العاشقى قازاق كينوسى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بالا كۇنىمدە حالىق باتىرى امانگەلدى يمانوۆ تۋرالى تۇسىرىلگەن فيلمدى سان مارتە كوردىم.
None
None

ءبىراق ونىڭ ۇلتتىق كينو تاريحىنداعى العاشقى قازاق فيلمى ەكەنىنەن حابارسىز ەدىم. ودان سول كەزدەگى ساياساتتىڭ «لەبى» سوعىپ تۇرسا دا، قازاق كينوسىنىڭ تاريحى وسى تۋىندىدان باستالادى. فيلم 1938 -جىلى ءتۇسىرىلىپ، 1939 -جىلى 25-قاڭتاردا پرەمەراسى ءوتتى.

سول جىلدارداعى ەل وكىمەتى كورنەكتى جازۋشىلار بەيىمبەت مايلين مەن عابيت مۇسىرەپوۆكە امانگەلدى يمانوۆ تۋرالى ماتەريال جيناپ، سەناري جازۋعا تاپسىرما بەردى. سونداي-اق ولاردىڭ قاسىنا كەرەكۋ وڭىرىندە تۋعان بەلگىلى قالامگەر ۆسيەۆولود يۆانوۆتى قوسادى. قالامدارى جۇردەك ءۇش سۋرەتكەر از ۋاقىت ىشىندە سەناريدى جازىپ، دايار ەتەدى. ەندى كينونى ءتۇسىرۋ كەرەك.

وسى جەردە كورنەكتى پۋبليتسيست، قوعام قايراتكەرى، كەزىندە مەملەكەتتىك كينو كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولعان كامال سمايىلوۆتىڭ «امانگەلدى - تۇڭعىش قازاق فيلمى» اتتى ماقالاسىنان ءۇزىندى كەلتىرەيىك:

«قازاقستان مەن لەنينگراد اراسىندا ءبىر-بىرىمەن جاساسقان شارت بار-تۇعىن. 1934 -جىلى كيروۆ كەلىپ قايتقاننان كەيىن، ولاردىڭ اراسىندا ونەركاسىپ، عىلىم مەن ونەر سالاسىندا ەكىجاقتى بايلانىستار وربىگەن. قازاقستان وكىمەتى لەنينگراد كينوستۋدياسىنان وسى فيلمدى قويۋعا جاردەم سۇرادى. رەجيسسەر م. لەۆين مەن وپەراتور ح. نازاريانس باستاعان كينو توبى كەلىپ، «امانگەلدى» فيلمىن تۇسىرۋگە كىرىستى. فيلم وقيعاسى تورعاي جەرىندە وتسە دە، جاقىن جەردە، الماتىنىڭ اينالاسىنا تۇسىرىلەتىن بولدى. ايگىلى سۋىقتوبەنى كينو ادامدارى سوندا «يگەرە» باستاعان. ودان كەيىن سول جەردە تالاي فيلمدەر («جامبىل»، «الدار كوسە»، «شوق پەن شەر» ، ت. ب. ) ءتۇسىرىلدى» دەيدى كامال اعامىز.

قازاق ومىرىنەن تۇسىرىلگەن تۇڭعىش كينوعا ەڭ تالانتتى دەگەن اكتەرلەر تاڭداپ الىندى. ولاردىڭ دەنى العاش قۇرىلعان قازاق تەاترىنىڭ تارلاندارى ەدى. ايتالىق، امانگەلدى رولىنە ەلۋباي ءومىرزاقوۆ بەكىتىلسە، باتىردىڭ ايەلى بالىمدى - عاجايىپ ءبيشى شارا جيەنقۇلوۆا وينادى. سونىمەن قاتار فيلمدەگى باسقا رولدەردە - سەركە قوجامقۇلوۆ، قاليبەك قۋانىشبايەۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، راحمەتوللا سالمەنوۆ، قاپان بادىروۆ وينادى. وسى فيلمگە بەلگىسىز سارباز بولىپ شاكەن ايمانوۆ تا تۇسكەن. مۋزىكاسىن ا. جۇبانوۆ پەن م. گنەسين جازعان. سۋرەتشىسى - ق. قوجىقوۆ.

فيلمگە امانگەلدى يمانوۆ باستاعان 1916 -جىلعى تورعايداعى ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسى ارقاۋ بولدى. وسى كوتەرىلىستىڭ باستالۋىنا ۇستەم ەلدىڭ وتارشىلدىق ساياساتى عانا ەمەس، پاتشانىڭ 1916 -جىلعى 25-ماۋسىمداعى مايداننىڭ قارا جۇمىسىنا 19 بەن 43 جاس ارالىعىنداعى قازاق ەر- ازاماتتارىن شاقىرۋ جارلىعى تۇرتكى بولدى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە حالىق باس كوتەردى. سونىڭ ىشىندە تورعاي دالاسىنداعى قارسىلىق ۇلكەن كوتەرىلىسكە ۇلاسىپ، وعان قىزىلوردا، قوستاناي، اقتوبە، اقمولا، سەمەي ايماقتارىنان ادامدار قوسىلىپ، عىلىمي دەرەكتەردە حالىق باتىرىنىڭ سوڭىنان ەرگەن كوتەرىلىسشىلەر سانى 50 مىڭعا جەتكەندىگىن ايتادى.

