىتايدىڭ» (ق ح ر، گونكونگ، تايۆان) ەكسپورتى جاپونداردان اسىپ تۇسەدى. قىتايدىڭ قارجى قورىنىڭ كورسەتكىشتەرى (403,3 ميلليارد دوللار) دۇنيە ءجۇزى بويىنشا تەك قانا جاپونيا مەن تايۆانعا ورىن بەرەدى. قىتايدىڭ جاھاندىق ستراتەگياسىنىڭ باسىمدىلىعىندا جاقىن كورشىلەرىمەن قارىم-قاتىناس تۇراقتاندىرۋ جانە عالامدىق ليدەرلەرمەن بەيبىت قارىم- قاتىناستا بولۋىن ەسكەرە وتىرىپ، قىتايلىق رەفورمالار مەن اشىق ساياسات جۇرگىزۋدە حالىقارالىق قولايلى جاعدايلار قامتاماسىز ەتۋ ورىن الادى.
...قىتايدى ەكونوميكالىق دەڭگەيى پەكيننىڭ سىرتقى ساياسي جانە گەوساياسي امبيتسياسىن ىنتالاندىرادى. شىن مانىندە، بۇل ۇدەرىس باستالدى. قازىرگى كەزدە ق ح ر سىرتقى ساياسي باعىتىن ۇشكە بولۋگە بولادى:
1. جاھاندىق - قىتايدىڭ گلوباليزاتسيانى باعالاۋى جانە ءوز ورنى مەن ءمانىن انىقتاۋ؛ قىتاي- امەريكان قارىم- قاتىناسى؛ باتىس پەن ق ح ر قارىم- قاتىناسى، ب ۇ ۇ جانە حالىقارالىق ساۋدا، گەوەكونوميكالىق ماسەلەلەر، ازيا-تىنىق اۋماعىنداعى (ا ت ا) ق ح ر ستراتەگياسى، قاۋىپسىزدىكتىڭ قىتاي ساياساتى.
2. ازياداعى ق ح ر ساياساتى - قىتاي- ءۇندىستان، قىتاي- پاكىستان قارىم- قاتىناستارى، ق ح ر- ڭ سىرتقى ساياسي ستراتەگياسىنداعى وڭتۇستىك- شىعىس ازيا مەن وڭتۇستىك ازيا، سولتۇستىك- شىعىس ازيا مەن قىتاي مۇددەلەرى، ورتا جانە تاياۋ شىعىس.
3. قىتاي مەن ەۋرازيا - قىتاي- رەسەي قارىم- قاتىناستارى، ورتا ازياداعى قىتاي ستراتەگياسى، ىشكى ەۋرازياداعى ەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنيكاتسيالىق جوبالارى.
قىتاي مەن ازيا، افريكا، لاتىن امەريكاسى مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ەكونوميكالىق قاتىناسى سىرتقى ساۋدا جانە كومەك سالالارىنا بايلانىستى جۇزەگە اسادى. ەكونوميكالىق قاتىناستاردا قىتايلىق ىقپالدى ازشىلىقتارى بار بۇل ەلدەردە (بۇل ەل الدىمەن وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى) بەيجىڭ، وسى ازشىلىقتاردىڭ ەكسپەديتسيالىق ەلەمەنتتەرىنە ساياسي تۇرعىدان قولداۋ كورسەتۋگە جانە ولاردىڭ كاسىپكەرلىك مۇمكىنشىلىكتەرىن قىتايدىڭ كورسەتىلگەن ەلدەردە ەكونوميكالىق جانە ساياسي قاتىسۋىن جانە ءوزىنىڭ ەكسپلۋاتتارىلىق كىرىستەرىن كەڭەيتۋ ءۇشىن قولدانۋعا ۇمتىلادى.
