راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەرلىگى نەگە كەش مويىندالدى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – ادامزات تاريحىنداعى ەڭ الاپات سوعىستاردىڭ ءبىرى رەتىندە تاريحتا قالعان شايقاستاردىڭ ءبىرى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولدى.

سول سوعىستا ەرلىك كورسەتكەن وتانداستارىمىز دا وتە كوپ. ءبىرى بالاسىن، ءبىرى باۋىرىن، ءبىرى كۇيەۋىن وسى سوعىستا جوعالتتى. ەرلىك كورسەتكەن اتالارىمىزدىڭ اراسىندا اتى اڭىزعا اينالعان راقىمجان قوشقاربايەۆ تا بار. راقىمجان اتامىز - العاش رەيحستاگقا تۋ تىككەن باتىر ۇلاننىڭ ءبىرى. وكىنىشتىسى، قازاقتىڭ باتىر ۇلىنىڭ بۇل ەرلىگى ۇزاق جىلدار بويى رەسمي مويىندالماي كەلدى.

جۋكوۆتىڭ جالعان بايانداماسى

قوشقاربايەۆتىڭ ەرلىگى قايتىس بولعاننان كەيىن عانا مويىندالدى. ويتكەنى، سوعىس بىتكەن جىلداردان سوڭ ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن جەڭىس تۋىن رەيحستاگقا ميحايل ەگوروۆ پەن مەليتون كانتاريا ورناتتى دەپ ايتىلىپ كەلدى. نەگە؟ بۇل تۋرالى راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەرلىگى مەن ءومىرىن زەرتتەپ جۇرگەن تاريحشى، عالىم قايدار الداجۇمانوۆ بىلاي دەيدى: «1945 -جىلى سوعىس بىتكەن سوڭ مارشال جۋكوۆ باس قولباسشى ستالينگە جاعىنۋ ماقساتىندا رەيحستاگقا تۋ تىككەندەردىڭ ءبىرى ورىس ۇلتىنان، ەكىنشىسى باس قولباسشىنىڭ باۋىرى، ياعني گرۋزين ۇلتىنان بولسىن دەگەن ويمەن ميحايل ەگوروۆ پەن مەليتون كانتاريا ورناتتى دەپ بايانداما جاسايدى. وسى رەسمي مالىمدەمەدەن كەيىن كەڭەس وداعى قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆتىڭ ەسىمدەرىن مەيلىنشە ەلەمەۋگە تىرىسىپ باقتى» ، - دەيدى پروفەسسور ق. الداجۇمانوۆ.

بولاتوۆ قوشقاربايەۆقا حات جازعان

لەيتەنانت راقىمجان قوشقاربايەۆپەن بىرگە جاساعان وسى ءبىر كوزسىز ەرلىگىنىڭ كوپە- كورنەۋ ەلەنبەگەنى گريگوري بولاتوۆتىڭ دا كوڭىلىنە اۋىر تيگەن ەكەن. ءتىپتى، جەڭىس كۇنىنە ارنالعان كەيبىر اسكەري شەرۋلەرگە دە قاتىسپاي قويعان كەزدەرى بولعان كورىنەدى. ۇلكەن تاۋەكەلگە بارىپ، ءوز قولىمەن جاساعان ەرلىكتەرىن وزگە بىرەۋگە تاڭىپ جىبەرگەنى قوس باتىردىڭ دا جانىنا اۋىر تيگەنى راس. بۇل سوزىمىزگە قوشقاربايەۆتىڭ جەكە ارحيۆىنەن تابىلعان بولاتوۆتىڭ جازعان حاتتارى دالەل بولا الادى. نەبارى 19 جاسىندا رەيحستاگقا جەڭىس تۋىن قاداعان گريگوري بولاتوۆ ءوزىنىڭ قاندى كويلەك جولداسىنا جازعان حاتىندا: «مۇنىڭ ءبارى قالاي جالعان بولۋى مۇمكىن؟ «رەيحستاگقا تۋ تىگىپ، ءتىرى قالساڭدار، ومىراۋلارىڭ وردەنگە تولادى» دەگەن زينچەنكو مەن وزگە وفيتسەرلەردىڭ ايتقانى وتىرىك بولعانى ما؟ ولىمگە باس تىگىپ، وق پەن وتتىڭ ورتاسىنان ورالعانىمىزدىڭ وتەۋى وسى ما؟!» - دەپ جازادى قىنجىلىسىن جاسىرا الماي.