كوتەرىلىسشىلەر جانىندا اسكەري كەڭەس جۇمىس ىستەگەن. باس سارداردىڭ سوڭىنان ەرگەن ساربازدار مۇزداي قارۋلانعان جازالاۋشى وتريادقا قارسى تۇرىپ، تويتارىس بەرەدى. كينودا وسى وقيعالار نانىمدى بەينەلەنگەن. اقىرى، امانگەلدى باتىر ايەلى بالىمنىڭ قولىندا جان تاپسىرادى.

قاي ءبىر جىلدارى وسى كينونى «قازاقتىڭ العاشقى دىبىستىق كوركەم فيلمى دەپ ساناي الامىز با؟» دەگەن ءتۇرلى پىكىرلەر تۋعاندا، وعان كامال سمايىلوۆ تۇشىمدى جاۋاپ بەرىپتى.

«ساناي المايمىز، دەگەندەر - بىرىنشىدەن، ونى قويعان رەجيسسەر مەن وپەراتور قازاقتار ەمەس، ەكىنشىدەن، ول باسقا كينوستۋديانىڭ بازاسىندا تۇسىرىلگەن» (ول كەزدە قازاق كينوستۋدياسى قۇرىلماعان) دەگەن «دالەل» ايتادى، ەكىنشى جاعىنان بۇل فيلمنىڭ سەناريىن جازعان قازاق جازۋشىلارى، ويناعان قازاق اكتەرلەرى، مۋزىكاسى قازاقشا، ول قازاق ءومىرىن، قازاقتاردىڭ تۇرمىس- سالتىن، كيىم-جيھازدارىن العاش رەت ەكراندا كورسەتەدى. دەمەك، ول - تۇڭعىش قازاق فيلمى، قازاق كينوسىنىڭ تاريحى سودان باستالادى» دەپ قاداپ ايتىپتى قايراتكەر.

سونداي-اق كامال اعامىز جوعارىدا ايتىپ وتكەن ماقالاسىندا اتالعان تۋىندىنىڭ سەناريىن جازعان عابيت مۇسىرەپوۆ پەن فيلم رەداكتورى قاسىم توعىزاقوۆتىڭ ەستەلىگىن كەلتىرەدى.

«1936 -جىلى ماسكەۋدە قازاق ونەرىنىڭ ءبىرىنشى دەكاداسى بولعاندا ستالين باسشىلاردى قابىلداپ: «سەندەردىڭ چاپايەۆتارىڭ بار ما؟» دەگەن كورىنەدى. ول كەزدە «چاپايەۆ» كينوسى شىعىپ، جەر- كوكتى دۇبىرلەتىپ جاتقان كەزى. سوندا «بار» دەپ ءبىزدىڭ ادامدار كىمدى كورسەتكەن كورىنەدى.

قاسىم توعىزاقوۆ: امانگەلدىنى.

عابيت مۇسىرەپوۆ: جوق. ءالىبي جانگەلديندى. ول سول توپتىڭ ىشىندە ەكەن. سوندا ستالين: «جوق، ول ەمەس، - دەپتى. - اناۋ، الگى تورعايدىڭ، تۋرگايسكي كوميسسار، تۋرگايسكي» دەپ ءبىر-ەكى قايتالايدى. بىرەۋى ايتادى قاعازعا قارادى دەپ، بىرەۋى ايتادى قاراعان جوق دەپ. ءسويتىپ ەسىنە تۇسكەندە «يمانوۆ» دەپتى. سودان بارىپ باستالىپ كەتتى.

قاسىم توعىزاقوۆ: سوندا امانگەلدىنى بىلەتىن بولعان-اۋ ول كىسى؟!

عابيت مۇسىرەپوۆ: سونى مەن جەتە بىلمەيمىن، ءبىراق بىلگەن. ءبىز سول ارادا ۆسيەۆولود يۆانوۆتى تاۋىپ الدىق. ءبىز ەكەۋمىز دە كينو زاڭىن بىلەمىز دەپ ويلاي المايمىز. سوسىن «لەنفيلممەن» شارت جاساستىق. جۇرت دەكادادان ەلگە قايتتى. بەيىمبەت ەكەۋمىز باتپاققارا جاعىنا، «امانگەلدىنىڭ ەلىنە كەتتىك قوي. سودان سوڭ بەيىمبەت ەكەۋمىزدىڭ وچەركىمىز 14-15-نومىرگە باسىلدى» دەيدى.

ءبىر وكىنىشتىسى، فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتقاندا، سونىڭ باسى- قاسىندا جۇرگەن جازۋشى بەيىمبەت مايليندى قاراقاستەكتەن ۇستاپ اكەتكەن. سول جىلى عابيت مۇسىرەپوۆتى دە تۇتقىنداۋعا وردەر بەرىپ قويعان كۇنى «پراۆدا» گازەتىندە «امانگەلدى» سەناريى جارىق كورىپ، سىرشىل سۋرەتكەر امان قالعان.


ازامات ەسەنجول

«ەگەمەن قازاقستان»


سوڭعى جاڭالىقتار