ق ح ر جانە شەتەلدىك قىتاي بۋرجۋازياسى بولىگى اراسىنداعى ەرەكشە قاتىناستار ناتيجەسىنىڭ ءبىرى قىتاي ەكونوميكالىق نەگىزى جوق جانە دامۋشى ەلدەردىڭ ەكونوميكا ءۇشىن ورنىن تولتىرمايتىن تاۋارلى جانە قارجىلى اۋدارىلىمدار بولدى. قىتاي دامۋشى ەلدەرمەن ەكونوميكالىق بايلانىس وبلىسىندا قىتاي باسشىلىعىنىڭ «تەوريالىق» قۇرىلۋى. قىتاي باسشىلىعى ءوزىنىڭ سىرتقى ساياسي جوسپارلارىندا دامۋشى ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق باعىنۋىنا ماڭىزدى ورىن بولەدى. وسى ماقساتتاردا بەيجىڭ ولارعا ەكونوميكالىق دامۋىن جانە سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىستارىنىڭ كونتسەپتسياسىن بايلانىستىرۋعا تىرىسادى. وسىلاي بولا تۇرا «ءوز كورشىنە سۇيەنۋ» دەگەن موديفيكاتسيالانعان كونتسەپتسياسى ناسيحاتىنا قىتايدىڭ دامۋشى سوتسياليستىك ەل رولىنە ارەكەتتەنۋىنە جانە بۇل ەرەكشە حاراكتەردەن شىعاتىن ونىڭ دامۋشى ەلدەرمەن ەكونوميكالىق بالانىسىنا باستى ورىن بەرىلەدى.
ماويزمتار ۇلتتىق كوزقاراستاردان جانە قىتاي ەكونوميكاسى ءۇشىن سوتسياليستىك ەلدەردىڭ حالىقارالىق كومەگىنە سۇيەنە وتىرىپ، «ءوز كۇشىنە سۇيەنۋ» كونتسەپتسياسىندا بەينەلەنگەن حالىقارالىق ەڭبەكتىڭ بولىنۋىندە قاتىسۋىنىڭ ماقساتتىڭ سايكەستىلىگىن جوققا شىعارادى. بۇل كونتسەپتسيا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا ۇلكەن زيان تيگىزەدى. الەمدىك شارۋاشىلىق بايلانىستا عىلىمي - تەحنيكالىق رەۆوليۋتسيادا.
سوتسياليستتىك ەكونوميكالىق پوتەنتسيالىنىڭ وسۋىندە جانە سوتسياليستتىك نوسوندار بويىنشا قىتاي دۇنيەجۇزىلىك سۇيەنۋ 3 شارۋاشىلىقپەن اينالاسۋ. حالىقارالىق كۇش سالۋ باسەڭدىلىكتەرى دامۋىنا ەلدەر ءۇشىن، الاحرونيزم بولىپ تابىلادى. جەتكىلىكتى عىلىمي تەحنيكالىق پوتەنسيالدارى بار جانە ەكونوميكالىق قۇرىلۋ قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن سىرتقى رەسۋرستاردى ءبىرقالىپتى جۇمىلدىرۋعا مۇقيات ەلدەر، ەڭ ءبىرىنشى سوتسياليستتىك ەلدەرمەن جانە شەتەلدەرمەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردى شارتى بويىنشا ۇلتتىق ەكونوميكالىق دەڭگەيدى قازىرگى ۋاقىتتاعى تالاپتارعا ساي كوتەرە الادى.
سوڭعى 20-25 جىلدا قىتاي ەكونوميكاسى جوعارى قارقىنمەن دامىدى. سىرتقى ساۋدا ەل ەكونوميكاسىنىڭ %45 دان استامىن قۇرايدى. نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسى - جاپونيا، ونان كەيىن اقش پەن وڭتۇستىك كورەيا. شەتەل ينۆەستيتسياسىن تارتۋدان قىتاي ا ق ش- تان كەيىنگى 2-ورىندا. 1997 -جىلى 1-شىلدەدە ق ح ر- عا بۇرىن ۇلى بريتانيا وتارى بولىپ كەلگەن شياڭگاڭ (گونكونگ) ارالى قايتارىلدى. وعان ارنايى اكىمشىلىك اۋدان مارتەبەسى بەرىلدى. شياڭگاڭنىڭ قوسىلۋى قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن جەدەلدەتتى. بۇل اۋدان دۇنيە جۇزىندەگى اسا ءىرى ساۋدا جانە قارجى ورتالىعى بولىپ تابىلادى. وندا الەمدەگى اسا ءىرى 100 بانكتىڭ 85 ىنىڭ بولىمدەرى ورنالاسقان.
اقپارات دەرەككوزى: massaget.kz