باتىر اتاعى نەگە بەرىلمەدى؟

تاعى ءبىر قىزىق دەرەك، باس قولباسشى يوسيف ستالين تاراپىنان بەرلينگە دەيىن جەتكەن جاۋىنگەرلەردىڭ ءبىرازىنا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلسىن دەگەن بۇيرىق بولعان ەكەن. الايدا بۇل ەڭ جوعارعى اتاقتان جەرلەسىمىز قوشقاربايەۆ تا، ونىڭ قاسىندا بولعان بولاتوۆ تا تىس قالادى. ەكەۋىن « قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتاۋمەن شەكتەلەدى.

«راقىمجان اعامەن كوزى تىرىسىندە جاقىن ارالاستىم. ول كىسىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەنىم بويىنشا، ءستاليننىڭ سونداي بۇيرىعى بولسا دا، باسقا دا لاۋازىمدى اسكەري تۇلعالار «بەرلينگە دەيىن جەتكەن جاۋىنگەرلەر اراسىنان باتىر اتاعىن سوعىس باستالعان كۇننەن باستاپ، ياعني 1941 -جىلدان بەرى مايدانعا ارالاسىپ كەلە جاتقاندارعا عانا بەرەيىك» دەگەن ءۋاج ايتىپتى. ال ءبىزدىڭ راقىمجان اعا مەن ونىڭ سەرىگى بولاتوۆ تا سوعىسقا 1944 -جىلدان ارالاسقان ەكەن. وسى ءبىر بولماشى ءۋاجدى سىنىققا سىلتاۋ ەتىپ ەرلىكتىڭ ناعىز ۇلگىسىن كورسەتكەن ەكى ەرگە باتىر اتاعىن قيماي قالعان»، - دەيدى تاريحشى.

تاشەنوۆ ادىلدىك سۇراپ، ماسكەۋگە حات جولداعان

مارشال جۋكوۆتىڭ ستالينگە بەرگەن بۇرمالانعان مالىمەتىنەن كەيىن رەيحستاگقا العاش جەڭىس تۋىن تىككەن ميحايل ەگوروۆ پەن مەليتون كانتاريا دەگەن پىكىر قالىپتاسقانىمەن، كەيىن قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆتىڭ ەسىمى كوپ جەرلەردە اشىق ايتىلا باستادى. وعان ءتۇرلى ارحيۆتەردەن تابىلعان جازبالار مەن سوعىستىڭ سول ءبىر شەشۋشى ساتىندە تۇسىرىلگەن كونە فوتوكارتوچكالاردىڭ تابىلۋى سەبەپ بولدى. ناقتىراق ايتساق، 1958 -جىلداردان باستاپ جەڭىس تۋىن العاش تىككەندەردىڭ كىم ەكەنىن ەل- جۇرت بىلە باستاعان. ارتىنان قازاقستان باسشىلىعى دا قوشقاربايەۆتاي باتىردىڭ رەسمي ىزدەۋشىسى رەتىندە ارەكەت ەتىپ كورگەن.

قايدار الداجۇمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي ناقتى دەرەكتەر تابىلا باستاعان سوڭ، 1959 -جىلى سول كەزدەگى قازاق سسر- ءى جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى جۇماباي تاشەنوۆ ماسكەۋگە، كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى مارشال ۆوروشيلوۆتىڭ اتىنا راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەرلىگى لايىقتى باعالانباعانىن ايتا كەلىپ، وعان «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» اتاعىن بەرۋدى سۇراپ حات جازادى. ماسكەۋلىك ءتوراعا ول حاتتاعى كەلتىرىلگەن دايەكتەردى تارازىلاپ، «رەسمي جاۋاپ بەرىلسىن» دەپ كسرو قورعانىس مينيسترلىگىنە سىلتەيدى. ولار بولسا، قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆقا بەرليندى الۋعا قاتىسقان ەرلىگى ءۇشىن « قىزىل تۋ» وردەنى بەرىلگەنىن العا تارتادى. سول سەبەپتى ەكەۋىنىڭ ەرلىگى لايىقتى باعالاندى دەپ سانايتىندارىن ايتىپ، جاۋاپ بەرەدى. سول كۇيى بۇل تاقىرىپ كەڭەس وداعى ىدىراعانعا دەيىن جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالعان.

قوشقاربايەۆ مومىش ۇلىنا مۇڭىن شاققان

ارادا 13 -جىل وتكەننەن كەيىن راقىمجان قوشقاربايەۆ ايگىلى باتىر باۋىرجان مومىش ۇلىمەن كەزدەسەدى. سول جۇزدەسۋدە راقىمجان اتامىز باتىر باۋكەڭە ءوز باسىنان وتكەن بارلىق ءمان- جايدى ايتىپ بەرەدى. ونىڭ بەرليندە جاساعان ەرلىگى تۋرالى ءوز اۋزىنان ەستىگەن باۋىرجان مومىش ۇلى تانىمال جۋرناليست كاكىمجان قازىبايەۆقا قوڭىراۋ شالىپ، راقىمجان قوشقاربايەۆ جايلى ماقالا جازۋدى تاپسىرادى. ودان كەيىن دە وداق كولەمىندە ءتۇرلى باسپا ءسوز بەتتەرىندە قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆتىڭ قايتالانباس ەرلىگى جايلى جازىلىپ جاتتى. سولاي بولا تۇرا، ك س ر و بيلىگى وعان «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» اتاعىن بەرە قويمادى. تەك قازاقستان ءوز الدىنا تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن عانا، ياعني 1999 -جىلى پرەزيدەنت جارلىعىمەن راقىمجان قوشقاربايەۆ قازاقستانداعى ەڭ جوعارى ماراپات - «حالىق قاھارمانى» اتاعىنا يە بولدى.

رەسەي بيلىگى رەسمي مويىندادى

بيىل 9-مامىر ءداستۇرلى جەڭىس كۇنى مەيرامىنا ساناۋلى كۇندەر قالعاندا رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءوزىنىڭ Instagram پاراقشاسىندا رەيحستاگقا جەڭىس تۋىن تىككەن راقىمجان قوشقاربايەۆ پەن گريگوري بولاتوۆ تۋرالى جازبا جاريالادى. وندا قوس باتىر قىزمەت ەتكەن 150-شى ديۆيزيانىڭ جازبا جۋرنالى ارحيۆتەن تابىلعانىن، ول جەردە رەيحستاگقا العاش بولىپ كىمنىڭ كىرگەنى انىق جازىلعانىن العا تارتادى.

«رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ كىرگەن جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىندا جيىرما جاستاعى لەيتەنانت راقىمجان قوشقاربايەۆ پەن 19-عا ەندى تولعان گريگوري بولاتوۆ بولدى. ساربازدار قىزىل جالاۋدى وزدەرىمەن بىرگە الا كىرگەن ەدى. 150-شى ديۆيزيانىڭ جۋرنالىنداعى جازبادا ساعات 14.30-عا تامان قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆ عيماراتتىڭ ورتالىق جاعىنا ءوتىپ، كىرەبەرىس جەرگە جەڭىس تۋىن ورناتقانى ايتىلعان»، - دەپ جازدى رەسەيدىڭ سىرقى ساياساتىنا جاۋاپتى ۆەدومستۆونىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا.

«بۇل ماسەلەنى سوڭعى جيىرما جىلدا رەسەي جانە باسقا دا شەت ەلدەردە وتكەن عىلىمي كونفەرەنتسيالاردا ءجيى ايتىپ ءجۇرمىن. جاقىندا، ياعني 29-ءساۋىر كۇنى نوۆوسىبىر قالاسىندا «قازاقستان مەن ءسىبىر ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا» دەگەن ۇلكەن عىلىمي كونفەرەنسيا ءوتتى. سول جيىنعا قازاقستان اتىنان ونلاين رەجيمدە قاتىستىم. سول جەردە دە 150-ديۆيزيانىڭ جۋرنالىندا كەلتىرىلگەن قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆتىڭ ەرلىگى تۋرالى دەرەكتى العا تارتتىق. ودان باسقا دا دەرەكتەر جەتەرلىك. ماسەلەن، ماسكەۋدىڭ قاسىنداعى پودولسك دەگەن قالادا كەزىندەگى كەڭەس وداعىنىڭ اسكەري ارحيۆى بار. ءوزىم سول ارحيۆتە نەشە مارتە بولدىم. سول جەردەن قوشقاربايەۆ پەن بولاتوۆتىڭ تۋ تىككەنىن دالەلدەيتىن بىرنەشە دەرەكتەردى ءوز كوزىممەن كورگەنمىن»، - دەدى پروفەسسور.

راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەرلىگى كەش تە بولسا مويىندالىپ جاتقانى قۋانتادى. ەرلىك ەشقاشان ۇمىتىلمايتىنىنىڭ دالەلى وسى بولسا كەرەك.

«ايقىن» گازەتى